Տպագրութեան գիւտը տեղի ունեցաւ Գերմանիոյ Մոգունտիա (Mainz) քաղաքին մէջ, 1455-ին, Յովհաննէս Կիւթենպերկ անունով մէկու մը կողմէ: Այդ թուականէն 57 տարի ետք` 1512-ին, հրատարակուեցաւ հայերէն «Ուրբաթագիրք» վերտառութեամբ գիրքը` իբրեւ հայերէն առաջին տպագիր գիրք: Տպագրութեան պատմութեան մէջ բազմաթիւ ազգերու շարքին, հայ ժողովուրդը ժամանակագրական կարգով 15-րդ տեղը կը գրաւէ: Մեզի պէս փոքր ազգի մը համար ասիկա նշանակալից եւ պատուաբեր իրողութիւն մըն է:
Վստահ չենք, թէ ասիկա նաեւ ցուցանիշ մըն է մեր ժողովուրդի գրասիրութեան եւ ընթերցասիրութեան: Գուցէ անցեալին մէջ այդպէս էր պարագան: Բայց ներկայիս չենք կրնար յաւակնիլ, թէ մենք իրօք գրասէր ժողովուրդ ենք: Վերջին քանի մը տասնամեակներու հայ գիրքին վիճակուած ճակատագիրը շատ յուսադրական պատկեր մը չի ներկայացներ:
Ասկէ քանի մը տարի առաջ մեր մտաւորականներէն մին` Յովսէփ Նալպանտեան, «Հայ գիրք կարդալը եւ մենք» վերտառութեամբ յօդուածի մը մէջ ցաւով կը հաստատէր, որ սփիւռքի տարածքին վերջին 30 տարիներու ընթացքին հայ գիրքի տպաքանակը եղած է 200-500: Շատ քիչ թիւով գիրքեր միայն տպագրուած են 1000 եւ կամ աւելի տպաքանակով: Ան կ՛աւելցնէր նաեւ, որ նոյնն է իրավիճակը Հայաստանի մէջ: Որակաւոր գիրքերէն շատեր միայն 100-300 օրինակով կը սպառին:
Եթէ այս տուեալները ճիշդ են, եւ պատճառ չունինք տարակուսելու անոնց ճշգրտութեան` հիմնուած մեր անձնական նշմարներուն եւ այլ մտաւորականներու վկայութեանց վրայ, այն ատեն հայ գիրքին վիճակուած ներկայ տագնապը լրջօրէն մտահոգելու է ամէն սրտցաւ հայ:
Դժբախտաբար շատերու համար հայ գիրքը աւելորդ պերճանք է: Առանց արժէքի եւ նախասիրութեանց հարց յուզելու` «ընթերցող» որեւէ հասարակութիւն առօրեայ պահանջը պէտք է ունենայ հաղորդուելու մտքի եւ գրչի տէր մարդոց գործին հետ: Ընթերցումի եւ հաղորդութեան պակասը մեծապէս զգալի է:
Մինչ փոքրամասնութիւն մը իր գերագոյն զոհաբերումը կ՛ընէ` ի խնդիր հայ գրականութեան, մշակոյթի եւ արուեստի պահպանման, անտարբերներու եւ ինքնագոհներու ջախջախիչ մեծամասնութիւն մը անյո՜յս կը նկատէ մշակոյթի պահպանման ամէն ճիգ եւ տքնութիւն:
Կազմակերպութիւններու կողմէ թէ անհատական նախաձեռնութեամբ հրապարակութիւններ կարելի ամէն ճիգ ի գործ կը դնեն` հայ մարդիկ մղելու ընթերցասիրութեան եւ գրասիրութեան, բայց դժբախտաբար պէտք եղած յաջողութիւնը ձեռք չեն կրնար ձգել: Անցեալին եթէ հինգ հարիւրէն մինչեւ հազարի կը հասնէր հայ գիրքի գնորդներուն թիւը, այսօր ատոր կէսին անգամ չի հասնիր:
Մտածա՞ծ էք երբեք, թէ ինչո՛ւ հայ գիրքի մը շնորհահանդէսի մը մատի վրայ համրուող ներկաներ կը գտնուին, մինչ պարահանդէսներու եւ էսդրատային երգերու համար խճողուած են մեր սրահները: Հայ մարդիկ առանց տատամսումի` շռայլութեամբ մեծաքանակ գումարներ կը մսխեն հաճոյքի, ժամանցի, հաւաքոյթներու եւ հիւրասիրութիւններու համար, բայց դժկամութիւն ցոյց կու տան հայ գիրք մը գնելու համար:
Այնքան ատեն որ հայ մարդը հայ գիրքի պահանջ, մտաւոր եւ հոգեկան ծարաւ չունի, իր մշակոյթով, գիրով եւ գրականութեամբ հետաքրքրուելու եւ հաղորդուելու կարիքը չի զգար, մեր գրականութեան անդաստանը դատապարտուած է խոպան մնալու:
ՎԵՐ. ԴՈԿՏ. ՎԱՀԱՆ Յ. ԹՈՒԹԻԿԵԱՆ
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Ազդակ» օրաթերթում:
