Ազգագրագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Կարինե Բազեյանի հետ զրուցել ենք այն մասին, թե ինչ է անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը եւ ինչպես պետք է այն պահպանել։
–Ի՞նչ է ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը եւ ինչպե՞ս է այն հայտնվում անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցողների ցանկում:
-Այդ ժառանգությունը մեր մշակույթի այն տարրերն են, որոնք ժամանակի ընթացքում դուրս են մղվել ժողովրդի առօրյա կյանքից։ Դրանք կրողները կամ մահացել են, կամ համապատասխան մշակույթի անհրաժեշտությունը այլևս գոյություն չունի։ Բացի այդ, տարբեր քաղաքական և սոցիալական գործընթացների արդյունքում մշակույթը փոփոխվում է՝ ներառելով նոր տարրեր, մինչդեռ հները մոռացվում են։
Այսօր, հաշվի առնելով ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության կարևորությունը, կառավարությունն իրականացնում է հատուկ քաղաքականություն՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաձայնագրի շրջանակում։ Այս քաղաքականության նպատակն է ամրագրել և պաշտպանել մշակութային ժառանգության տարրերը։
Կարդացեք նաև
–Համայնքներն ի՞նչ դեր ունեն մշակութային ժառանգության պահպանման կամ մոռացության հարցում։
-Ես հաճախ եմ մտածում համայնքների և ավանդույթների պահպանման մասին։ Միշտ տպավորված եմ, թե ինչպես են համայնքները պահպանում այնպիսի արժեքներ, որոնք այլ տեղերում, թվում է, թե մոռացված են։ Օրինակ՝ Գյումրիում ժամանակին կար միայն մեկ վարպետ, որը պատրաստում էր պղնձի բաժակներ՝ կլկլանը։ Այդ բաժակները հայտնի մնացին համայնքի ներսում, մինչև որ փառատոնների ու համայնքային ակտիվության միջոցով դարձան քաղաքի բրենդ ու սիրելի հուշանվեր: Այդպիսի դեպքերը ցույց են տալիս, թե որքան կարևոր է համայնքային ներգրավվածությունը ավանդույթները կենդանի պահելու համար։
Երբ խոսում ենք մշակութային ժառանգության մասին, հետաքրքիր է տեսնել, թե ինչպես կարող են որոշ արժեքներ դուրս գալ անհապաղ պաշտպանության ցանկից, երբ հասարակությունն ինքն է սկսում այդ արժեքները վերակենդանացնել։
–Ի՞նչ օրինակներ կան, երբ մշակութային ժառանգության տարրեր դուրս են եկել անհապաղ պաշտպանության ցանկից և դարձել կենսունակ կամ լայնորեն կիրառվող։
-Օրինակ, ասեղնագործությունը, որը մի ժամանակ մտել էր անհապաղ պաշտպանության ցանկի մեջ, այժմ դուրս է եկել և դարձել կենսունակ ու ժողովրդական պրակտիկայի մի մասը։ Դրա պատճառը սիրիահայ կանանց ջանքերն էին, որոնք դասընթացների և ցուցահանդեսների միջոցով նոր շունչ տվեցին այս արհեստին։ Սիրիահայ կանայք իրենց մշակութային ժառանգությունն օգտագործեցին՝ որպես ինքնության կարևոր գործիք և մշակույթի տարածման հնարավորություն։ Նրանք իրենց ասեղնագործությունը մատուցեցին ոչ միայն որպես ավանդական հմտություն, այլ նաև որպես սոցիալ-տնտեսական ակտիվության աղբյուր, քանի որ դասընթացների միջոցով շատ մարդիկ սկսեցին ձեռք բերել այս հմտությունը և ակտիվորեն մասնակցել միջոցառումներին։
–Իսկ ի՞նչ աջակցություն է ցուցաբերվում այս ժառանգության տարածման և հանրահռչակման համար:
-Ավանդական մշակույթն ու ոչ նյութական ժառանգությունը պահպանելու և փոխանցելու նպատակով պետական մարմինները տարիներ շարունակ դրամաշնորհներ են տրամադրում։ Հատուկ ուշադրություն է դարձվում ծրագրերին, որոնք հնարավորություն են տալիս պահպանել, վերականգնել և հանրահռչակել անհետացման եզրին գտնվող մշակութային արժեքները։ Դրամաշնորհները նպատակ ունեն աջակցելու թե՛ պետական հաստատություններին, թե՛ հասարակական կազմակերպություններին՝ ապահովելու գիտելիքի փոխանցումը և ավանդական արհեստների վերականգնումը։
–Անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում հանդիպում է Բարեկենդանի տոնը, բայց չէ՞ որ բոլորս էլ գիտենք դրա մասին։ Ինչո՞ւ է այն հայտնվել ցուցակում:
-Բարեկենդանը դարեր շարունակ եղել է հայկական մշակույթի անբաժան մասը՝ որպես համայնքային տոն, որը տևել է մեկ շաբաթ: Այն նախորդել է Մեծ պահքին և խորհրդանշել կյանքի վայելքն ու առատությունը՝ ընդգծելով համայնքային կապերը: Խորհրդային տարիներին, սակայն, այդ տոնի հետ կապված ծեսերն արգելվեցին, ինչը հանգեցրեց դրա մոռացությանը: Չնայած ժամանակակից Նոր տարին որոշ չափով վերակենդանացրել է Բարեկենդանի որոշ տարրեր, տոնը չի պահպանել իր ավանդական ձևաչափը: Մասնագետները ներկայումս աշխատում են մշակել Բարեկենդանի ծիսակարգի նոր սցենարներ, որոնք կներկայացվեն տարբեր համայնքներում՝ աստիճանաբար տոնը վերակենդանացնելու համար: Նրանք կարևորում են մշակութային ավանդույթների կանոնավոր կիրառությունը՝ դրանք նորից համայնքային կյանքի մաս դարձնելու նպատակով: Տոնի ընդգրկումը պահպանման ցուցակում վկայում է նրա մշակութային արժեքի և վերականգնման անհրաժեշտության մասին:
–Ի՞նչ կասեք արդեն իսկ անհետացած այնպիսի ոչ նյութական մշակութային արժեքի մասին, ինչպիսին կարմիր որդանն է։ Ինչու՞ է դրա վերականգնումը այդքան բարդ։
Կարմիր որդանն օգտագործվել է հիմնականում մանրանկարչության մեջ և գործվածքների ներկրման համար։ Արարատյան դաշտում կարմիր որդան շատ փոքր շրջանակներում էր աճում։
Մեր ժողովուրդը, սակայն, հիմնականում այլ ներկեր էր օգտագործում կենցաղում, քանի որ կարմիր որդանն էլիտար էր, և այն մարդիկ, որոնք այդ գիտելիքներն ունեին, վաղուց չկան։ Միջնադարից հետո այն կորել է։ Հիմա Մատենադարանում կա բաժին, որը զբաղվում է դրա վերականգնմամբ։ Նրանք փորձում են մատյաններից և այլ աղբյուրներից վերականգնել կարմիր որդանի տեխնոլոգիան, բայց առայժմ դա արդյունք չի տվել։ Մենք դեռևս չենք կարողանում ստանալ այդ ներկը, և այն համարվում է ամենաբարդերից մեկը վերականգնման համար։
Այս հարցը մասնագետի պակասի հետ է կապված։ Այնուամենայնիվ, եթե շարունակվեն ջանքերը, հնարավոր է մի օր արդյունքի հասնել։
–Որքանո՞վ են մարզերն ակտիվ այս ժառանգության պահպանման առումով։
-Այսօր Արարատը, Արմավիրն ու Կոտայքը մի փոքր պասիվ են այդ առումով, բայց Մեղրաձոր, Սյունիք, Շիրակ՝ շատ ավելի ակտիվ են։ Մասնավորապես, Սյունիքում և Շիրակում մարդիկ ավելի լավ գիտեն իրենց մշակութային արժեքները և ակտիվ են դրանց մասին խոսելու հարցում։ Այնտեղ ավելի զարգացած է նաև մշակութային տուրիզմը, ինչը էլ ավելի մեծացնում է հետաքրքրությունը։
Ալինա Սաակյան
3-րդ կուրս
ԵՊՀ Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետ
