Պատմության համաձայն, երբ Իմաստուն Եզոպոսին հարցրին, թե որն է այս աշխարհում ամենասարսափելին, նա անմիջապես պատասխանեց՝ «Լեզուն», եւ մինչ նրանք զարմացած էին, նա բացատրել էր, որ կեղծ տեղեկություններով լեզուն կարող է հսկայական կործանարար վնաս պատճառել:
Իսկ երբ նրան հարցրին, թե որն է կյանքում ամենաօգտակարը, նա նորից պատասխանեց. «Լեզուն, երբ կառուցողական բարի բաներ է խոսում, կարող է նպաստել կյանքում մեծ հրաշալի առաքելության»: Նույն գաղափարը վերաբերում է գիտության ու տեխնոլոգիաների զարգացմանը եւ էվոլյուցիայի, գիտության եւ տեխնիկայի առաջընթացը նպաստել է մարդկության մեծ առաջընթացին, բայց եւս մեկ անգամ նրա հեղափոխական հայտնագործությունները հանգեցրին ամենաավերիչ զենքի ստեղծմանը, որը սպանեց միլիոնավոր մարդկանց, իհարկե, գագաթնակետը ատոմային տեխնոլոգիայի հայտնաբերումն էր, եւ մենք ունենք Հիրոսիման եւ Նագասակին: Այսպիսով, այստեղ, բնականաբար, խնդիրը հայտնագործության եւ գյուտի մեջ չէ, գիտության եւ տեխնիկայի նման առաջընթացի մեջ մեղադրելն անհեթեթություն է, մարդիկ են, ովքեր տիրապետում են այդ հնարավորություններին եւ օգտագործում դրանք կործանարար նպատակների համար:
Մինչեւ մի քանի տարի առաջ հանրային լսարանի մատչելի դառնալու եւ հաղորդագրություններ փոխանցելու կարողությունը գրեթե մենաշնորհ էր խոշոր հաստատությունների եւ/կամ քաղաքական ուժերի համար, ովքեր վայելում են հսկայական ֆինանսական հնարավորություններ եւ կարող են հասնել հանրային կարծիքի վրա ազդելու մեդիա միջոցներ ձեռք ձգելու: Նման պայմաններում, ով կարող էր իրեն թույլ տալ ունենալ հեռուստաընկերություն, հանրային ռադիո, թերթ, վստահաբար միշտ կան հայրենասեր անկախ պետական ծառայողներ, ովքեր կարող են դա անել, բայց ոչ մեծ մասշտաբով, նույնիսկ այդ լրատվամիջոցներից որոշ միջոցներ են ապավինում գովազդի հրապարակմանը եւ չեն կարող հեռու գնալ բիզնես կորպորացիաներին դիմակայելու: Բայց այդ ամենը փոխվեց, երբ վրա հասավ համացանցի՝ ինտերնետի դարաշրջանը, յուրաքանչյուրը կարող է այսօր վեբ-կայք ունենալ մի քանի 100 դոլարով, բաց կոդ համայնքը (Open Source community) արդյունավետորեն մրցակցում էր ինտերնետի ոլորտում խոշոր կորպորացիաների հետ, կան բազմաթիվ վեբ-կայք անվճար հարթակներ, համաշխարհային վեբ-կայքերի 20%-ը կառուցված է WordPress-ով, նրանց կեսն օգտագործում է անվճար տարբերակը։
Սոցիալական մեդիան, որն առաջարկում է գրեթե ամեն ինչ անվճար, դարձավ ավելի ուժեղ եւ գերիշխող, քան Microsoft-ը (ԱՄՆ) եւ Sun-ը (Մեծ Բրիտանիա), եւ հսկայական ֆինանսական ՏՏ կորպորացիաները հասկացան, որ եթե չառաջարկեն իրենց անվճար տարբերակները, նրանք կվերածվեն ժամանակավրեպ (Obsolete) բաց կոդ համայնքի դեմ եւ կհասնեն մոռացության (Oblivion):
Կարդացեք նաև
Այլընտրանքային մեդիան այսօր հավասարազոր մակարդակով մրցում է զանգվածային լրատվության միջոցների հետ, Youtube-ը ոչ միայն անվճար է հյուրընկալում ձեր տեսանյութերը, այլեւ վճարում է անկախ սիրողական բլոգերներին իրենց տեսանյութերի համար, երբ նրանք հանրաճանաչ դառնան եւ շատ դիտումներ ստանան: Այսպիսով, լրատվամիջոցների մենաշնորհի դարաշրջանն անցել է:
Բայց ինչպես մնացած ամեն ինչ, կա այս երեւույթի լավ եւ տխուր կողմը՝ պատմության երկու երեսը, երկսայրի դաշույնը:
Լավ նորությունն այն է, որ ճնշող կառավարությունները չեն կարող արդյունավետ գրաքննություն կիրառել համաշխարհային սարդոստայնում, դրա կանոններն ու կանոնակարգերը գրեթե չեն կիրառվում կամ ունեն տեխնիկական հնարավորություն, արգելելու իր քաղաքացիների հրապարակած տեղեկատվությունը, youtube-ի եւ facebook-ի կանոնները կիրառվում են եւ գերազանցում են, իսկ բռնապետություններն անզոր են վերահսկել համաշխարհային ցանցը, չկա մենաշնորհ, չկան սահմաններ, չկան տեղական պետական սահմանափակումներ, որոնք արդյունավետ են: Այժմ facebook-ը եւ youtube-ը փորձում են պահպանել կարգապահությունը, բայց եկեք իրատես լինենք, տեղեկատվության հոսքը հսկայական է, եւ այն գրեթե կիրառելի է մարդու մոնիտորինգ ապահովելու համար, այնպես որ, երկուսն էլ ապավինում են ռոբոտներին կամ՝ արհեստական բանականությանը, որտեղ շատ ժամանակ ռոբոտի դատողությունը հեռու է իրատեսական կամ ճշգրիտ լինելուց: Ավելին, նմանատիպ վեբ-կայքերը օգտատերերին հնարավորություն են տալիս զեկուցել, հույս ունենալով օգնության համար, եւ, իհարկե, հաշվետվությունները գրեթե միշտ կողմնակալ են, քանի որ մարդիկ այն օգտագործում են, որպես հակադիր գաղափարների «վենդետայի» զենք։
Ինչպես մնացած ամեն ինչ, միջոցներից եւ հնարավորություններից օգտվելը հնարավորություն է տալիս չարաշահելու եւ շահագործելու համար, իսկ հասարակության բացասական տարրերը որպես սխալ շարժառիթների հնարավորություն։ Այսօր միայն մեկ հայացքը բավական է հասկանալու համար, որ հայ հասարակական կարծիքը, ինչպես նաեւ հայկական սփյուռքը դարձել է այս ծուղակի զոհը, մինչդեռ կորպորատիվ լրատվամիջոցները պարզապես չեն կարող իրենց թույլ տալ խեղաթյուրել իր իմիջը էժանագին ժեստերով, որոնք խախտում են յուրաքանչյուր մասնագիտական արարողակարգ եւ վարվելակարգ, պահպանում են պատասխանատվության եւ պրոֆեսիոնալիզմի մակարդակ եւ գիտեն, որ անպատասխանատու գործողությունները չեն կարող աննկատ մնալ:
Նույնը չի վերաբերում այլընտրանքային սիրողական լրատվամիջոցներին, որոնք կարող են խախտել վարվելակարգի բոլոր կանոններն ու սկզբունքները, հայհոյել, նախատել, զրպարտել, ստել, տարածել հապճեպ ոչ ճշգրիտ տեղեկատվություն եւ կիրառել պոպուլիզմի ամեն մարտավարություն եւ եղանակ:
Ամբոխավարություն. էս աշխարհում կանոններ չկան, միակ պահանջն է, որ հաջողվի ուշադրություն գրավել, նպատակներն արդարացնում են միջոցները, իսկ նպատակը, պարզ է, ավելացնել ալիքի բաժանորդներն ու դիտողները, վերջ: Էական չէ, թե որքան խորն է ոչ էթիկական, ոչ պրոֆեսիոնալ կատարման մակարդակը ամենացածր մակարդակի վրա տապալումը: Պարզապես նայեք մեր լրատվամիջոցներին այս նոր բեմի արդյունքում, այստեղ անկաշկանդ ազատ աշխարհ է, առանց էթիկական եւ իրավական սահմանափակումների, հատկապես, եթե դուք ապրում եք Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս։
Բոլոր հնարքներն ու միջոցները բարոյապես թույլատրված են, կարող եք ընտրել ուշադրություն գրավել, դիմելով տեսանելիորեն ուշադրություն հրավիրող ագրեսիվ փայլուն գունավոր, գույնզգույն դիզայնի եւ հագուկապի, ազատ եք հայհոյելու, օգտագործել ոչ միայն սխալ վերնագրեր, այլեւ ոչ ճշգրիտ տեղեկատվություն, կեղծ պնդումներ անել, ոչ ոք չի հիշի, թե ինչի վրա եք խաղադրույք կատարել, եւ շատ ժամանակ դուք հաղթում եք այդ խաղադրույքը: Դուք կարող եք ցանկացածի մասին կեղծ տեղեկատվություն հայտարարել, եւ երբ բախվում եք այն փաստի հետ, որ ձեր տեղեկությունը հեռու է իրականությունից, ինչո՞ւ պետք է պարտավորված զգաք ներողություն խնդրել, հերքել, ձեր գործողությունների հետեւանքները չեն լինի, շուտով այս ամենը կմոռացվի, քանի որ ինտերնետում նոր թեմաների մասին կխոսեն, իսկ ինտերնետում տեղեկատվությունը հեշտությամբ մոռացվում է, լավը չի գրանցվում, հոսում է Նիագարա ջրվեժի նման:
Երբ դուք տալիս եք անհեթեթ քաղաքական վերլուծություն, որը հակասում է իրեն մեկ նախադասությամբ, ինչպես ասենք՝ «այս քաղաքական կուսակցությունը ֆինանսավորվում է հրեաների եւ միջազգային սիոնիզմի կողմից, եւ նա ֆինանսավորում է մեկ այլ կուսակցության, որը ֆաշիստների խումբ է», դուք հասկանում եք, որ երբ պնդում եք, որ մի կուսակցություն ֆինանսավորվում է սիոնիզմի կողմից, անհեթեթ է առաջարկել, որ այն ֆինանսավորում է ֆաշիստների կողմից ղեկավարվող մեկ այլ կուսակցության: Բայց ո՞ւմ է հետաքրքրում, դա գրավում է դիտողներին, այնպես որ, դուք արդեն գործում եք անվճար ինտերնետ գոտու կանոններով, «կանոններ չկան» կանոնով։ Հիմա ես երբեք չէի առաջարկի, որ կառավարությունները փորձեն գրաքննություն կիրառել, ես ուղղափառ հավատացյալ եմ ինքնարտահայտման ազատության իրավունքին: Բայց այն, ինչի համար ես կոչ եմ անում, դա հանրային կարծիքի իրազեկումն է, դուք պետք է լինեք դատավոր եւ ժյուրի, դուք պետք է քայլեր ձեռնարկեք, իսկ գործողությունների տեսակը շատ պարզ է: Իմ կոչս եւ հորդորս հայ ազգի զավակներին պարզ է ու մի քիչ ռիմպանթիկ ու իդեալապաշտ: Մի խրախուսեք պոպուլիստական ալիքները, որոնք անընդհատ եւ կրկին տարածում են ոչ ճշգրիտ տեղեկատվություն, պայմանավորված շտապողականության, անպատասխանատվության զգացումով կամ հնարավորինս շատ դիտվելու մղումով: Իհարկե, այդքան միամիտ չեմ, հավատամ, որ մի կոչով հարցերը կարգավորվելու են: Սա երկար ընթացք կենթադրի ու երկարատեւ ջանքեր կպահանջի: Եվ բնականաբար, իրապաշտ խորքային բարձր մակարդակի վերլուծումները, որոնք չեն հենվի երեւակայական, վարդագույն, խոստումնալից երազական աշխարհին, հետաքրքրական չեն, սակայն մեզ պետք է մեր բանականության եւ տրամաբանության առողջ սնունդ այնպես, ինչպես շատ անգամ վնասակար սնունդը ավելի համեղ է մեր ֆիզիկական մարմնին, որին հարկավոր է առողջ սնունդ, որը միշտ չէ, որ այդքան համեղ է:
Մեր բանականությանը հարկավոր է առողջ դիետա՝ առողջ գաղափարի սննդով ու սա պրոցես է: Սկսենք մեր դիետան:
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ
բլոգեր
«Առավոտ» օրաթերթ
21.03.2025
