Թուրքիա-Հայաստան երկու երկրների միջև սահմանների ազատությունը բերեց նաև մշակութային համագործակցության: Հասկանալի պատճառով՝ դրանք չափազանց սակավ են: Գրահրատարակչական ոլորտում, այնուամենայնիվ, փոխհամագործակցության ծրագրեր շա~տ հազվադեպ, բայց իրականացվում են: Երևանում է Ստամբուլի գրական փառատոնի տնօրեն Մեհմեդ Դեմիրթաշը, որի հետ հարցազրույցը ներկայացնում ենք ձեր ուշադրությանը:
-Մենք Ստամբուլի գրական փառատոնին անդրադարձել ենք ուղիղ 10 տարի առաջ, երբ 20 երկրների շարքում հրավիրված էր շուրջ 20 հրատարակչություն, այդ թվում՝ հայաստանյան «Անտարեսը»: Այն ժամանակ վերջինիս նախագահ Արմեն Մարտիրոսյանը մեզ հետ զրույցում ասաց, որ Ձեր գլխավորությամբ ավանդաբար անցկացվող փառատոնի նպատակն է տարբեր երկրների հրատարակիչներին ու խմբագիրներին ծանոթացնել տեղացի գրողների հետ, կապեր հաստատել այլ երկրների գրական գործակալների միջև, իրականացնել այլազգի գրողների երկերի թարգմանություններ և այլն: Կխնդրենք ավելի մանրամասն ծանոթացնել ձեր գործունեությանը, մանավանդ որ, ըստ մեզ հասած տեղեկությունների, Դուք միակն եք, որ ստեղծագործական կապեր եք հաստատել տարածաշրջանում, դառնալով յուրատեսակ կազմակերպություն կամ գործակալություն: Եվ ասում են՝ առաջին մասնագիտությամբ երաժիշտ եք:
-Նշեմ, որ մշտապես համագործակցում եմ հայերի հետ առանց հայազգի աշխատակից ունենալու: Իմ երկրում հաճախ հարցնում են, թե ինչու չենք համագործակցում բրիտանացիների, ֆրանսիացիների… հետ: Պատասխանում եմ, որ մասնագիտական, ստեղծագործական կապեր ենք հաստատել, ու այդպես էլ շարունակում ենք մեր հարևանների հետ, այդպիսով տարածաշրջանում դառնալով յուրատեսակ գործակալություն: Ավելի կոնկրետ, աշխատում ենք Բալկանների, Մերձավոր արևելքի և արաբական աշխարհի, բնականաբար՝ հայաստանյան մեր գործընկերների հետ: Մայրս Կոսովոյից էր, կինս` Ներմինը մեր գրական գործակալության տնօրենը Բուլղարիայից է, ես` Կեսարիայից եմ, ինչը նշանակում է մինիմում 25 տոկոսով հայ եմ…
Կարդացեք նաև
-Կներեք ընդհատելու համար, երբևէ հետաքրքրվե՞լ եք Ձեր արմատներով:
-Կարճ պատասխանեմ` հիմա դա անհնար է: Շարունակեմ, ավարտեմ նախորդ միտքս: Ինձ, անձամբ գրավում է հայի տեսակը: Մոռացա նշել, որ մայրս մասնագիտությամբ փիլիսոփա էր, ակտիվ կին էր` կոմունիստական կուսակցության անդամ: Հայրս պատմաբան էր, իրավաբան: Իսկ նրա մտերիմ ընկերն ու գործընկերը հայ էր, որի դուստրերի` Միլենայի և Լյուդմիլայի հետ ողջ մանկությունս է անցել:
Այո, մինչ գրական ոլորտում հայտնվելը՝ երաժշտություն եմ ուսանել Ֆրանսիայում, հետո վերադարձել իմ ծննդավայր ու աշխատանք գտել հրատարակչությունում, որպես գրական միջոցառումների կազմակերպիչ: Ընդամենը մեկ տարվա կտրվածքով անցկացնում ենք տարբեր միջոցառումներ` գրքերի շնորհանդեսներից մինչև ցուցադրություններ, և այլն: Ի դեպ, այստեղ եմ ծանոթացել կնոջս հետ, որը հեղինակային իրավունքներով է զբաղվում: Եվ հենց նրա հետ էլ 2005թ. հիմնեցինք «Կալիմ» (թարգմանաբար՝ գրիչ) գործակալությունը:
-Իսկ փառատոնը ե՞րբ հիմնեցիք:
-2009-ին: Գուցե կրկնվում եմ, բայց դարձյալ նշեմ, որ մշտապես հրավիրում ենք հայ հեղինակների, թարգմանիչների: Հավանաբար գիտեք, բայց նշեմ, որ ձեր «Անտարես» հրատարակչությունը թարգմանել է Օրհան Փամուկի, Էլիֆ Շաֆակի, Ահմեդ Հանդի Տանպինարի, Ահմեդ Ումիթի, Էրքյումետ Չենգիզի գործերը: Մենք էլ թարգմանել ենք Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Փախչող քաղաքը» վեպը և այլ հայ հեղինակների ստեղծագործություններ: Այս պահին աշխատում ենք Հովհաննես Երանյանի «Մահացու հյուրախաղ» վեպի, Ժիրայր Լիպարիտյանի «Հայաստան-Թուրքիա. Պետականություն, պատմություն, քաղաքականություն» աշխատության թարգմանությունների վրա:
Գուցե Հայաստանում չգիտեն, կուզեի մի նշանակալի փաստ էլ բարձրաձայնել. երբ 2015թ. Թուրքիայում նշվում էր Գալիպոլիի ճակատամարտի հոբելյանական տարելիցը, զուգահեռ բարձրաձայնեցինք նաև հայերի ցեղասպանության 100-ամյակի մասին: Այդ թվականին մենք հրավիրել էինք չորս հայ գրողի, իսկ մինչ այս տարի՝ փառատոնային միջոցառումներին մասնակցել են տարբեր երկրներից շուրջ 1000 հրավիրյալ արվեստագետ: Նորություն չեմ ասի, բայց այսօրվա աշխարհում կարիք կա գուցե հիշեցնելու, որ ճակատամարտերը, կռիվներն ու պատերազմները լավ բանի չեն տանում… Մի բան կարող եմ հավաստիացնել, որ մեր` երկու երկրների միջև մշակութային կապերը դեռ այրված չեն:
-Հայկական մշակույթի մասին ի՞նչ գիտեն Ձեր երկրում:
-Իրականում` շատ քիչ բան: Հիմնական գիտելիքները հայկական խոհանոցին են վերաբերում: Հաճախ կլսեք`«սա հայկական բաղադրատոմս է» արտահայտությունը: Երաժշտության մասով գիտելիքները մի քիչ ավելին են` Կոմիտաս, Խաչատրյան…: Հնագիտական առումով, գուցե շատ բան գիտենք, օրինակ` հայկական ճարտարապետության, կոնկրետ եկեղեցիների մասին:
-Այդուհանդերձ փաստենք, որ ձեր երկրում պատմամշակութային հայկական կոթողները…
-Հասկացա: Չէ, չէ, այդպես միօրինակ պետք չէ ասել: Ընդամենը մեկ փաստ. վերջին շրջանում, Բիթլիսում քանդել են շուրջ 100 տարվա շինությունները, թողնելով միայն հայկական օրիգինալ կառույցները: Այդ ամենն իհարկե, կառավարության որոշմամբ:
-Վերադառնանք հրատարակչական գործին: Գիտենք, որ ձեր գործընկերները, առանձնակի հաճույքով չեն անդրադառնում ժամանակակից հայ գրականության նմուշների արտադրությանը:
-Իրավացի եք: Հեշտ չէ նրանց համոզել հրատարակելու հայ ժամանակակից հեղինակների գործերից, բայց դրա համար կան իրական պատճառներ, օրինակ` լսարան չկա, կամ այն չափից ավելի փոքր է և այլն: Հրատարակիչները այս և այլ հանգամանքներից ելնելով չեն ուզում ներդրումներ անել, դա ռիսկային է:
-Սա Ձեր երկրորդ այցն է Հայաստան: Հետաքրքիր է, երբ վերադառնում եք ինչ հարցեր են ուղղում Ձեզ:
-Հավատացեք, մեծ մասը գաղափար անգամ չունեն Հայաստանի մասին: Հիմնական հարցերի թվում են հետևյալները` ինչպե՞ս է կյանքը Հայաստանում, կա՞ն վտանգներ, թե՞ ոչ և այլն, և այլն:
Իսկ ինձ մոտ հետևյալ զգացողությունն է. այցելում եմ ձեր երկիր, տպավորություն է, թե ընտանիքիս մոտ եմ գալիս: Այստեղ շատերին եմ հանդիպել, ովքեր ասում են, թե իրենց պապերը արևմտյան Հայաստանից են`Վանից, Բիթլիսից, Էրզրումից… Հարցնում եմ՝ եղե՞լ եք այդ քաղաքներում, պատասխանում են` վախենում ենք դրա մասին բարձր ասել: Ճիշտն ասած, զարմանում եմ…
Առաջին մասնագիտությամբ երաժիշտ եմ: Այստեղ կուզեի մի հանրահայտ իրողության մասին փաստել, ինչը եղել է, կա ու կլինի: Գուցե ասածս պարզունակ թվա, բայց այնուամենայնիվ` թուրքական, հայկական, պարսկական, քրդական երգերի տեքստերը փոխելով կամ թեկուզ թարգմանելով, դրանք հարմարեցնելով երաժշտությանը, ընկալվում է որպես տվյալ ժողովրդի ստեղծագործություն: Թվարկածս երկրների ժողովուրդների տարազներն էլ նմանություն ունեն, գոնե դրանց որոշ դետալները, ասենք` զարդանախշերը: Կամ աշխարհահռչակ կոմպոզիտորներ Սայգունի ու Խաչատրյանի արվեստը, որոնք նույն ժամանակաշրջանում են ստեղծագործել: Նրանց ստեղծագործություններում ակնհայտ են նմանությունները: Ասածիս հակառակը ինձ ոչ մեկը չի կարող ապացուցել:
Խոսքս ուզում եմ ավարտել զավեշտալի մի դիպվածով, ինչը պատահեց Թուրքիա-Հայաստան սահմանին. գնել էի միակողմանի տոմս, հարցրին, թե երբ եմ վերադառնալու, ասացի` չգիտեմ: Հաջորդ հարցին, թե որտեղ կամ ում մոտ եք հյուրընկալվելու, դարձյալ պատասխանեցի` չգիտեմ (ժպտում է- Ս. Դ.):
Զրուցեց Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ