ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ` ԱՐՈՒԵՍՏԻ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՊՐՈՖԵՍՈՐ ՀԵՂՆԱՐ ԶԷՅԹԼԵԱՆ ՈՒՈԹԵՆՓԱՈՒԻ ՀԵՏ
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- «Գեթթի»ի հետազօտական կենտրոնը մեծ կարեւորութիւն տուեց նաեւ ձեր ուսումնասիրութեանը, եւ ձեզ ընտրեցին որպէս ամէնամեայ հեղինակաւոր դասախօսութեան բանախօս: Ի՞նչ նշանակութիւն ունէր այս նախաձեռնութիւնը:
ՀԵՂՆԱՐ ԶԷՅԹԼԵԱՆ ՈՒՈԹԵՆՓԱՈՒ.- «Գեթթի»ի թանգարանն աշխարհի արուեստի ամենահարուստ հաստատութիւններից է, եւ նրանք կարող են նպաստել մեր մշակութային ժառանգութեան հանրահռչակմանն ու դրանց պաշտպանութեան հարցերի արծարծմանը: Այս առումով նաեւ, մեծ նշանակութիւն ունէր, որ որպէս համաշխարհային արուեստի պատմութեան ոլորտում առաջատար հետազօտութիւն, «Գեթթի»ի Հետազօտական հիմնարկի խորհուրդը` Թոմաս եւ Բարբարա Գէյթգենների «Gaehtgens Lecture» դասախօսութիւնների շրջանակներում ընտրել էր ինձ: Ես շատ ուրախ էի, որ այս տարի ինձ էին ընտրել, եւ նաեւ հաճելիօրէն զարմացած՝ հաշուի առնելով դատավարութեան փաստը, որտեղ ես մասնակցել էի, սակայն բաւական ժամանակ է անցել, եւ այս նախաձեռնութիւնը վկայեց, որ պատրաստ ենք զրուցելու եւ համագործակցելու:
Իմ ելոյթում էլ անդրադարձայ համայնքի եւ թանգարանի միջեւ համագործակցութեան կարեւորութեանն ու անհրաժեշտութեանը: Եւ այս առումով էլ, կարծում եմ, որ աներեւակայելի դրական քայլ էր «Գեթթի»ի կողմից, եւ ուրախալի էր նաեւ համայնքի լայն արձագանգը, ինչի արդիւնքում դասախօսութեան վայրը տեղափոխուեց աւելի մեծ սրահ: Դա նշան էր, որ հայ համայնքն հետաքրքրուած է, եւ թանգարանը պէտք է ընդլայնի մեր համայնքի ներգրաւումը: Յուսով եմ, որ սա կը լինի հայկական բազմատեսակ նիւթերի շուրջ «Գեթթի»ի եւ հայկական հաստատութիւնների համատեղ նախագծերի սկիզբը:
Կարդացեք նաև
Չափազանց կարեւորում եմ նաեւ, որ 2020 թուականին «Գեթթի» թանգարանը յայտարարութիւն տարածեց ի աջակցութիւն Արցախում հայկական ժառանգութեան պաշտպանութեանը: Մարդիկ ասում են, որ այդ յայտարարութիւնները պարզապէս թուղթ են: Այո, դա թուղթ է, բայց ամէն ինչ սկսւում է թղթից, դա ներգրաւման սկիզբն է, եւ մեր խնդիրն է հետեւողական լինելը:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր ելոյթում անդրադարձաք Արցախի ցեղասպանութեանը` ընդգծելով մշակութային արժէքների ոչնչացման դէպքերը, որոնք շարունակւում են այսօր էլ: Որքանո՞վ է կարեւոր մշակութային ոլորտի գործիչների, պատմաբանների արձագանգը, ներգրաւումը նման սպառնալիքների պարագայում:
ՀԵՂՆԱՐ ԶԷՅԹԼԵԱՆ ՈՒՈԹԵՆՓԱՈՒ.– 2020 թուականին սկիզբ առած արցախեան պատերազմը, որը գագաթնակէտին հասաւ 2023 թուականի աշնանը` Ադրբեջանի կողմից հայերի ցեղային զտումով, շատերն անուանում են Հայոց երկրորդ ցեղասպանութիւն: Հայկական մշակութային եւ կրօնական նշանակութեան վայրերի միտումնաւոր ոչնչացումն Ադրբեջանի քաղաքականութեան առանձնայատկութիւններից է: Եւ մենք գիտակցում ենք, որ մշակոյթը կարող է վերանալ, եւ այն չվերականգնուող աղբիւր է, ինչպէս ասում են` երբ միջնադարեան եկեղեցին քանդւում է, այն անհետանում է ընդմիշտ: Արցախեան դէպքերը պատճառ դարձան տարբեր միջազգային ատեաններում դատավարութիւնների, որոնց նպատակը, ի թիւս այլ հարցերի` կանխել մշակութային ժառանգութեան ոչնչացումն ու պատասխանատուութիւն պահանջել այդ ժառանգութեան դէմ նախկինում կատարուած յանցագործութիւնների համար:
Ականատեսը լինելով, թէ ինչ է կատարւում Արցախում, ինչ է կատարուել Ջուղայում, պատերազմից յետոյ, փորձում էի գտնել ձեւեր, թէ ինչպէս կարող եմ նպաստել` ուշադրութիւնը կենտրոնացնելու Արցախի յուշարձանների վերացման վտանգի, Նախիջեւանի յուշարձանների նկատմամբ արդէն իսկ տեղի ունեցած յանցագործութեան վրայ: Մաս եմ կազմում աշխարհասփիւռ հայ գիտնականների համագործակցութեամբ ստեղծուած նախագծերի, որոնք զբաղւում են յատկապէս մշակութային ժառանգութեան խնդիրներով, եւ դրանց շարքում մեծ տեղ ունի օրինակ Համլէտ Պետրոսեանի` «Արցախի մշակութային ժառանգութեան մշտադիտարկում» ծրագիրը:
Ներկայում ներգրաւուած եմ նաեւ մի նախագծում, որ առնչւում է ՄԱԿի Արդարադատութեան միջազգային դատարանում Ադրբեջանի դէմ Հայաստանի ներկայացրած հայցին: Դատական գործընթացում, փաստաբաններն ու արուեստի պատմաբանները շատ տարբեր մօտեցումներ ունեն ապացոյցների, հետազօտութեան նկատմամբ: Այս գործի շրջանակներում ընկերացել եմ բազմաթիւ իրաւաբանների հետ, եւ կարծում եմ, որ նման հարցերի դէպքում կարեւոր է համագործակցութեան որոշակի աստիճան ունենալ: Որպէս արուեստի պատմաբաններ, մեր աշխատանքը երբեմն կարող է լինել վերացական, հեռացուած առօրեայ կեանքից, բայց ընթացիկ իրադարձութիւններն ինձ ստիպեցին գիտակցել, որ նաեւ մենք պատասխանատուութիւն ունենք, քանի որ մշակոյթի կամ ճարտարապետութեան գործերը, որ ուսումնասիրում ենք` կարող են անհետանալ, եւ մենք պէտք է դրա դէմ պայքարի մասը կազմենք:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ «Ասպարեզ»-ում
