Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմեն Հովիկ Ավանեսովի ֆեյսբուքյան գրառումը
Արցախի Հանրապետության Մարտունի քաղաքի ավագանու 2007 թվականի որոշմամբ՝ օգոստոսի 17-ին նշվում է Մարտունու (Մոնթեաբերդի) Վերածննդի օրը (https://www.panorama.am/am/news/2022/08/17/Արցախ-Մարտունի/2720058)։ 1992 թվականի հենց այս օրն են ադրբեջանական զինված ստորաբաժանումները մի քանի ուղղությամբ հարձակում սկսել, որը կանխվել է Արցախի պաշտպանության բանակի կողմից:
Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սանձազերծած բոլոր պատերազմների ընթացքում թիրախավորվել էին բնակավայրի քաղաքացիական ենթակառուցվածքներն ու պատմամշակութային կառույցները: Մասնավորապես՝ 2020 թվականի թուրք-ադրբեջանաահաբեկչական տանդեմի կողմից սանձազերձած պատերազմի ընթացքում հրետակոծվել է Մարտունի քաղաքի մշակույթի պալատը (https://monumentwatch.org/wp-content/uploads/2022/08/Պետրոսյան-Հ.-Մուրադյան-Հ.-Արցախի-մշակութային-ժառանգությունը-հարձակումների-թիրախում.pdf):
Նույն ժամանակահատվածում որշակիորեն վնասվել էր նաև Հայաստանի Ազգային հերոս, Արցախի հերոս Մոնթե Մելքոնյանի արձանը։ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Արցախի դեմ Ադրբեջանի օկուպացիոն ստորաբաժանումների կողմից սանձազերձած հերթական լայնածավալ պատրազմի և Արցախի ամբողջական հայաթափման հետևանքով Մարտունին ժամանակավորապես բռնազավթվել է։ Այժմ Արցախի բնակավայրերի պատմամշակութային ժառանգությունը գտնվում է ոչնչացման վտանգի տակ:
