Այսօր՝ նոյեմբերի 9-ին, լրացավ Արցախը հանձնելու կապիտուլյացիոն պայմանագրի եւ Արցախի պատմության վերջին էջը շրջելու գործընթացի 4-րդ տարելիցը։ Տարելից, քանի որ 2020 թվականից հետո լուսաբացները Հայաստանում այլեւս տոնական չեղան։
2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը եւ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ստորագրեցին մի փաստաթուղթ, որով ավարտվեց սեպտեմբերի 27-ին սկսված պատերազմը. այն կոչվեց «Եռակողմ հայտարարություն», որն ընդգրկում էր 9 կետեր:
Եռակողմ հայտարարության 1-ին կետը խախտվել է՝ համաձայն ՊՆ-ի կողմից արձանագրված փաստերի։ Ռազմական գործողությունների ժամանակ ադրբեջանական զինված ուժերին հաջողվել էր գրավել Հադրութի շրջանի բոլոր բնակավայրերը բացառությամբ Խծաբերդ եւ Հին թաղեր գյուղերի: Ըստ համաձայնագրի՝ դրանք պետք է մնային հայկական ուժերի վերահսկողության ներքո. սակայն դեկտեմբերի 12-ին ադրբեջանական զինված ուժերի ստորաբաժանումները հարձակում իրականացրին երկու գյուղերի ուղղությամբ, ինչի արդյունքում դրանք նույնպես անցան Ադրբեջանի վերահսկողության տակ: Նույն գործողության ընթացքում գերեվարվեց 62 զինծառայող։
3-րդ կետի վերաբերյալ սկանդալը հասունացավ ստորագրումից 4 տարի անց։ Հայաստանի լարված հարաբերություններն այնքան լարվեցին Ռուսաստանի Դաշնության հետ, որ ՌԴ իշխանությունները որոշեցին ռուս խաղաղապահներին հետ կանչել Մոսկվա, եւ Լաչինի միջանցքում արդեն տեւական ժամանակ է խաղաղապահներ չկան։ Համաձայնագրի 4-րդ կետի համաձայն՝ խաղաղապահները պետք է Լաչինի միջանցքում մնային 5 տարի, այնինչ նրանք, անգամ 4 տարին չլրացած, հեռացան Հայաստանից։
Կարդացեք նաև
Հարկ է նշել, որ 5-րդ կետի վերաբերյալ 2020 թվականի նոյեմբերի 11-ին Թուրքիան եւ Ռուսաստանը ստորագրեցին Ղարաբաղում հրադադարի վերահսկման եւ մոնիթորինգի՝ ռուս-թուրքական համատեղ կենտրոն ստեղծելու փոխըմբռնման հուշագիրը։ 2021-ի սկզբին Աղդամում տեղակայվեց ռուս-թուրքական մոնիթորինգային կենտրոնը, որ հետագայում՝ 2024 թվականի ապրիլի 26-ին, փակվեց։ Այսինքն՝ սա եւս մեկ ձախողում է եռակողմ պայմանագրի չկատարման հարցում։
Համաձայնագրի 6-րդ կետը ոչ մի կերպ իրականացված չէ, քանի որ ստորագրումից 3 տարի անց Ադրբեջանի ձեռնարկած լայնածավալ պատերազմական գործողությունները 2023 թվականի սեպտեմբերին ամբողջությամբ շրջեցին Արցախի պատմության էջը։ Ադրբեջանը չկատարեց իր պարտավորությունները, իսկ Հայաստանի իշխանությունները լուռ ու համր համակերպվեցին Արցախի Հանրապետությունից հայ բնակիչների բռնի տեղահանմանը։
7-րդ կետով սահմանված եւ հաստատված՝ տեղահանվածների վերադարձը պատերազմից հետո մասամբ կատարվեց, սակայն Արցախ վերադարձած քաղաքացիներին Ադրբեջանի իշխանությունները դատապարտեցին սովի՝ գրեթե մեկ տարի նրանց պահելով բլոկադայի մեջ։
8-րդ կետը մնացել է մասամբ իրականացված, քանի որ պատերազմից հետո վերադարձած գերիներից զատ՝ հաստատված 80 գերիներ դեռ Հայաստան չեն վերադարձել։ Տարբեր նկարների եւ տեսանյութերի միջոցով նույնականացված զինծառայողների Բաքվում գտնվելը թշնամիները հերքում են, անգամ դիակներ դեռ չեն վերադարձվել։ Այս իրավիճակից հետո, 80 հաստատված գերիներից բացի, Ադրբեջանը 2023 թվականի ռազմական գործողություններից հետո առեւանգեց նաեւ Արցախի բարձրաստիճան 8 պաշտոնյայի։
Համաձայնագրի 9-րդ կետի վերաբերյալ Հայաստանն ու Ադրբեջանը մինչեւ այսօր համաձայնության չեն եկել։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ասում է, որ Ադրբեջանը համաձայն չէ, որ հայկական կողմը չպետք է ապահովի ենթակառուցվածքների անվտանգությունը։
Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ կռվախնձորը եռակողմ համաձայնագրի վերաբերյալ դեռեւս չի հանդարտվել։ Իսկ ՀՀ իշխանությունները դադարել են եռակողմ համաձայնագրի լուծման մասին հայտարարություններ անել:
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Ժողովուրդ» օրաթերթի այսօրվա համարում