Ամեն ինչը կասկածելն անխուսափելիորեն տանում է դեպի «ներքինի» ուռճացմանը
«Աստծու արքայությունը տեսանելի նշանով չի գալու, ոչ էլ կասեն. «Ահա այստեղ է կամ ահա այնտեղ է». որովհետև Աստծու արքայությունը հենց ձեր ներսում է» (Ղուկաս 17:20,21)։ Մեկ այլ թարգմանությամբ՝ «ձեր մեջ է գտնվում»: Հունական բնագրում՝ «Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν», որը թույլ է տալիս երկու թարգմանությունների հնարավորությունը:
Շեշտադրումների այդ տարբերությունը կարող է մեկնաբանվել մի կողմից՝ որպես ճշմարտությունը «ամեն մեկի ներսում է», մյուս կողմից՝ որպես «մարդկանց մեջ», «մարդկանց միջեւ», այսինքն՝ միջանձնային, ավելի լայն իմաստով՝ աշխարհի հետ հարաբերություններում: Կամ, ինչպես մեկ այլ տեղում է գրված՝ «ուր որ երկու կամ երեք հոգի հավաքված լինեն իմ անունով, այնտեղ եմ ես, նրանց մեջ» (Մատթ. 18:20): Ի վերջո, իհարկե, հիմնական իմաստը նույնական է. դա «ճեղքումն է» ունայնից դեպի կարեւորը, ժամանակավորից դեպի հավերժը, վերապահ պնդումներից դեպի անվերապահ ճշմարտությունը՝ ճեղքում, որն իրականացվում է մեր «ներսում» եւ այլ մարդկանց հետ փոխազդեցության մեջ միաժամանակ:
«Դրսի» եւ «ներսի» դիալեկտիկան, անշուշտ, գալիս է հին հունական փիլիսոփայական դպրոցից, եւ այդ առումով, ի դեպ, Ղուկասի ավետարանն, ըստ լուրջ հետազոտողների, «ամենահունականն» է, որովհետեւ դրա հեղինակը միակն է ավետարանիչներից, որը մինչեւ քրիստոնեություն ընդունելը հեթանոս էր:
Հարաբերակցությունը «քո մեջ» եւ «ուրիշների հետ» դարերի ընթացքում փոխվում է իր համամասնություններով: Այն մտածողությունը, որն այսօր գերիշխող է արեւմտյան ավանդույթի ազգերի մոտ (որին, անշուշտ, մենք էլ ենք պատկանում), համեմատաբար «թարմ է»: Այդ ձեւավորվել է 17-րդ դարում: Եթե փորձենք որեւէ տարեթիվ նշել, ապա դա 1619 թվականն է, երբ ֆրանսիացի փիլիսոփա Ռենե Դեկարտը գերմանական Ուլմ (Օլմ) քաղաքում տեսավ իր հայտնի երազները եւ հասկացավ, որ պետք է կասկածի տակ դնել ամեն ինչ՝ կրոնը, տեսությունները, զգայական փորձը, արտաքին աշխարհը, նույնիսկ տրամաբանության օրենքներն ու մաթեմատիկական բանաձեւերը: Միակ բանը, որը ենթակա չէ կասկածի, դա մտածող մարդու կասկածելու փաստն է:
Շեշտն, այսպիսով, դրվում է «ներսի», ոչ թե վերոհիշյալ իմաստով «մեր մեջի» վրա: Եթե իմ գոյության միակ գրավականը իմ անհատական մտածողությունն է, իմ կասկածը, ուրեմն վերջ՝ իմ ներքին համոզմունքն է ձեւավորում այս աշխարհը: Այդպիսի հետեւությունների կարող ենք գալ, եթե «ռադիկալացնենք» Դեկարտի, իսկ այնուհետեւ՝ 18-րդ դարի փիլիսոփաների տեսությունները:
Ես ասում եմ՝ «սա արվեստի գործ է», եւ տանում-դնում եմ այն ցուցահանդեսում: Ձեզ թվում է, թե դա սովորական զուգարանակո՞նք է, որոնք արտադրվում են միլիոններով՝ դա ձեր սուբյեկտիվ մոտեցումն է: Բայց, երբ ես հայտարարում եմ, որ դա գեղարվեստական ստեղծագործություն է, շատ բան կախված է նրանից, թե ինչպես է իմ ասածն ընկալվում: Եթե մի հոգի կամ մեկ միլիոն մարդ դա ընկալում է որպես արվեստի գործ, ես կկարողանամ դա վաճառել: Բայց եթե անգամ ոչ ոք ինձ հետ համաձայն չլինի, զուգարանակոնքը արվեստի գործ համարելը կամ չհամարելը իմ անձնական գործն է:
Ճիշտ նույն ձեւով տղամարդը կարող է իրեն կին պատկերացնել. այդպես է մարդն իրեն տեսնում եւ փոխում է իր մարմինն իր պատկերացումների համապատասխան: Ի՛ր մարմինն է, ինչ ուզում, անում է: Ու չնայած նա ծնվել է որպես «Սոս», բոլորը պարտավոր են նրան ընկալել եւ անվանել «Վարդիթեր»: Ամեն ինչ տեքստ է, լեզու՝ ոչ ավելին, ինչպես պնդում էր ֆրանսիացի մեկ այլ փիլիսոփա, այս դեպքում արդեն 20-րդ դարի՝ Ժակ Դարիդան:
Նույն հաջողությամբ հայ մարդը կարող է ինքն իրեն ընկալել որպես թուրք՝ այսպես ասած՝ by choice, եւ նվիրվել աշխարհում թուրքականության հաղթանակին: Եթե չկա որեւէ մոդել, որեւէ հեղինակավոր օրինակ կամ, ի վերջո, ճշմարտություն՝ այն, ինչ քրիստոնյաներն անվանում են «Աստծո արքայություն» (բայց կարող է ունենալ նաեւ այլ անուններ), ապա կարելի է դառնալ չոր տերեւ, որին քամին տանում է այս կամ այն կողմ:
Հարցն այն չէ, որ պետք է հրաժարվել «ներքինից», անհատականից: Խնդիրը ներքինն ու արտաքինը ներդաշնակ դարձնելն է: Եվ այդ առիթով ուզում եմ, ինչպես սիրում են ասել մեր ներկայիս իշխանությունները, ձեզ տանել «մութ միջնադար»:
Թովմա Ակվիացին իր «Summa Theologica» աշխատության մեջ պնդում է, որ հոգին, այո, մարմնի մեջ է: Դարձյալ՝ մեջ: Բայց ոչ թե ամփոփված է մարմնի մեջ, այլ ձեւավորում է այն, դարձնում է մարմինը իրական, կենդանի: Հոգին ոչ թե ինչ-որ բան է, որը դրված է մարմնում, ինչպես գիրքը դրված է դարակում, այլ՝ ինտեգրված է մարմնի մեջ, դարձնելով մարդուն ամբողջական:
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
23.08.2024
Կա օբյեկտիվ իրականություն և կա մարդկանց մտածողություն, աշխարհընկալում։ Որպեսզի մեր աշխարհընկալումը համընկնի իրականության հետ, մենք անպայման պետք է ամեն ինչ կասկածի տակ դնենք։ Մեր շատ համոզմունքներ իրականում ճիշտ չեն և դա պետք է գիտակցել։ Եթե ժամանակին չլինեյին մարդիկ, որոնք կասկածի տակ կդնեյին երկրի հարթ լինելը, հիմա մենք լրիվ այլ իրականությունում կապրեինք։ Այլ հարց, որ որոշ բաներ իմաստ չունի կասկածի տակ դնել