Արցախի ժողովրդի հավաքական հայրենադարձության և հիմնարար այլ իրավունքների պաշտպանության հանձնախմբի աշխատանքները համակարգող, ՀՀ արտաքին գործերի նախկին նախարար Վարդան Օսկանյանի ֆեյսբուքյան գրառումը
Երկու Սահմանադրությունների պատմությունը
Հայաստան-Ադրբեջան բանակցությունների ներկա փուլում Բաքուն պահանջում է, որ Երևանն ընդունի նոր սահմանադրություն, որը կհեռացնի ցանկացած ձևակերպում, որը կարող է մեկնաբանվել որպես հավակնություն Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ: Ցանկացած ինքնահարգանք ունեցող հայկական կառավարության պատասխանը պետք է լինի հստակ և հաստատուն. «Դա ձեր գործը չէ»:
Սակայն, քանի որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, ըստ երևույթին, պատրաստ է համապատասխանել Բաքվի պահանջին, ապա փոխադարձության ոգով, Հայաստանը նույնպես պետք է պնդի Ադրբեջանի սահմանադրական փոփոխությունների վրա: Ահա թե ինչու. Ադրբեջանի պահանջի տակ թաքնված է ակնհայտ հակասություն իր սեփական սահմանադրական կառուցվածքում, որը արժանի է ուշադրության ոչ միայն իր իրավական անհամապատասխանության համար, այլև այն անկայուն նախադեպի համար, որը սահմանում է:
Կարդացեք նաև
Եթե Ադրբեջանը իսկապես նվիրված է ներկա իրականությունների և փոխադարձ ճանաչման վրա հիմնված ապագա կառուցելուն, ապա պետք է նաև հակադրվի իր սեփական հիմնարար իրավական տեքստերում ամրագրված խնդրահարույց ժառանգությանը:
Ադրբեջանի 1991թ. Պետական անկախության մասին սահմանադրական ակտը դուրս է գալիս պարզ ինքնիշխանության հայտարարությունից: Այն բացահայտորեն դիրքավորում է ժամանակակից Ադրբեջանի Հանրապետությունը որպես 1918-1920թթ. Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության իրավական և քաղաքական իրավահաջորդ, մերժելով խորհրդային քաղաքական և իրավական կարգի ամբողջությունը: Այն պնդում է, որ Խորհրդային Միության իշխանության հաստատումը Բաքվում հանդիսացել է անօրինական անեքսիա, և այն հրաժարվում է հետագա բոլոր պայմանագրերից և ներքին խորհրդային օրենքներից: Այդպիսով, Ադրբեջանը խորհրդանշական և իրավական առումով անջատվում է խորհրդային ժամանակաշրջանից, ներառյալ հենց այն խորհրդային իրավական ակտերից, որոնք 1921թ. Լեռնային Ղարաբաղը փոխանցեցին Ադրբեջանի ԽՍՀ-ին:
Սա անհայտ սահմանադրական մնացորդ չէ: Ադրբեջանի կառավարությունը բազմիցս վերահաստատել է այս իրավահաջորդությունը, հատկապես 2008-2009թթ. առաջին հանրապետության 90-ամյակի ազգային տոնակատարությունների ժամանակ: Հաղորդագրությունը հստակ էր. Ադրբեջանը պարզապես հետխորհրդային պետություն չէ, այլ Խորհրդային Միության գոյությունից առաջ գոյություն ունեցող պետության վերակենդանացումը: Սակայն, այս պատմական կեցվածքը գալիս է անհարմար ճշմարտության հետ: 1918-1920թթ. Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանները հստակ սահմանված չէին: Առաջին հանրապետությունները ներգրավված էին զինված հակամարտություններում մի շարք տարածաշրջանների շուրջ, ամենակարևորը՝ Լեռնային Ղարաբաղը: Այս ժամանակահատվածում այս տարածքների վերահսկողությունը հեղհեղուկ էր և հաճախ որոշվում էր ռազմական ուժով, դիվանագիտությամբ կամ արտաքին միջամտությամբ: Այսպիսով, այսօր Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ հավակնություն ներկայացնելը՝ վկայակոչելով 1918-1920թթ. հանրապետության ժառանգությունը, նշանակում է ընդունել տարածքային կարգավորումների վիճարկված և անորոշ դարաշրջանը:
Ադրբեջանը չի կարող երկակի մոտեցում ունենալ: Այն չի կարող մերժել խորհրդային իրավական կարգը, միաժամանակ հիմնվելով խորհրդային դարաշրջանի որոշումների վրա՝ արդարացնելու իր տարածքային հավակնությունները: 1921թ. Խորհրդային Կովկասյան բյուրոյի որոշումը, որը Լեռնային Ղարաբաղը դրեց Խորհրդային Ադրբեջանի իրավասության տակ, խորհրդային քաղաքական ակտ էր: Անվավեր ճանաչելով բոլոր խորհրդային իրավական և վարչական որոշումները, Ադրբեջանը անվավեր է ճանաչում նաև այս փոխանցումը: Իրավական տրամաբանությունը, որը այն կիրառում է ԽՍՀՄ-ի ձևավորման օրինականությունը ժխտելու համար, պետք է կիրառվի նաև ԽՍՀՄ-ի կողմից ներքին սահմանների վերաբերյալ կայացրած որոշումների նկատմամբ, եթե, իհարկե, այն չի ընտրում խորհրդային օրենքի ընտրովի վերականգնումը իր սեփական օգուտի համար, ինչը խարխլում է իր սահմանադրական կարգի հենց համաձայնությունը:
Այս անհամապատասխանությունն ավելի է ընդգծվում Բաքվի այն պահանջների համատեքստում, որ Հայաստանը վերանայի իր սեփական սահմանադրական դրույթները՝ համապատասխանեցնելու տարածքային ամբողջականության սկզբունքին: Եթե Հայաստանից ակնկալվում է հեռացնել Ադրբեջանի սահմանների ճանաչման վերաբերյալ ցանկացած անորոշություն, ապա Ադրբեջանը պետք է ցուցաբերի հավասար պատրաստակամություն՝ ապահովելու, որ իր սեփական սահմանադրությունն այլևս չի հիմնվում այնպիսի իրավական ինքնության վրա, որը նախորդում է այդ նույն սահմանները և հակասում է դրանց: Սահմանադրական կարգը, որը միաժամանակ ժառանգություն է հավակնում անորոշ սահմաններով հանրապետությունից և ժխտում է այն իրավական կառուցվածքը, որը հաստատել է ժամանակակից սահմանները, չի կարող արժանահավատորեն հստակություն և վերջնականություն պահանջել իր հարևաններից:
Եթե Ադրբեջանը իսկապես ցանկանում է շրջել հարյուրամյա հակամարտության էջը և կառուցել կայուն խաղաղություն Հարավային Կովկասում, ապա նախ պետք է ներքին նայվածք ունենա և ապահովի, որ իր սեփական սահմանադրական պատմությունը չշարունակի իռեդենտիստական անորոշությունը: Սա կպահանջի վերականգնել Լեռնային Ղարաբաղի ինքնակառավարումը, վերադարձնել գրավված հայկական տարածքները և պաշտոնապես հրաժարվել Հայաստանի դեմ ցանկացած տարածքային հավակնություններից: Ադրբեջանը չի կարող պահանջել, որ Հայաստանը թաղի անցյալը, միևնույն ժամանակ կառչելով պատմության այնպիսի տարբերակից, որը խարխլում է ժամանակակից միջազգային իրավունքի հենց հիմքը: Խաղաղությունը, ի վերջո, կառուցվում է ոչ միայն սահմանադրությունների և պայմանագրերի վրա, այլև մտավոր և իրավական ազնվության վրա, որը պետք է սկսվի տանը:
