Նախաբան
Քաղաքական գործիչ Արմեն Աշոտյանի գործը վառ օրինակ է դարձել Հայաստանում կալանքի կիրառման պրակտիկայի հետ կապված համակարգային խնդիրների: Այս վերլուծական հոդվածը ներկայացնում է գործի զարգացումը երեք փուլերով՝ բացահայտելով կալանքի կիրառման հետ կապված հիմնախնդիրները: Iravaban.net-ի լրագրողները ուսումնասիրել են պաշտպանների կողմից ներկայացված երեք բողոքները և վերլուծել դրանց բովանդակությունը:
Ներկայացված բողոքները
Առաջին բողոքը.
Կարդացեք նաև
անվանումը՝ հատուկ վերանայման բողոք,
ներկայացման ամսաթիվը՝ 2024թ. հունվարի 29,
դատարանը՝ ՀՀ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարան,
վիճարկվող որոշումը՝ ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանի 2024թ. հունվարի 8-ի որոշում,
պաշտպանները՝ Ռուբեն Մելիքյան, Մարգար Սողոմոնյան, Հաբեթ Մարտիրոսյան,
Երկրորդ բողոքը.
անվանումը՝ հատուկ վերանայման բողոք,
ներկայացման ամսաթիվը՝ 2024թ. մարտի 19,
դատարանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարան,
վիճարկվող որոշումը՝ ՀՀ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի 2024թ. փետրվարի 26-ի որոշում,
պաշտպանները՝ Ռուբեն Մելիքյան, Մարգար Սողոմոնյան, Հաբեթ Մարտիրոսյան,
Երրորդ բողոքը.
Անվանումը՝ հատուկ վերանայման բողոք,
ներկայացման ամսաթիվը՝ 2024թ. ապրիլի 25,
դատարանը՝ ՀՀ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարան,
վիճարկվող որոշումը՝ ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանի 2024թ. ապրիլի 11-ի որոշում,
պաշտպանները՝ Ռուբեն Մելիքյան, Հաբեթ Մարտիրոսյան։
Առաջին փուլ (2023թ. հունիս – 2024թ. հունվար)
Գործի նախապատմությունը.
ձերբակալություն՝ 2023թ. հունիսի 15, քրեական հետապնդում՝ ՀՀ նախկին քրեական օրենսգրքի 38-308-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 38-179-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով և 38-190-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին և 3-րդ կետերով,
դատարանի որոշմամբ կալանքի կիրառում՝ 2023թ. հունիսի 16,
Պաշտպանության հիմնական փաստարկները.
դատավարական ակտի հիմնավորվածության խախտում,
կալանքի իրավաչափության պայմանների վերանայման անհրաժեշտություն,
վարույթին խոչընդոտելու ռիսկերի սխալ գնահատում,
կալանքի տևողության անտեսում,
այլընտրանքային խափանման միջոցների անտեսում,
կալանքի առավելագույն ժամկետի խախտում,
Վերլուծություն.
Վերաքննիչ դատարանի նախկին որոշումների ազդեցությունը. պաշտպանները պնդում են, որ Վերաքննիչ դատարանի 28.09.2023թ. և 16.11.2023թ. որոշումները պետք է հանգեցնեին Աշոտյանի՝ վարույթին խոչընդոտելու ռիսկի վերագնահատման:
կալանքի տևողության հաշվառում. հղում է արվում ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքին (Կլոոթն ընդդեմ Բելգիայի, 12.12.1991թ.), որտեղ նշվում է, որ վկաների վրա ներազդելու ռիսկը ժամանակի ընթացքում սովորաբար նվազում է:
այլընտրանքային խափանման միջոցների անտեսում. պաշտպանները վկայակոչում են ՄԻԵԴ-ի Դոլգովան ընդդեմ Ռուսաստանի (02.03.2006թ.) և Պուռակն ընդդեմ Լեհաստանի (12.02.2008թ.) գործերը,
կալանքի հիմքերի վերանայման անհրաժեշտություն. հղում է արվում Շիրխանյանն ընդդեմ Հայաստանի (22.02.2022թ.) գործին:
Երկրորդ փուլ (2024թ. հունվար – 2024թ. փետրվար)
Գործի զարգացումը.
2024թ. հունվարի 8-ին ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանը երկարաձգել է Աշոտյանի կալանքի ժամկետը մինչև 2024թ. ապրիլի 15-ը: 2024թ. հունվարի 29-ին Աշոտյանի պաշտպանները հատուկ վերանայման բողոք են ներկայացրել ՀՀ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարան:
Պաշտպանության նոր փաստարկները.
վարույթին խոչընդոտելու փաստի բացակայություն. պաշտպանները պնդում են, որ գործի նյութերում չկա որևէ փաստ, որը կվկայեր Աշոտյանի կողմից ապացուցման գործընթացին ապօրինի միջամտելու մասին։
երաշխավորության ինստիտուտի էության անտեսում. հղում է արվում դոկտրինալ գրականությանը և դասագրքերին, որտեղ շեշտվում է, որ երաշխավորության բուն էությունը և միակ գործիքը երաշխավորի հեղինակությունն է,շ։
տնային կալանքի մերժման անհիմն լինելը. պաշտպանները վկայակոչում են ՔԴՕ 123-րդ հոդվածը:
Երրորդ փուլ (2024թ. փետրվար – 2024թ. ապրիլ)
Գործի հետագա զարգացումը.
2024թ. փետրվարի 26-ին ՀՀ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանը անփոփոխ է թողել Հակակոռուպցիոն դատարանի 2024թ. հունվարի 8-ի որոշումը: 2024թ. մարտի 19-ին Աշոտյանի պաշտպանները հատուկ վերանայման բողոք են ներկայացրել ՀՀ վճռաբեկ դատարան: 2024թ. ապրիլի 11-ին ՀՀ հակակոռուպցիոն դատարանը կրկին երկարաձգել է Աշոտյանի կալանքի ժամկետը, այս անգամ՝ մինչև 2024թ. հուլիսի 15-ը: 2024թ. ապրիլի 25-ին պաշտպանները նոր բողոք են ներկայացրել ՀՀ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարան:
Պաշտպանության նոր փաստարկները.
ՄԻԵԿ 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում. դատարանը չի վերացրել Հակակոռուպցիոն դատարանի որոշման այն հատվածը, որը հակասում է ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքին:
կալանքի հիմքերի վերանայման անհրաժեշտություն. դատարանը նորովի չի գնահատել քրեական վարույթին խոչընդոտելու հավանականությունը:
կալանքի ժամկետի հաշվարկման սխալ մեկնաբանություն. դատարանը չի հիմնավորել ՔԴՕ 119-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կալանքի եռամսյա ժամկետի հաշվարկման մեթոդը:
Ընդհանուր եզրակացություններ.
դատավարական ակտերի հիմնավորվածության խնդիր. դատարանները պատշաճ կերպով չեն անդրադառնում պաշտպանության կողմի էական փաստարկներին,
ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքի անտեսում. Հայաստանի դատարանները հաճախ անտեսում են ՄԻԵԴ-ի կողմից սահմանված չափանիշները:
այլընտրանքային խափանման միջոցների ոչ պատշաճ քննարկում. դատարանները բավարար ուշադրություն չեն դարձնում այլընտրանքային խափանման միջոցներին:
կալանքի հիմքերի վերանայման անհրաժեշտության անտեսում. դատարանները հաճախ չեն վերանայում կալանքի հիմքերը՝ հաշվի առնելով գործի զարգացումները:
կալանքի ժամկետների հաշվարկման խնդիրներ. առկա են տարակարծություններ կալանքի ժամկետների հաշվարկման հարցում:
Քաղաքական գործիչ Արմեն Աշոտյանի գործը բացահայտում է Հայաստանում կալանքի կիրառման պրակտիկայի հետ կապված համակարգային խնդիրներ: Մասնավորապես, առկա է միտում չափազանց հեշտությամբ երկարաձգել կալանքի ժամկետները՝ առանց պատշաճ հիմնավորման և այլընտրանքային միջոցների լիարժեք քննարկման: Այս պրակտիկան հակասում է ՄԻԵԴ-ի կողմից սահմանված չափանիշներին և կարող է հանգեցնել Հայաստանի դեմ նոր գանգատների:
Օրենսդրական բարելավման առաջարկություններ
Հաշվի առնելով վերոնշյալ խնդիրները, սույն վերլուծության հիման վրա առաջարկվում են հետևյալ օրենսդրական փոփոխությունները.
1․ Կալանքի այլընտրանքային միջոցների քննարկման պարտադիր դարձնելը.
առաջարկ. լրացնել ՔԴՕ 116-րդ հոդվածը՝ սահմանելով դատարանների պարտականությունը հիմնավորել այլընտրանքային խափանման միջոցների կիրառման անհնարինությունը,
հիմնավորում. այս փոփոխությունը կնպաստի կալանքի՝ որպես բացառիկ միջոցի կիրառման սկզբունքի ամրապնդմանը և կխթանի այլընտրանքային միջոցների ավելի հաճախակի կիրառումը:
2․ Կալանքի հիմքերի վերանայման չափանիշների հստակեցում և ընթացակարգի կանոնակարգում.
առաջարկ. լրացնել ՔԴՕ 118-րդ հոդվածը՝ սահմանելով կալանքի հիմքերի վերանայման ժամանակ դատարանի կողմից պարտադիր քննարկման ենթակա հարցերի ցանկ, ներառյալ՝
գործի քննության ընթացքում ի հայտ եկած նոր հանգամանքները,
մեղադրյալի վարքագիծը կալանքի ընթացքում,
այլընտրանքային խափանման միջոցների կիրառման հնարավորությունը:
հիմնավորում. այս փոփոխությունը կնպաստի վերանայման գործընթացի արդյունավետության բարձրացմանը և կապահովի կալանքի հիմքերի պարբերական և հիմնավոր վերանայումը:
3․ ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքի պարտադիր կիրառման ընդլայնում.
առաջարկ. լրացնել «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասը՝ սահմանելով, որ «Արդարադատություն իրականացնելիս հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթները մեկնաբանելիս հաշվի է առնվում և կիրառվում Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ միջազգային պայմանագրերի հիման վրա գործող մարմինների պրակտիկան:»,
հիմնավորում. այս փոփոխությունը կնպաստի ՄԻԵԴ-ի չափանիշների ավելի լայն կիրառմանը և կբարելավի Հայաստանի դատական պրակտիկայի համապատասխանությունը միջազգային չափանիշներին:
4․ Կալանքի ժամկետների հաշվարկման մեթոդաբանության հստակեցում.
առաջարկ. լրացնել ՔԴՕ 119-րդ հոդվածը՝ հստակ սահմանելով կալանքի ժամկետների հաշվարկման մեթոդաբանությունը, մասնավորապես՝ կալանքի ընդհանուր տևողության հաշվարկման կարգը և առավելագույն ժամկետները տարբեր փուլերում:
հիմնավորում. այս փոփոխությունը կնվազեցնի տարակարծությունները կալանքի ժամկետների հաշվարկման հարցում և կապահովի իրավական որոշակիություն:
5․ Կալանքի որոշումների հիմնավորվածության և մրցակցայնության ապահովում.
առաջարկ. լրացնել ՔԴՕ 288-րդ հոդվածը՝ ավելացնելով նոր մաս, որը կսահմանի դատարանի պարտականությունը քննել և որոշման մեջ անդրադառնալ պաշտպանության կողմի էական փաստարկներին խափանման միջոցների կիրառման կամ երկարաձգման հարցերը քննելիս: Միաժամանակ, սահմանել չափանիշներ, թե որ փաստարկները պետք է համարվեն էական,
հիմնավորում. այս փոփոխությունը կապահովի պաշտպանության կողմի փաստարկների պատշաճ քննությունը դատարանի կողմից, կբարձրացնի դատական ակտերի որակը և կնպաստի պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրացմանը: Այն կընդլայնի դատական երաշխիքները՝ ապահովելով մրցակցային դատավարության սկզբունքի իրացումը խափանման միջոցների կիրառման գործընթացում:
Այս առաջարկությունները միտված են բարելավելու Հայաստանում կալանքի կիրառման պրակտիկան՝ ապահովելով մարդու իրավունքների պաշտպանությունը և համապատասխանությունը միջազգային չափանիշներին: Դրանք պահանջում են մանրակրկիտ քննարկում և մշակում՝ հաշվի առնելով գործող օրենսդրությունը, դատական պրակտիկան և միջազգային փորձը:
Գործնական բարելավման առաջարկներ
Օրենսդրական փոփոխություններին զուգահեռ, անհրաժեշտ են նաև գործնական մակարդակում բարելավումներ: Ստորև ներկայացված են առաջարկներ, որոնք կարող են նպաստել կալանքի կիրառման պրակտիկայի բարելավմանը.
1․Դատական համակարգի կարողությունների զարգացում.
դատավորների և դատախազների համար ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքի և կալանքի կիրառման միջազգային չափանիշների վերաբերյալ պարբերական վերապատրաստումների կազմակերպում,
այլընտրանքային խափանման միջոցների կիրառման վերաբերյալ գործնական սեմինարների անցկացում,
2․Մոնիթորինգի և վերլուծության մեխանիզմների ներդրում.
կալանքի վերաբերյալ դատական որոշումների պարբերական վերլուծության իրականացում,
տարեկան զեկույցների հրապարակում՝ բացահայտելով առկա խնդիրները և լավագույն պրակտիկան,
3․Միջգերատեսչական համագործակցության ընդլայնում.
դատավորների, դատախազների և փաստաբանների միջև պարբերական քննարկումների կազմակերպում,
կալանքի և այլընտրանքային միջոցների կիրառման վերաբերյալ համատեղ ուղեցույցների մշակում,
4․Տեխնոլոգիական լուծումների կիրառում.
այլընտրանքային խափանման միջոցների արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով էլեկտրոնային մոնիթորինգի համակարգերի ներդրում,
կալանքի և այլընտրանքային միջոցների կիրառման վերաբերյալ միասնական տեղեկատվական բազայի ստեղծում,
5․Հանրային իրազեկման բարձրացում.
կալանքի կիրառման և մարդու իրավունքների վերաբերյալ հանրային քննարկումների և կրթական միջոցառումների կազմակերպում,
քաղաքացիների համար կալանքի կիրառման չափանիշների և այլընտրանքային միջոցների վերաբերյալ պարզեցված ուղեցույցների հրապարակում։
Այս գործնական քայլերը, զուգակցված օրենսդրական փոփոխությունների հետ, կարող են նպաստել Հայաստանում կալանքի կիրառման պրակտիկայի էական բարելավմանը և մարդու իրավունքների պաշտպանության մակարդակի բարձրացմանը:
Եզրակացություն
Քաղաքական գործիչ Արմեն Աշոտյանի գործը ցույց է տալիս, որ Հայաստանում կալանքի կիրառման պրակտիկան դեռևս հեռու է կատարյալ լինելուց: Ինչպես վերևում արդեն նշվեց, անհրաժեշտ են համակարգային փոփոխություններ՝ ինչպես օրենսդրական, այնպես էլ գործնական մակարդակներում: Առաջարկված բարեփոխումները կարող են նպաստել այս խնդիրների լուծմանը և ապահովել մարդու իրավունքների ավելի բարձր մակարդակ քրեական արդարադատության համակարգում:
Կարևոր է շարունակել մոնիթորինգը և վերլուծությունը նմանատիպ գործերի, ինչպես նաև հետևել առաջարկված փոփոխությունների ներդրմանն ու արդյունավետությանը: Միայն շարունակական ուշադրության և բարելավումների միջոցով հնարավոր կլինի հասնել արդարադատության համակարգի իրական բարեփոխման:
