«Չափազանց շատ են անհայտները, որպեսզի հնարավորություն լինի դատել կոնկրետ զարգացումների վեկտորի մասին։ Իհարկե, Հայաստանի իշխանությունները պարտավոր են նախապատրաստել բոլոր սցենարի համար իրենց հակաքայլերը, սակայն, ցավոք, մենք տեսնում ենք միայն պարտվողական հայտարարություններ». «Առավոտի» զրուցակիցն է քաղաքագետ Աղասի Ենոքյանը:
-Նիկոլ Փաշինյանը հեռախոսազրույց է ունեցել ԱՄՆ պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյի հետ։ ԱՄՆ պետդեպի մամուլի խոսնակ Թեմմի Բրյուսի տարածած հաղորդագրության մեջ նշվում է, որ պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն եւ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը քննարկել են ընդհանուր շահերը, որպես ռազմավարական գործընկերներ։ ԱՄՆ պետքարտուղարն ու ՀՀ վարչապետը համաձայնել են, որ Հարավային Կովկասում էսկալացիան ցանկացած դրսեւորմամբ անընդունելի է։ Հայկական կողմի տարածած հաղորդագրության համաձայն, Նիկոլ Փաշինյանն ու Մարկո Ռուբիոն պայմանավորվել են շարունակել Հայաստան-ԱՄՆ բարձր մակարդակի շփումները։ Այս հեռախոսազրույցը հայաստանյան քաղաքական դաշտի որոշակի շրջանակներում ոգեւորության եւ լավատեսության առիթ է դարձել։ Նկատի ունենալով աշխարհաքաղաքական վերջին զարգացումները՝ այդ թվում նաեւ Պուտին-Թրամփ պայմանավորվածությունները եւ դրանց հետեւած զարգացումները, հայկական կողմը ի՞նչ ակնկալիքներ կարող է ունենալ ԱՄՆ-ից։
-ԱՄՆ-ը, որպես արտաքին քաղաքական հիմնական մարտահրավեր, ընկալում է Չինաստանին եւ փորձում է «մաքրել» աշխարհում եղած անկայունություններն ու ավարտել պատերազմները, ինչը նրան հնարավորություն կտա կենտրոնանալ Պեկինին զսպելու վրա։ Այս առումով մեր տարածաշրջանում կարեւորվում է ռուս-ուկրաինական պատերազմը եւ Իրանի միջուկային ծրագիրը։ Հարավային Կովկասը չի մտնում առաջնահերթությունների մեջ, եւ նրա հանդեպ հետաքրքրությունը ածանցված է նշված խնդիրներից՝ Իրանի եւ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններից։ Այս առումով, պարզ է, որ ԱՄՆ ակնկալիքը մի կողմից Հարավային Կովկասում եղած մետաստաբիլ վիճակի առնվազն պահպանումն է՝ միգուցե հետագայում լուծելու հեռանկարով, մյուս կողմից Իրանի հանդեպ Հայաստանի դիրքորոշման սահմանումը։ Կարծում եմ, հենց այս տեսակետից պետք է դիտարկել ԱՄՆ դիվանագիտական շփումները Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հետ։ Նաեւ Թուրքիայի հետ շփումներից ակնհայտ դարձավ, որ Վաշինգտոնը տարածաշրջանային անվտանգության որոշակի պատասխանատվություն է ցանկանում դնել նաեւ Անկարայի վրա։
Ինչ վերաբերում է Պուտին-Թրամփ պայմանավորվածություններին, ապա դրանց ելքը դեռեւս խիստ անորոշ է, անգամ այս ամենը մեծ էնտուզիազմով նախաձեռնած Թրամփն է կարծես սկսում կորցնել իր զգուշավոր օպտիմիզմը։ Մի կողմից, Թրամփն այս պատերազմի ավարտը կապում է իր համար ռազմավարական հիմնական նշանակություն ունեցող Չինաստանի եւ Իրանի հետ հարաբերությունների հետ, եւ այս տեսանկյունից նա պատրաստ է որոշակի զիջումների, սակայն Պուտինն էլ չարաշահում է Վաշինգտոնի շահագրգռվածությունը եւ չափազանց շատ պայմաններ ու նախապայմաններ է դնում։ Եվ անգամ, եթե ԱՄՆ-ը համաձայնվի դրանց, ապա շատ դժվար կլինի այդ հարցերը մատուցել Եվրոպային եւ Ուկրաինային, ինչը կարող է Թրամփին դրդել՝ շրջել Ռուսաստանի հետ բանակցությունների ընթացքը եւ անցնել նոր ճնշումների։ Իրավիճակը դեռեւս խիստ անորոշ է։
Կարդացեք նաև
Հաշվի առնելով այս պատերազմում Թուրքիայի կարեւոր դերը Ռուսաստանի համար, մեր համար խիստ կարեւոր է Ուկրաինայում խաղաղության բանակցությունների հաջողությունը եւ թայմինգը։ Գաղտնիք չէ, որ Թուրքիայի լոյալության համար Ռուսաստանն առաջին հերթին վճարում է Հայաստանի տարածքների եւ ինքնիշխանության կտորներով։ Մյուս կողմից, Ռուսաստանի հանդեպ ջերմ հարաբերությունների պատճառով սառել են Վաշինգտոն-Անկարա հարաբերությունները։ Արդյո՞ք Թուրքիան կհամարի, որ արդեն Ռուսաստանից (իրականում՝ Հայաստանից) բավականաչափ կորզել է եւ կփորձի օգտագործել այս շանսը դեպի ԱՄՆ շրջադարձի համար՝ պարզ չէ։ Այնպես որ, չափազանց շատ են անհայտները, որպեսզի հնարավորություն լինի դատել կոնկրետ զարգացումների վեկտորի մասին։ Իհարկե, Հայաստանի իշխանությունները պարտավոր են նախապատրաստել բոլոր սցենարի համար իրենց հակաքայլերը, սակայն, ցավոք, մենք տեսնում ենք միայն պարտվողական հայտարարություններ։
Անպայման պետք է նշել, որ այս հարաբերություններում մեծ տարբերություն չեմ տեսնում Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ՝ նրանց գերխորը դիվանագիտական եւ ռազմական ինտեգրացման պատճառով։
-Պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն Միացյալ Նահանգների անունից արդեն ողջունել էր Հայաստանին եւ Ադրբեջանին խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունների ավարտը՝ հայտարարելով, որ պայմանագրի ստորագրման եւ վավերացման ժամանակն է։ Խաղաղության համաձայնագրի գործարքը ողջունել են նաեւ եվրոպական մայրաքաղաքներում, նաեւ՝ ՌԴ-ում։ ԱՄՆ նախագահի Անվտանգության հարցերով խորհրդական Մայք Ուոլցը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի անվտանգության հարցերով խորհրդական Հաջիեւի հետ զրույցում ասել էր, որ Խաղաղության համաձայնագրի գործարքը պետք է վերջնականանա, գերիները պետք է ազատ արձակվեն, եւ կոնֆլիկտը պետք է ավարտվի Հարավային Կովկասում։ Ինչո՞ւ է ԱՄՆ շահագրգիռ, ո՞րն է այս գործարքում ԱՄՆ շահը, ո՞րն է հավաքական Եվրոպայի շահը, ո՞րն է ՌԴ-ի շահը եւ ո՞րն է ՀՀ-ի շահը կամ կա՞ այն առհասարակ, քանի որ հայաստանյան քաղաքական դաշտում բավական հոռետեսական տրամադրություններ կան այս առիթով։
– ԱՄՆ շահի մասին արդեն խոսեցինք։ ՌԴ շահը եւս պարզ է՝ տարածաշրջանի նկատմամբ վերահսկողությունը պահելը, որպեսզի անհրաժեշտ պահին հնարավորինս սակավ սեփական ռեսուրսներով ազդի շրջակա երկրների՝ Իրանի եւ Թուրքիայի վրա, ինչպես նաեւ՝ արդեն ԱՄՆ վրա, ով հայտարարել է իր հետաքրքրվածության մասին։
Եվրոպական շահը մի կողմից կարելի է տեսնել ռեգիոնում կայունության պահպանման մեջ, որպեսզի իր առանց այն էլ նվազ ռեսուրսները չուղղվեն այս իր հարեւան շրջանը եւ թույլ տան կենտրոնանալ Ռուսաստանի վրա, մյուս կողմից՝ նա կփորձի թույլ չտալ, որ Մոսկվան այս տարածաշրջանն օգտագործի իր պլաններում։
-Թուրքիայում սկսված ներքաղաքական զարգացումները, որոնք կարծես թափ են սկսում հավաքել, ի՞նչ անդրադարձ կունենան տարածաշրջանի հնարավոր զարգացումների վրա։
– Թուրքիայի ներքաղաքական զարգացումները կապված Ստամբուլի քաղաքապետի ձերբակալության հետ, ակնհայտ են դարձնում Էրդողանի ռեժիմից բնակչության դժգոհությունը։ Այս դժգոհությունը հիմնականում կապված է մարդկանց աղքատացման հետ, ինչն Էրդողանը փորձում է սքողել Մեծ Թուրքիայի տեսլականի մատուցմամբ, այսինքն՝ ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությամբ։ Հենց այս քաղաքականությամբ թելադրված Թուրքիայի գերէքսպանսիան է, որ բերել է արտաքին ու ռազմական քաղաքականության վրա մեծ ծախսերի եւ հանգեցրել է բնակչության ծանր տնտեսական վիճակին։ Ու նաեւ՝ ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունը դեռեւս իր պտուղները չի տվել տնտեսության ու երկրի բարգավաճման համար ու չի էլ երեում, թե երբ կտա։
Միաժամանակ, թեեւ ցույցերը երկրում չեն մարում, Էրդողանը դեռեւս հաջողությամբ է դիմակայում իրավիճակին, ու դժվար է պնդելը, թե ընդդիմությունը կարող է հաղթել։ Մտածել՝ թե ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունից աղքատացած քաղաքացիների դժգոհությունը կարող է ստիպել Էրդողանին փոխել քաղաքական կուրսը, նույնպես դժվար է, քանի որ նա արդեն շատ է խրվել Մեծ Թուրանի ավանտյուրայի մեջ եւ դժվար է պատկերացնում շրջադարձը։
– Հայաստանում մեծ աղմուկ բարձրացավ նաեւ հայկական կողմի հրավերով թուրքական լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների այցը մեր երկիր, այցելությունը հայ-թուրքական սահմանին գտնվող Մարգարայի անցակետ, որը սահմանի բացման հատվածն է։ Հայ-թուրքական հարաբերությունների շուրջ բանակցությունների ներկայիս փուլն ի՞նչ վերլուծությունների առիթ է տալիս։
-Թեեւ այդ այցի վերաբերյալ Թուրքիայից եղան հակասական անդրադարձներ, սակայն այդ երեույթին պետք է տալ ընդհանուր առմամբ դրական գնահատական, եւ այն ցույց է տալիս Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու Հայաստանի շահագրգռվածությունը։ Սակայն օգտվելով նրանից, որ Հայաստանի իշխանությունները տվող են, Թուրքիան օրեցօր ավելացնում է Հայաստանին ներկայացվող պահանջները ինչպես իր կողմից, այնպես էլ Ադրբեջանի միջոցով։ Չնայած Հայաստանի կողմից պարտվողական, ամեն ինչ ընդունող կեցվածքին, մենք դեռեւս շատ հեռու ենք հարաբերությունների կարգավորումից։ Ճիշտն ասած, տպավորություն ունեմ, որ առանց երրորդ երկրների միջամտության այս հարցը չի լուծվի։
-Հայաստանի խորհրդարանն ընդունեց Եվրաքվեի մասին նախագիծը. եթե սա առավել հանրամատչելի փորձենք բացատրել՝ ինչի՞ մասին է այս գործընթացը։
-Եվրաքվեի մասին նախագիծն իրականում ոչ մի բանի մասին է, այն զուտ ներքին քարոզչության համար արված քայլ է, ու նաեւ՝ Ռուսաստանին ինչ-որ բան ցույց տալու մանկամիտ փորձ։ Հայաստանը բացարձակ պատրաստ չէ, դեպի Եվրոպա քայլելու համար. եւ ոչ միայն տնտեսական առումով։ Եվրոպական Միությանը միանալու համար պետք է ոչ թե հանրաքվեի մասին նախագիծ ընդունել, անգամ ոչ թե հանրաքվե անել, այլ կատարել Կոպենհագենի չափորոշիչներին ուղղված բարեփոխումներ՝ զարգացնել ժողովրդավարությունը, հարգել մարդու իրավունքները, ապահովել օրենքի գերիշխանությունը։ Հայաստանը վեր է ածվել ոստիկանապետության, եւ ներկա վիճակում նրան անհնար է տեսնել եվրոպական ընտանիքում։ Դեպի Եվրոպա շատ ավելի գործուն քայլ կլիներ, օրինակ, ոչ թե նախագծեր ու եվրաքվեներ ընդունելը, այլ քաղբանտարկյալներին ազատ արձակելը։
Զրույցը՝ Նելլի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ
«Առավոտ» օրաթերթ
28.03.2025
