Horizon Weekly-ի բացառիկ հարցազրույցը Կանադայի Հայ դատի կոմիտեի գործադիր տնօրեն Սեւակ Բելյանի հետ.
– Կանադահայ ժողովրդական իրավապաշտպան կազմակերպությունը ANCC ակտիվորեն առաջ է քաշում կանադահայ համայնքի մտահոգությունները հարցերի լայն շրջանակի վերաբերյալ: Որո՞նք են Կանադայի հայ համայնքի հիմնական մտահոգությունները։
– Կանադայի Հայ դատի հանձնախումբը (ANCC) խորապես ներգրավված է արդարության, մարդու իրավունքների պաշտպանության և հայ համայնքի քաղաքական առաջնահերթությունների առաջխաղացման գործում: Մեր մտահոգություններն ընդգրկում են մի քանի փոխկապակցված հարցեր, որոնք ընդգծում են ներքաղաքական հայ-կանադական մտահոգությունները, արձագանքելով աշխարհասփյուռ հայության առջև ծառացած անմիջական հումանիտար ճգնաժամերին և ապահովելով երկարաժամկետ աշխարհաքաղաքական կայունություն Հայաստանի և Արցախի համար: Առաջնահերթն Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) և նրա հայ բնակչության պաշտպանությունն է, որը բախվել է Ադրբեջանի համակարգված ագրեսիայի և էթնիկ զտումների։ 2023 թվականի սեպտեմբերյան հարձակումները ստիպեցին ավելի քան 120,000 հայերի լքել իրենց նախնիների հայրենիքը՝ դառնալով ցեղասպանության և էթնիկ զտումների ակնհայտ դեպք։ Մենք ունենք և կշարունակենք ներդնել մեծ ժամանակ և ռեսուրսներ՝ կոչ անելով Կանադային շարունակել պաշտպանել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման, անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձի և միջազգային իրավունքի անվտանգության անօտարելի իրավունքը։ Մենք կոչ ենք անում Կանադայի ակտիվ դիվանագիտական ղեկավարությանը նպատակաուղղված պատժամիջոցներ սահմանել այդ վայրագությունների համար պատասխանատու ադրբեջանցի պաշտոնյաների դեմ, ինչպես նաև ընդգծել, որ Կանադան պետք է միանա միջազգային ջանքերին՝ Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկելու ռազմական հանցագործությունների համար, ներառյալ հայ ռազմագերիների և քաղաքացիական անձանց ապօրինի կալանավորումը:
Մեկ այլ կարևոր մտահոգություն կանադական ռազմական տեխնոլոգիաների չարաշահումն է: Կանադական արտադրության WESCAM թիրախային համակարգերի արտահանումը, որոնք օգտագործվել են 2020 թվականին Ադրբեջանի կողմից Արցախի վրա հարձակումների ժամանակ, մնում է գլխավոր խնդիր։ Չնայած թույլտվությունների նախնական չեղարկմանը, մենք պահանջում ենք սպառազինությունների վաճառքի համապարփակ և մշտական արգելք ինչպես Թուրքիային, այնպես էլ Ադրբեջանին, որպեսզի Կանադան չդառնա տարածաշրջանային ագրեսիայի, մարդու իրավունքների ոտնահարման կամ միջազգային մարդասիրական իրավունքի խախտման մեղսակից: Սա բարոյական հրամայական է Կանադայի համար: Մեկ այլ հրատապ մտահոգություն է հայկական մշակութային ժառանգության պահպանումը։ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող հայկական վայրերի, այդ թվում՝ հնագույն եկեղեցիների և հուշարձանների կանխամտածված ոչնչացումն ու «ալբանացումը» արտացոլում են Արցախում հայկական պատմական ներկայությունը ջնջելու փորձ։ Մենք կոչ ենք արել Կանադային օգտագործել իր ազդեցությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում և այլ միջազգային կառույցներում՝ պաշտպանելու այս ժառանգությունը և պատասխանատվության ենթարկելու Ադրբեջանին մշակութային ցեղասպանության համար: Տնտեսական առումով մենք բարձրացնում ենք էթիկական մտահոգությունները՝ կապված ադրբեջանական նավթի վրա Կանադայի կախվածության հետ, որն աջակցում է աշխարհի ամենաճնշող ռեժիմներից մեկին: Կանադայի առևտրային պրակտիկան մարդու իրավունքների արժեքներին համապատասխանեցնելու համար մենք հանդես ենք գալիս Ադրբեջանից ներմուծման դադարեցման և ներքին և էթիկական աղբյուրներից ստացվող էներգիայի ուղղորդման օգտին: Նմանապես, մենք ընդգծում ենք տեղահանված արցախահայերին մարդասիրական օգնության ընդլայնման անհրաժեշտությունը և այնպիսի նախաձեռնությունների համար, ինչպիսին Առնոլդ Չան նախաձեռնությունն է Հայաստանում ժողովրդավարության համար:
Կանադա-Հայաստան հարաբերությունների ամրապնդումը մեր շահերի պաշտպանության ևս մեկ հիմնասյուն է։ Մենք միշտ ասել ենք, որ ավելի շատ Կանադայի խթանումը Հայաստանում և հակառակը մեր աշխատանքի կարևոր մասն է: Այդ նպատակով մենք կոչ ենք անում Կանադայի ամուր աջակցությունը Հայաստանի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը ադրբեջանական ագրեսիայի պայմաններում և Հայաստանի ժողովրդավարական ինստիտուտների ամրապնդմանն ուղղված մշտական ջանքերին: Սա ներառում է տեխնիկական աջակցություն դատաիրավական բարեփոխումների, հակակոռուպցիոն միջոցառումների և մարդու իրավունքների խթանման, ի թիվս այլ առանցքային հարցերի: Վերջապես, Հայոց ցեղասպանությունը մնում է խորապես անձնական և քաղաքական մտահոգություն Կանադայի և ամբողջ աշխարհի յուրաքանչյուր հայի համար: Թեև մենք անկեղծորեն գնահատում ենք Կանադայի հստակ դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և ժխտողականության դեմ պայքարի կարևորության վերաբերյալ, մենք կարծում ենք, որ ժամանակն է, որ Կանադան օրենքից դուրս հանի ցեղասպանության ժխտումը որպես ատելության հանցագործություն և ուժեղացնի դիվանագիտական ճնշումը Թուրքիայի վրա՝ ճանաչելու Հայոց ցեղասպանությունը: Այս ճանաչումը, որը զուգորդվում է հատուցումների կոչի հետ, դիտվում է որպես էական արդարության և հաշտեցման համար: Մեր մտահոգություններն ընդգծում են արդարության, խաղաղության և մեր մշակութային ու ազգային ինքնության պահպանմանն ուղղված մեր անսասան նվիրվածությունը: Դրանք արտացոլում են ավելի լայն բարոյական և էթիկական դիրքորոշում՝ կոչ անելով Կանադային վճռականորեն գործել՝ պաշտպանելու մարդու իրավունքները և ժողովրդավարական արժեքները:
– Ի՞նչ է անում ՀԱԿ-ը Արցախի հարցում և ի՞նչ ջանքեր է գործադրում կազմակերպությունը՝ Արցախից էթնիկ հայերի իրենց պապենական հայրենիք վերադառնալու իրավունքի համար։
– Արցախը եղել է ANCC-ի ամենահրատապ և կարևոր քաղաքականության առաջնահերթությունը, հատկապես 2020 թվականի ավերիչ պատերազմից և 2023 թվականին Ադրբեջանի կողմից իրականացված ցեղասպանական էթնիկ զտումներից հետո: Չնայած վիթխարի մարտահրավերներին, մենք անդրդվելի ենք Արցախի ժողովրդի հիմնարար իրավունքների պաշտպանությանը, ներառյալ նրանց ինքնորոշման իրավունքը և անվտանգ վերադարձն իրենց նախնիների հայրենիք: Մեր ջանքերը կենտրոնացած են նպատակային լոբբինգի վրա, որը հաջողությամբ մոբիլիզացրել է Կանադայի կառավարությանը և խորհրդարանական ընդդիմությանը՝ վերահաստատելու իրենց հանձնառությունը Արցախի հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորմանը՝ ի թիվս այլ բաների, ինքնորոշման սկզբունքների միջոցով։ Այսօր Կանադան մնում է աշխարհի միակ երկրներից մեկը, որը կոչ է անում հարգել ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը: Կանադան նաև մշտապես ընդգծել է հակամարտության քաղաքական լուծման անհրաժեշտությունը և հրապարակայնորեն հորդորել է Ադրբեջանին ազատ արձակել կամայականորեն կալանավորված ռազմագերիներին, պաշտպանել մշակութային ժառանգությունը և անդրադառնալ ռազմական հանցագործություններին: 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախի վրա կատարված աղետալի հարձակումից հետո, որը հանգեցրեց նրա ողջ հայ բնակչության բռնի տեղահանմանը, ANCC-ն ակտիվացրեց իր քարոզչությունը։ Մենք բազմաթիվ բարձր մակարդակի հանդիպումներ ենք անցկացրել Կանադայի արտաքին գործերի նախարարության, ՄԱԿ-ի պատվիրակության և բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ՝ ապահովելու, որ Արցախի դժբախտությունը մնա առաջնահերթություն։ 2023 թվականի նոյեմբերին, որպես մեր ջանքերի մի մաս, Կանադան ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի միջոցով պաշտոնապես կոչ արեց Ադրբեջանին ազատ արձակել կամայականորեն կալանավորված բանտարկյալներին և պահպանել միջազգային մարդասիրական իրավունքը։ Ավելին, Արցախում էթնիկ զտումների առաջին տարելիցին նվիրված հզոր հայտարարության մեջ Կանադայի արտաքին գործերի նախարար Մելանի Ջոլին վերահաստատեց Կանադայի աջակցությունն ինքնորոշմանը, մշակութային ժառանգության պահպանմանը և հակամարտության արդար քաղաքական լուծմանը՝ սերտորեն համահունչ լինելով մեր նպատակներին։ . Մենք նաև սերտորեն համագործակցել ենք Կանադայի ժառանգության նախարարության և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում դեսպանի հետ՝ ապահովելու միջազգային աջակցություն Արցախի վտանգված մշակութային ժառանգության պաշտպանության համար։
Մենք նաև հետևողականորեն կոչ ենք արել պատժամիջոցներ սահմանել Ադրբեջանի դեմ և պատասխանատվության ենթարկել նրա ղեկավարությանը մարդու իրավունքների և միջազգային իրավունքի խախտման համար։ Մեր պաշտպանությունը դուրս է գալիս քաղաքականությունից: Մենք ջանասիրաբար աշխատել ենք սահմանափակելու Կանադայի ներգրավվածությունը Ադրբեջանի կողմից կազմակերպված ֆորումներում, ինչպիսին է COP29 գագաթնաժողովը, որը հանգեցրել է խորհրդարանական զգալի բոյկոտների և դիվանագիտական հայտարարությունների, որոնք քննադատում են Ադրբեջանի գործողությունները: Այս ամենը ասելով, մենք կարծում ենք, որ շատ ավելին պետք է արվի այս խնդիրները պատշաճ կերպով լուծելու համար: Մենք պետք է հորդորենք կառավարությանը դուրս գալ խոսքից և կոնկրետ գործողություններ ձեռնարկել Ադրբեջանի և Ադրբեջանի պաշտոնյաների դեմ՝ հստակ ուղերձ հղելով, որ գործողություններն ունեն իրական հետևանքներ։
Մեզ դեռ շատ աշխատանք է սպասվում: Այս համապարփակ ջանքերի շնորհիվ մենք հավատարիմ ենք մնում Արցախի ժողովրդի իրավունքներն ու իղձերը համաշխարհային հարթակում վառ պահելուն և ապահովելու, որ նրանց անվտանգ վերադարձն իրենց հայրենիք մնում է միջազգային հանրության համար շոշափելի նպատակ։
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Ապառաժի» այս համարում
