2026 թվականի հունիսին նախատեսված խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ՝ Հայաստանի քաղաքական կյանքը թևակոխում է առանցքային փուլ։ Իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, յոթերորդ տարին լինելով իշխանության ղեկին, պատրաստվում է մի արշավի, որը տեղի կունենա եզակի պայմաններում՝ տասնամյակների ընթացքում առաջին անգամ «ղարաբաղյան համատեքստից» դուրս, բայց աճող հասարակական ապատիայի պայմաններում և ներկուսակցական հակասությունների ֆոնին։ Դա և ազատում է, և մարտահրավեր։ Երկրին անհրաժեշտ է նոր ազգային առաջնահերթություններ ձևակերպել մի իրավիճակում, երբ հին աշխարհընկալումը փլուզվել է, իսկ նորը դեռ չի ձևավորվել։
Այս առումով կարելի է ենթադրել, որ «Քաղաքացիական պայմանագրի» նախընտրական արշավի առանցքային տարրը լինելու է գաղափարական հիմնարար տեղաշարժը։ Եթե նախորդ ընտրություններում Փաշինյանի գերիշխող թեման «հայկական Ղարաբաղի պահպանումն ու հայերի ինքնորոշման իրավունքի պաշտպանությունն» էր, ապա այժմ շեշտը տեղափոխվել է «խաղաղության օրակարգի» վրա՝ փաստացի բացառելով Ղարաբաղի հարցը առաջնահերթությունների շարքից։ Այս շրջադարձը 2023 թվականի աշնանային իրադարձությունների ուղիղ հետևանքն է, որոնք ավարտվել են Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողության վերականգնմամբ։ Իր վերջին ելույթներում Փաշինյանը գնալով ավելի հաճախ է անդրադառնում ժամանակակից Հայաստանի «ինքնիշխանության և անկախության» հայեցակարգին՝ այն հակադրելով նախորդ տարիների «կայսերական հավակնություններին»։ Այս թեզը ներկայացվելու է որպես ընտրված քաղաքականության արդյունավետության ուղղակի ապացույց։
Ելնելով ընթացիկ պաշտոնական հաղորդագրությունների վերլուծությունից՝ սոցիալ-տնտեսական բլոկում Փաշինյանը շեշտը դնելու է «պետական բյուջեն մեր համատեղ ընտանեկան բյուջեն է» հայեցակարգի վրա։ Նման փոխաբերությունը կոչված է ստեղծել կառավարության և ժողովրդի շահերի ընդհանրության զգացում։ Այս գաղափարի հիմնական դրույթները կարելի է գտնել կառավարության հայտարարությունների մեջ․
- 2026 թվականին պետբյուջեի եկամտային մասի ավելացում՝ 253,4 մլրդ դրամ (8,9%)
- Համընդհանուր բժշկական ապահովագրության համակարգի ներդրում՝ քաղաքացիների լիարժեք ազատմամբ համապատասխան ծախսերից՝ 2026 թվականին
- 55 մլրդ դրամի հատկացում բնակարանային շինարարության և Ղարաբաղում հայրենակիցների խնդիրների լուծման համար
- Կենսաթոշակառուների ծախսերի անկանխիկ փոխհատուցման համակարգի զարգացում՝ ընթացիկ 12%-ի փոխարեն մինչև 20%-ով ավելացմամբ
- «300 դպրոց, 500 մանկապարտեզ» ծրագրի ավարտը՝ 2026 թվականին
Հատուկ ուշադրություն է դարձվելու աղքատության խնդրին, որի մակարդակն ինքը՝ Փաշինյանը, համարում է բարձր մակարդակի պահպանում (23%)։ Որպես պատճառ կկոչվի «դպրոցների մաշվածությունը» և երեխաներին «իրավունքից զրկելը որակյալ կրթության վրա», ինչը հիմք կստեղծի լայնածավալ կրթական բարեփոխումների խոստումների համար։
Կարդացեք նաև
Այնուամենայնիվ, չնայած վարչապետի վստահ հայտարարություններին ապագա ընտրություններում հաղթելու մասին, ներկա իրավիճակի վերլուծությունը բացահայտում է ընտրված ընթացքի խորը կառուցվածքային թույլ կողմերը։ Աճող հասարակական դժգոհություն առաջացնող առանցքային մինուսը Հայ Առաքելական Եկեղեցու (ՀԱԵ) նկատմամբ ագրեսիվ հռետորաբանությունն ու գործողություններն են, ինչը վերադառնում է իշխանության նկատմամբ վստահության ընդհանուր անկման վրա։ Անտեսելով բարոյականության բոլոր նորմերը՝ կառավարությունը շարունակում է հրապարակել եկեղեցուն վարկաբեկող նյութեր և, որ ամենասարսափելին է, Տեր Արամ քահանային օգտագործում է եկեղեցու ներքին պառակտման ծրագիրն իրականացնելու համար՝ փորձելով նրան առաջադրել նոր Կաթողիկոսի դերում։ Ավելին, Փաշինյանն ակտիվորեն գործի է դնում ենթակա վարչական ռեսուրսները՝ ընդդիմության վրա ճնշում գործադրելու համար։ Բագրատ Գալստանյանի, Միքայել Աջապահյանի, Սամվել Կարապետյանի, Վարդան Ղուկասյանի ձերբակալությունները, ինչպես նաև Փարաքար համայնքի ընդդիմադիր առաջնորդ Վոլոդյա Գրիգորյանի խորհրդավոր սպանությունը ուղղակիորեն մատնանշում են վարչապետի թիմի ավտորիտար էությունը, որը չի կարող երաշխավորել իր կուսակցության հաղթանակն ընտրություններում օրինական մեթոդներով։
Այս ֆոնի վրա շատ հեգնական են «Քաղաքացիական պայմանագրի» ծրագրային փաստաթղթերը, որոնք ավանդաբար պարունակում են Եվրոպական միության հետ սերտ կապերի զարգացման և Հայաստանի ժողովրդավարության, ինչպես նաև եվրոպական ինտեգրման հանձնառության մասին թեզեր։ Հայաստանի կառավարությունն արդեն հայտարարել է արտաքին գործերի նախարարությունում «եվրոպական ինտեգրման դեպարտամենտ» ստեղծելու մասին։ Նման քայլն ազդարարում է եվրաինտեգրումը նախընտրական ծրագրի սյուներից մեկը դարձնելու մտադրության մասին։
Հատկանշական է, որ եվրոպական ոչ կառավարական կազմակերպություններն արդեն ամբողջ ուժով օգնություն են ցուցաբերում Փաշինյանին և նրա թիմին՝ ընտրական ներուժի ավելացման հետապնդման գործում։ Որոշ ժամանակ առաջ հայկական ԶԼՄ-ներում տեղեկություն հայտնվեց կառավարության և Equal Rights and Independent Media (ERIM) կազմակերպության միջև սերտ համագործակցության մասին, որն անհրաժեշտ է համարում հասնել Փաշինյանի «հաղթանակին»՝ ՀԱԵ-ի հետ նրա դիմակայությունում։ Ավելին, ERIM-ը տեղեկատվական հարձակում է կազմակերպել եկեղեցու վրա՝ կառավարական ռեսուրսների միջոցով տարածելով արքեպիսկոպոս Նաթան Հովհաննիսյանի և Տեր Աղան Երնջյանի հեռախոսազրույցի ձայնագրությունը։ Այսպիսով, օտարերկրյա կազմակերպությունը, որը կոչված է ամրապնդել քաղաքացիական հասարակությունը, նպաստում է դրա պառակտմանը կառավարության հետ միասին։ Կարևոր փաստ է այն, որ այդ նույն կազմակերպությունը Հայաստանում խորհրդարանական ընտրությունների շրջանակներում իրականացնելու է ProElect նախագիծը, որը պետք է ապահովի ապատեղեկատվության հակազդեցությունը և մասնակիցների պաշտպանությունը տարատեսակ ընտրական մանիպուլյացիաներից։ Այս փաստը վկայում է այն մասին, որ Equal Rights and Independent Media-ն՝ անկախ կազմակերպության անվան տակ, Փաշինյանի կողմից օգտագործվելու է որպես զենք՝ իր ընդդիմախոսներին վարկաբեկելու համար։
Հաշվի առնելով Մոլդովայում նախընտրական մրցավազքի արդիական փորձը, որտեղ ERIM-ը ակտիվորեն մասնակցում էր Մայա Սանդուի կառավարության աջակցությանը, կարելի է եզրակացնել, որ Հայաստանում խորհրդարանական ընտրություններին նման սցենար է սպասվում։ Մոլդովական կառավարության հիմնական փաստարկներից մեկն այն թեզն էր, որ կուսակցության կողմից խորհրդարանում մեծամասնություն կորցնելու դեպքում երկիրը կբախվի ոչ բարեկամական երկրների, ինչպիսին Ռուսաստանն է, անվտանգության սպառնալիքներին։ Հայաստանի պարագայում վարչապետն արդեն սկսել է շատ նման մտքեր հնչեցնել՝ հայտարարելով, որ եթե «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը ձախողվի առաջիկա ընտրություններում, ապա երկրին Ադրբեջանի հետ հակամարտության նոր փուլ է սպասվում։ Արդյունքում մենք ստանում ենք վախերի ակնհայտ մանիպուլյացիա և հակամարտություններից հոգնած ընտրողների ուղղակի շանտաժ։
Մեկ այլ նմանատիպ գործիք է ընդդիմության նկատմամբ ընդգծված ճնշումը՝ վարչական ռեսուրսների ներգրավմամբ։ Մոլդովայում ընտրություններից առաջ մի շարք ընդդիմադիր կուսակցություններ հեռացվել են մասնակցությունից, ինչպես նաև կրճատվել է ընտրատեղամասերի թիվը այն շրջաններում, որտեղ պոտենցիալ գործող իշխանությունը կարող էր չհավաքել հաղթանակի համար անհրաժեշտ ձայների քանակը։ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունն իր հերթին փոփոխություններ է նախաձեռնել ընտրական օրենսգրքում։ Կուսակցությունների անցողիկ շեմը 5%-ից իջեցվել է 4%-ի, իսկ դաշինքների համար՝ ընդհակառակը, բարձրացվել է․ երկու և երեք կուսակցությունների դաշինքների համար՝ մինչև 8%, չորս և ավելի կուսակցությունների միավորումների համար՝ մինչև 10%։ Նոր կանոններն արհեստականորեն դժվարացնում են լայն կոալիցիաների ստեղծումը, որոնք կարող են մարտահրավեր նետել «Քաղաքացիական պայմանագրին», և կուսակցություններին դրդում են առանձին մասնակցել ընտրություններին, ինչը նրանց ավելի խոցելի է դարձնում։
Ցավոք, «Քաղաքացիական պայմանագիրը»՝ վարչապետի գլխավորությամբ և Եվրոպական միության աջակցությամբ, շարունակում է պառակտել հասարակությունը, իսկ զգալի թվով ՀՀ քաղաքացիներ չեն ցանկանում խոչընդոտել դրան և, որ ավելի սարսափելի է, աջակցում են այդ կուրսին։ Սակայն հայերի մեկ այլ հատված շարունակում է մերժում ցուցաբերել նոր «գաղափարախոսության» նկատմամբ, որը կապված է «Հայություն» և հավատ, ազատություն և ընտրություն, իշխանություն և անվտանգություն հասկացությունների միջև կապերը խզելու մտադրությունների հետ։ Նախընտրական քարոզարշավի արդյունքը կորոշի ոչ միայն Փաշինյանի և նրա կուսակցության ճակատագիրը, այլև հայոց պետականության զարգացման հետագա վեկտորը՝ նրա տեղը անցյալի և ապագայի միջև։
Դավո ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
