Ի՞նչ մեթոդներով է իրականացվում գիտության հանրայնացումը եւ հանրամատչելիացումը
Սկիզբը՝ փետրվարի 22-ի համարում
Գիտության հանրայնացումը եւ հանրամատչելիացումը իրականացվում են տարբեր մեթոդներով, որոնք նպատակ ունեն գիտելիքները հասանելի դարձնել լայն հասարակությանը։ Ահա հիմնական մեթոդները.
- Լրատվամիջոցներ
- Հեռուստատեսություն եւ ռադիո. Գիտական հաղորդումներ, վավերագրական ֆիլմեր եւ հարցազրույցներ գիտնականների հետ։
- Ինտերնետ. Գիտական բլոգներ, կայքեր, YouTube ալիքներ եւ սոցիալական ցանցեր։
- Գրքեր եւ ամսագրեր. Հանրամատչելի գիտական գրականություն եւ ամսագրեր։
Մեծ ուշադրություն է դարձվում գիտության ներկայացմանը հեռուստառադիոկայանների եւ տպագիր ԶԼՄ-ների միջոցով, որտեղ կարճ, հետաքրքիր եւ ուսուցողական հաղորդումներ են պատրաստվում։ Օրինակ՝ գիտական հաղորդումներ, ռադիոյով զրույցներ կամ գիտական նախագծերի մասին պատմող հեռուստասյուժեները։
Կարդացեք նաև
Գիտական տեղեկատվությունը եւ գիտության հանրահռչակումը մեր ժամանակներում ավելի ու ավելի շատ շփման կետեր են գտնում։ Գիտական եւ տեխնոլոգիական հեղափոխությունը ոչ միայն ընդլայնել է գիտահանրամատչելի աշխատությունների թեմատիկան վերջին տասնամյակների ընթացքում, այլեւ հանգեցրել է այս գրականության նոր տեսակների ստեղծմանը։ Նախ գիտության նվաճումները խթանող, նոր հայտնագործությունների իմաստն ու սոցիալական հետեւանքները բացահայտող գրականությունը նոր հնչեղություն է ստացել։ Ժամանակակից գիտահանրամատչելի գրականության ամենավառ ու ակտիվ տեսակը գիտական լրագրությունն է։
Բայց սխալ կլինի չնշել նաեւ այս գրականության մեկ այլ տեսակի՝ գիտահանրամատչելի տեղեկատվության դերն ու նշանակությունը, որի զարգացումը ոչ միայն արդյունք է ավելի լայն լսարանի գիտության նկատմամբ հետաքրքրության աճի, այլ նաեւ խթանվում է հենց գիտության կողմից։ Այս ժանրերի բաժանումը հիմնված է դրանց ֆունկցիոնալ եւ թիրախային նպատակների եւ օգտագործողների խմբերի վրա. եթե գիտահանրամատչելի գրականությունը ուղղված է լայն հանրությանը, ապա գիտահանրամատչելի տեղեկատվությունը ուղղված է ավելի մասնագիտացված լսարանին:
- Իրադարձություններ
- Դասախոսություններ եւ սեմինարներ. Հանրային դասախոսություններ, ելույթներ եւ գիտական փառատոներ։
- Ցուցահանդեսներ եւ թանգարաններ. Գիտական թանգարաններ, ինտերակտիվ ցուցահանդեսներ եւ գիտական փառատոներ։
- Կրթություն
- Դպրոցներ եւ համալսարաններ. Գիտական ակումբներ, օլիմպիադաներ եւ բաց դասեր։
- Օնլայն կուրսեր. MOOC-ներ (Massive Open Online Courses) եւ վեբինարներ։
- Գիտական փորձեր
- Քաղաքացիական գիտություն. Հասարակության մասնակցությամբ գիտական նախագծեր։
- Փորձեր եւ ցուցադրություններ. Գիտական փորձերի ցուցադրություններ եւ աշխատանքային խմբակներ։
- Ստեղծագործական մեթոդներ
- Արվեստ. Գիտական թեմաներով նկարներ, քանդակներ եւ թատերական ներկայացումներ։
- Գրականություն. Գիտաֆանտաստիկ գրքեր եւ պատմվածքներ։
- Ինտերնետ եւ սոցիալական ցանցեր
- Բլոգերներ եւ ինֆլուենսերներ. Գիտական բովանդակության ստեղծում եւ տարածում։
- Ֆորումներ եւ խմբեր. Գիտական թեմաների քննարկումներ եւ փորձերի կիսում։
Այսօր համացանցը դառնում է գիտության հանրայնացման ամենաարդյունավետ գործիքը: Գիտնականները ստեղծում են բլոգներ, պոդքաստներ, տեսանյութեր եւ սոցիալական ցանցերի հաշիվներ, որտեղ բացատրում են իրենց ուսումնասիրությունները՝ հասանելի դարձնելով դրանք ավելի լայն լսարանին: Յութուբը, ՏիկԹոկը, Ինստագրամը եւ Ֆեյսբուքը լայնորեն օգտագործվում են, որպեսզի նոր գիտելիքներն ու հայտնագործությունները ներկայացվեն ավելի զվարճալի եւ հասկանալի ձեւով։
- Գիտական ցուցահանդեսներ եւ էքսպոներ
Կազմակերպվում են գիտական ցուցահանդեսներ, որտեղ մարդիկ կարող են անմիջապես տեսնել նորագույն տեխնոլոգիաները, գիտական սարքերն ու նախագծերը։ Սա նույնպես լայնորեն օգտագործվում է գիտությունը հանրայնորեն ներկայացման համար։
- Գիտական խաղեր եւ կրթական ծրագրեր
Գիտության հանրայնացման համար շատ հետաքրքիր մեթոդ է տարբեր խաղերի, մրցույթների եւ ինտերակտիվ ծրագրերի ստեղծումը, որոնք հնարավորություն են տալիս երեխաներին ու մեծերին զվարճալի ձեւով ստանալ գիտական եւ տեխնոլոգիական գիտելիքներ։
- Գիտական կազմակերպություններ
- Հասարակական կազմակերպություններ. Գիտական կազմակերպությունների կողմից կազմակերպված միջոցառումներ։
- Պետական ծրագրեր. Գիտության զարգացմանն ուղղված պետական ծրագրեր։
- Մեդիա արշավներ
Տեղեկատվական արշավներ. Գիտական թեմաներով տեղեկատվական արշավներ եւ հասարակական ծառայության հայտարարություններ։
- Գիտական լրագրության զարգացմանը նպաստող միջոցառումներ
Գիտական լրագրողները ավելի մատչելի ձեւով են ներկայացնում գիտության վերնախավի հայտնագործությունները։ Նրանք կարող են հասկանալ եւ փոխադրել բարձր մակարդակի գիտական լեզուն հասարակության լայն շրջանակի համար հասնելի լեզվի։
- Գիտական նախաձեռնություններ դպրոցներում եւ համալսարաններում
Շատ կրթական հաստատություններ ստեղծում են հատուկ ծրագրեր եւ նախագծեր՝ սովորողների համար հետաքրքրություն առաջացնելու գիտական ոլորտում: Սովորողների մասնակցությունն էական է, քանի որ նրանք սովորում են թե՛ գիտական մեթոդները, թե՛ ինչպես տեղեկատվությունը տարածել լայն հասարակության մեջ:
Իսկ ինչպիսի՞ խնդիրներ եւ խոչընդոտներ են խանգարում գիտական տեղեկատվության լայն տարածմանը.
- Լեզվական եւ հասանելիության խոչընդոտներ
- Գիտական հետազոտությունների մեծ մասը հրապարակվում է անգլերեն լեզվով, ինչը սահմանափակում է դրանց հասանելիությունը ոչ անգլախոս հասարակությունների համար։
- Բազմաթիվ գիտական հոդվածներ տեղակայված են վճարովի մատչելիություն ունեցող պլատֆորմներում (օրինակ՝ Elsevier, Springer), ինչը դժվարացնում է դրանց օգտագործումը լայն հասարակության կողմից։
- Հանրայնացման պակաս
- Գիտնականները հաճախ չեն զբաղվում իրենց աշխատանքների հանրայնացմամբ։
- Բարդ գիտական թեմաները պարզեցնելու եւ հանրության համար հասկանալի ձեւով ներկայացնելու մշակույթը զարգացած չէ։
- Կեղծ տեղեկատվության տարածում
- Սոցիալական մեդիան եւ ոչ գիտական աղբյուրները հաճախ տարածում են ապատեղեկատվություն, ինչը խոչընդոտում է իրական գիտական գիտելիքի ընդունմանը։
- Պսեւդոգիտական տեսությունները (օրինակ՝ հակավիրուսային դեղամիջոցների կամ պատվաստանյութերի մասին դավադրությունների տեսությունները) հեշտությամբ տարածվում են։
- Գիտության ֆինանսավորման եւ քաղաքականության ազդեցությունը
- Գիտական հետազոտությունները հաճախ ֆինանսավորվում են կառավարությունների կամ մասնավոր ընկերությունների կողմից, ինչը կարող է ազդել արդյունքների հրապարակման վրա։
- Որոշ գիտական հետազոտություններ կարող են արգելափակվել քաղաքական կամ տնտեսական շահերի պատճառով։
- Կրթական համակարգի խնդիրներ
- Դպրոցական եւ բուհական կրթությունը ոչ միշտ է ապահովում գիտության նկատմամբ հետաքրքրություն ձեւավորող մեթոդներ։
- Գիտության հանրայնացման ծրագրերը հաճախ անբավարար են կամ պակաս ֆինանսավորվող։
Գիտությունների ակադեմիաները կարեւոր դեր ունեն գիտության հանրամատչելիացման գործում, քանի որ դրանք մի քանի տարբեր ձեւերով կարող են նպաստել գիտելիքների տարածմանը եւ հանրային հասանելիությանը։ Ահա որոշ կարեւոր գործառույթներ, որոնք կարող են իրականացվել Գիտությունների ակադեմիայի կողմից՝ գիտության հանրամատչելիացման գործընթացում.
- Գիտական հետազոտությունների աջակցություն եւ ֆինանսավորում
Ակադեմիաները հաճախ ֆինանսավորում կամ աջակցում են գիտական հետազոտություններին, որոնք կարող են հիմք հանդիսանալ հանրամատչելի գիտական գրականության եւ նյութերի ստեղծման համար։
- Գիտական գիտելիքների տարածում
Ակադեմիաները կարող են կազմակերպել հանրային դասախոսություններ, սեմինարներ, կոնֆերանսներ եւ ցուցահանդեսներ, որոնք նպաստում են գիտական գիտելիքների տարածմանը հասարակության մեջ։ Սովորողների, երիտասարդության, հասարակության շրջանում արդյունավետ գիտալուսավորչական աշխատանքի կազմակերպում՝ օգտագործելով գիտահանրամատչելի տեղեկույթի տարածման եւ մատուցման ժամանակակից ձեւերը, ապահովել կապը գիտակրթական եւ գիտալուսավորչական համայնքների, հասարակական կազմակերպությունների ու սեկտորի, պետական ու հասարակական հիմնադրամների, նախաձեռնությունների եւ պետական կառավարման մարմինների հետ։ Գիտահանրամատչելի հեռուստա եւ ռադիոհաղորդումների կազմակերպումը, ԶԼՄ-ներում գիտությունը լուսաբանող հոդվածների հրապարակման, բնակչության գիտական գրագիտության բարձրացման եւ երիտասարդության մտավոր զարգացման պայմանների ստեղծմանն աջակցությունը ակադեմիաների կարեւորագույն գործառույթներից է գիտության հանրամարչելիացման գործընթացում։
- Գիտական հրապարակումներ եւ ամսագրեր
Գիտությունների ակադեմիաները հաճախ հրատարակում են գիտական ամսագրեր, գրքեր եւ այլ նյութեր, որտեղ տեղադրվում են վերջերս կատարված հետազոտությունների արդյունքները։ Այսպիսի հրապարակումները կարող են հասանելի դարձնել գիտական աշխատանքները լայն հանրությանը, ինչպես նաեւ խրախուսել գիտնականներին համագործակցելու եւ նոր գաղափարներ առաջ քաշելու։ Դրանք կարող են ներառել նաեւ հանրամատչելի գիտական հոդվածներ եւ գրքեր։
- Կրթական ծրագրեր
Ակադեմիաները կարող են մշակել եւ իրականացնել կրթական ծրագրեր դպրոցականների, ուսանողների եւ հանրության համար, որոնք նպաստում են գիտության հասկացողությանը եւ հետաքրքրությանը։
- Գիտական խորհրդատվություն
Ակադեմիաները կարող են տրամադրել գիտական խորհրդատվություն կառավարությանը, մասնավոր ընկերություններին եւ հանրային կազմակերպություններին, ինչը նպաստում է գիտական գիտելիքների կիրառմանը առօրյա կյանքում։
- Կոնֆերանսներ եւ սեմինարներ
Գիտությունների ակադեմիաները հաճախ կազմակերպում են կոնֆերանսներ, համաժողովներ եւ սեմինարներ, որոնց մասնակցում են նաեւ երիտասարդ գիտնականները, ուսանողները, դպրոցականներ եւ հասարակության այլ խավերի ներկայացուցիչներ։ Հանրապետական եւ միջազգային բնույթի օլիմպիադաների, մրցումների, ամառային դպրոցների կազմակերպումը մեծ հնարավորություններ են ստեղծում գիտական ձեռքբերումները լայն հասարակությանը ներկայացնելու համար։
- Գիտական մրցանակներ եւ խրախուսանքներ
Ակադեմիաները հաճախ շնորհում են մրցանակներ եւ խրախուսանքներ գիտնականներին եւ հետազոտողներին, ինչը խրախուսում է գիտական գործունեությունը եւ նպաստում դրա հանրայնացմանը։ Կարող են նաեւ շնորհվել մրցանակներ գիտության հանրայնացման եւ հանրամատչելիացման գործում ակնառու գործունեության համար։
- Գիտական տեղեկատվության կենտրոն
Ակադեմիաները կարող են հանդես գալ որպես գիտական տեղեկատվության կենտրոններ, որտեղ հանրությունը կարող է ստանալ հավաստի եւ հասկանալի տեղեկատվություն գիտության տարբեր բնագավառների վերաբերյալ։
- Գիտական կրթություն եւ հանրամատչելիություն
Գիտությունների ակադեմիաները կարող են կազմակերպել հանրամատչելի դասախոսություններ, գիտական ինստիտուտներում եւ լաբորատորիաներում բաց դռների օրերի անցկացնում, գիտական աշխատանքների ցուցադրությունզեր, գիտական փառատոներ կամ դասընթացներ դպրոցականների, ուսանողների եւ նույնիսկ տարեց մարդկանց համար, ինչի արդյունքում աճում է գիտության նկատմամբ հետաքրքրությունը։
- Միջազգային համագործակցություն
Ակադեմիաները կարող են նպաստել միջազգային համագործակցությանը գիտության բնագավառում, ինչը նպաստում է գիտական գիտելիքների փոխանակմանը եւ տարածմանը ամբողջ աշխարհում։
- Գիտական արշավներ եւ նախագծեր
Ակադեմիաները կարող են կազմակերպել գիտական արշավներ եւ նախագծեր, որոնք ներառում են հանրային մասնակցություն եւ նպաստում գիտության հանդեպ հետաքրքրության աճին։
- Գիտական լրատվամիջոցների աջակցություն
Ակադեմիաները կարող են աջակցել գիտական լրատվամիջոցներին, ինչպիսիք են գիտական հեռուստատեսային ծրագրերը, ռադիոհաղորդումները եւ ինտերնետային պորտալները, որոնք նպաստում են գիտության հանրամատչելիացմանը։
- Հասարակական ծրագրեր եւ տեղեկատվական քարոզչություն
Գիտությունների ակադեմիաները կարող են իրականացնել տեղեկատվական քարոզչական արշավներ՝ հանրությանը ներկայացնելու համար նորագույն գիտական հայտնագործությունները, նոր տեխնոլոգիաները կամ դրանց կիրառման հնարավորությունները, ինչպես նաեւ ապահովել շրջակա աշխարհի գիտական պատկերի հասարակական կարծիքի ձեւավորմանը՝ որպես ընդհանուր մշակույթի անբաժանելի մաս։ Ակադեմիաները կարող են հասարակությանը բացատրել գիտության դերը ժամանակակից աշխարհում եւ դրա ազդեցությունը մարդկանց կյանքի վրա, ինչպես նաեւ ապահովել գիտահետազոտական աշխատանքի հեղինակության եւ սոցիալական գրավչության բարձրացումը։ Այս միջոցները կարող են ընդգրկել նաեւ մեդիայի (հեռուստատեսություն, ռադիո, ինտերնետ) միջոցով հաղորդակցություն։
- Գիտական գրականության թարգմանություններ
Գիտությունների ակադեմիաները կարող են իրականացնել գիտական աշխատությունների թարգմանություն այլ լեզուների, որոնք հասանելի են տարբեր մշակույթների եւ հասարակությունների ներկայացուցիչներին, որպեսզի գիտական եզրերը հասկանալի դարձնեն նրանց համար։
Այս ամենը ոչ միայն նպաստում է գիտության հանրայնացմանը եւ հանրամատչելիությանը, այլ նաեւ ամրացնում է գիտնականների եւ հասարակության փոխադարձ կապը, ինչը կարեւոր է գիտական ավանդների ընդլայնման եւ զարգացումների խթանման համար։
Ռազմիկ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Քիմիական գիտությունների թեկնածու
«Առավոտ» օրաթերթ
