2025-ի Յունուար ամսուան սկիզբը, Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի Հայաստանի մասին գրգռիչ յայտարարութիւնները անհանգստութիւն յառաջացուցին աշխարհի չորս կողմերը։ Հայաստանը «ֆաշիստական պետութիւն» կոչելով եւ անոր այսպէս կոչուած «ֆաշիստական գաղափարախօսութիւնները» «արմատախիլ ընելու» մասին իր մտադրութիւնը յայտարարելով, Ալիեւի խօսքերը ցնցում յառաջացուցին յատկապէս կովկասեան տարածաշրջանին առընչուած շրջանակներուն մէջ։ Այդ յայտարարութիւնները – որոնք կատարուեցան պատկերասփիւռային հարցազրոյցի մը ընթացքին – լուրջ սրացում մը կը գրանցեն Հայաստան-Ատրպէյճան հակամարտութեան տրամանաբանութեան մէջ, տարածքային վէճերէն անցնելով գաղափարախօսական եւ գոյութենական սպառնալիքներու ոլորտին։
Ալիեւի գործածած լեզուն կը յիշեցնէ այլ բռնապետական առաջնորդներու որդեգրած ճառաբանութիւնը, ինչպէս՝ Ուքրանիա ներխուժելու Ռուսիոյ արդարացումները. անիկա արդէն իսկ կը համարուի չարագոյժ նշան մը Հարաւային Կովկասի մէջ բռնութեան եւ անկայունութեան աճի հաւանականութեան` մօտակայ ժամանակներուն:
Այսպիսի սպառնալիքներու սրացման մթնոլորտին մէջ, Հայաստան ներկայիս կը գտնուի իր պաշտպանական ռազմավարութիւնը յստակացնելու, տարածաշրջանային նոր դաշինքներ դիտարկելու եւ համաշխարհային դիւանագիտութեան աշխուժացման կարեւոր խաչմերուկի մը վրայ։ Մինչ Ալիեւի խօսքերը նպատակ ունէին ապաօրինականացնելու Հայաստանը եւ անոր կառավարութիւնը, անոնք մաս կը կազմեն Ատրպէյճանի աւելի ընդարձակ խաղին՝ Հայաստանի ինքնիշխանութեան, քաղաքական ինքնութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան աստիճանական քայքայումով Հարաւային Կովկասի վերաձեւաւորման։ Նման ճարտասանութիւններ շատ վտանգաւոր նախընթաց մը կը ստեղծեն եւ կ՚ընդգծեն Հայաստանի պաշտպանական եւ դիւանագիտական ռազմավարութեան վերագնահատման հրատապ անհրաժեշտութիւնը։
2020-ի Արցախեան պատերազմը աւարտեցաւ Ռուսիոյ միջնորդութեամբ ստորագրուած զինադադարով եւ Հայաստանի համար մեծ կորուստներով, սակայն այդ հակամարտութեան հասցուցած վէրքերը տակաւին չեն բուժուած։ 2022-ին Ատրպէյճան յարձակում գործեց Հայաստանի Հանրապետութեան ինքնիշխան տարածքին դէմ, տարածքներ բռնագրաւելով Ջերմուկի եւ Գեղարքունիքի մէջ, մինչ 2023-ի Լեռնային Ղարաբաղի հայաթափումը շրջադարձային կէտ մը եղաւ հակամարտութեան պատմութեան մէջ, վերջ դնելով պատմական Արցախի մէջ դարաւոր հայկական ներկայութեան։
Կարդացեք նաև
Սակայն, Ալիեւի վերջին մեկնաբանութիւնները տարածքային վէճի սահմաններէն դուրս են։ Հայաստանի դէմ «ֆաշիզմ»-ի պիտակի գործածութիւնը կ’ենթադրէ ոչ միայն քաղաքական, այլեւ գաղափարախօսական յարձակում մը հայկական պետութեան դէմ, յարձակում մը` Հայաստան-պետութեան օրինականութեան դէմ։ Ատրպէյճանի իշխող վերնախաւին համար, Հայաստանի գոյութիւնը արդէն իսկ “վիրաւորանք” մը կը համարուի Ատրպէյճանի ինքնութեան եւ անոր տարածքային յաւակնութիւններուն նկատմամբ։ Հայաստանը «ֆաշիստական պետութիւն» կոչելով, Ալիեւ դուռ կը բանայ գաղափարախօսական եւ քաղաքական ապաօրինականացման աւելի լայն արշաւի մը, որ կրնայ ծխածածկոյթ մը ապահովել, որուն ետին յաւելեալ յարձակողական գործողութիւններ կրնան քողարկուիլ` նպատակ ունենալով քանդել Հայաստանի պետականութիւնը:
Ալիեւի ճառաբանութիւնը կը բացայայտէ Ատրպէյճանի ծաւալապաշտական յաւակնութիւնները։ Հայաստանի տարածքները «Ատրպէյճանական հողեր» կոչելու ալիեւեան պնդումները նման են անոնց, որոնց վրայ Ատրպէյճանը պատմականօրէն հիմնած է իր ժխտումը հայկական ինքնիշխանութեան։ Հիմա, այս գաղափարախօսական յարձակումը ուղղուած չէ Արցախի դէմ, այլ Հայաստանի ազգային գոյութեան բուն գաղափարին դէմ։ Հետեւաբար, այս մէկը շատ խորունկ հետեւանքներ կրնայ ունենալ. ճառաբանութիւնը կրնայ ճամբայ բանալ էթնիկական նոր զտման, ռազմական սրացումի եւ տարածաշրջանային ապակայունացման, օրինականացուած «ֆաշիզմ»ի դէմ «ճիհատ»ի մը հովանիին ներքեւ։
Տարածաշրջանային իրավիճակի փոփոխութեան հետ միասին, Հայաստանի ռազմավարական դիրքը դարձած է խիստ փխրուն։ Աւանդաբար, Հայաստան կախում ունեցած է Ռուսիայէն՝ իբրեւ իր անվտանգութեան առաջին երաշխաւոր։ Սակայն, 2020-ի պատերազմը բացայայտեց ռուս-հայկական դաշինքի թերութիւնները, երբ Ռուսիա չկրցաւ կանխել Ատրպէյճանի ռազմական ջախջախիչ յաղթանակները։ Պարտութիւնը յանգեցաւ Հայաստանի անվտանգութեան քաղաքականութեան վերասահմանումին , զոր վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի կառավարութիւնը ձեռնարկեց այլ դաշինքներու դիտարկումներով։
Համարձակ քայլով մը, Հայաստան մօտիկութիւն սկսաւ որոնել Արեւմուտքին հետ, յուշելով Եւրոպական Միութեան անդամակցութեան իր փափաքը։ Այս շրջադարձը խորհրդանշական է, կը նշէ Հայաստանի արտաքին յարաբերութիւններու բազմազանութիւնը բարելաւելու աւելի մեծ փափաք մը, որը նաեւ կը յանգի ռուսական ազդեցութեան նուազման։ Սակայն, նման շրջադարձի մը բացասական կողմերն ալ կան։ Հայաստանի եւ Արեւմուտքի միջեւ յարաբերութիւններու աճող մտերմութիւնը ահազանգ հնչեցուց Ռուսիոյ եւ Իրանի մօտ՝ երկու ուժեր, որոնք իրենց հաստատուած շահերը ունին Հարաւային Կովկասի մէջ։
Իրան կը սահմանակցի Հայաստանին եւ երկար ժամանակ հաւասարակշռող դեր կատարած էր Ատրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ։ Ան շահագրգռուած է, որ Ատրպէյճան՝ Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի շատ մօտ դաշնակից մը, տարածաշրջանին մէջ չափազանց մեծ լծակներ ձեռք չբերէ։ Մինչ Իրան յայտարարած է իր աջակցութիւնը Հայաստանին, միեւնոյն ժամանակ հաւասարակշիռ մօտեցում մը ցուցաբերած է՝ ընդգծելով տարածաշրջանային կայունութեան կարեւորութիւնը։ Երեւան այցելութեան ընթացքին, Իրանի Ազգային Անվտանգութեան Բարձրագոյն Խորհուրդի քարտուղարը կոչ ըրաւ հայ ղեկավարներուն՝ ինքնուրոյն լուծելու տարածաշրջանային խնդիրները՝ առանց օտար ուժերու ներգրաւման։ Նման դիրքորոշում մը ցոյց կու տայ Իրանի զգուշաւորութիւնը Հայաստանի` Արեւմուտքի հետ աւելի խոր համարկումին նկատմամբ։ Իրան, բնականաբար, ուշադիր է այն հետեւանքներուն, որ նման զարգացումը կրնայ ունենալ իր ազգային անվտանգութեան համար։
Հայաստանը կը գտնուի ծանր իրավիճակի մէջ՝ թէ՛ ռազմական, թէ՛ դիւանագիտական առումներով: Չնայած 2020-ի պատերազմէն յետոյ կատարուած բարեփոխումներուն, Հայաստանի բանակը տակաւին շատ աւելի թոյլ է համեմատած Ատրպէյճանի աւելի լաւ ֆինանսաւորուած եւ ժամանակակից բանակին: Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի աջակցութիւնը ունենալով՝ Ատրպէյճանը կը շարունակէ վայելոլ ճնշող ռազմական գերազանցութիւն, որուն մէջ ներառուած են նորարար օդային պաշտպանութեան համակարգեր եւ ժամանակակից զէնքեր: Հայաստանի համար անհաւասար պատերազմական կարողութիւններու զարգացումը՝ անօդաչուներ, օդային պաշտպանութեան համակարգեր եւ համացանցային պաշտպանութեան ենթակառուցուածքներ, կրնայ բաւարար չըլլալ կասեցնելու համար Ատրպէյճանի ընդլայնման ձգտումները:
Հարաւային Կովկասը ներկայիս կը գտնուի խաչմերուկի մը վրայ: Ատրպէյճանի յարձակողական հռետորաբանութիւնը, Հայաստանի դաշինքներու վերագնահատումը եւ մեծ դերակատարներու ներգրաւումը տարածաշրջանին մէջ իրավիճակը դարձուցած են անկայուն եւ անկանխատեսելի: Հայաստանի համար աւելի լուրջ է վտանգը. իր գերիշխանութիւնն ու տարածքային ամբողջականութիւնը, նոյնիսկ իր գոյութիւնը որպէս ազգ-պետութիւն, հարցականի տակ են: Ատրպէյճանը, վստահելով իր ռազմավարական դաշնակցութիւններուն եւ գաղափարական պատմասացութեան, կարծես որոշած է հասնիլ լիակատար տիրապետութեան:
Միջազգային հանրութիւնը պէտք է վճռականօրէն նոր սրացումները կանխելու քայլեր առնէ: Ատիկա կը նշանակէ ոչ միայն Ատրպէյճանի գործողութիւններուն դատապարտումը, այլ նաեւ նիւթական, դիւանագիտական եւ բարոյական աջակցութիւն Հայաստանին՝ ինքնապաշտպանութեան համար: Այդ չընելը պիտի քաջալերէ աշխարհի բոլոր բռնապետական վարչակարգերը եւ վտանգաւոր նախընթաց մը պիտի ստեղծէ՝ միջազգային կանոններու խախտման եւ գերիշխանութեան անձեռնմխելիութեան անտեսման վերաբերեալ:
Էտի ԹԱՇՃԵԱՆ
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Հայրենիք» թերթի այս համարում
