2024թ. հուլիսի 20-22-ն օկուպացված Արցախի Հանրապետության Շուշի քաղաքում անցկացված երկրորդ գլոբալ մեդիաֆորումի ժամանակ՝ հուլիսի 20-ին, օկուպանտ և ցեղասպան, արհեստական կեղծ կազմավորման, այսպես կոչված, Ադրբեջանի սուլթան Իլհամը, խոսելով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրման հնարավորության մասին, մասնավորաբար, հայտարարել է.«…կան երկու կարևոր հարցեր, որոնք անհրաժեշտ է լուծել: Համենայնդեպս, այս պահին երկու: Առաջին՝ Հայաստանը պետք է դրական պատասխանի Մինսկի խումբը լուծարելու խնդրանքով Հայաստանի և Ադրբեջանի կողմից ԵԱՀԿ-ին համատեղ դիմում ներկայացնելու մասին մեր առաջարկին… Հայաստանը համաձայն չէ…
Երկրորդ՝ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունը: Եվ կրկին ցանկանում եմ ասել, որ մեր գործողությունները չեն հանդիսանում միջամտություն նրանց գործերին, ամենևին ոչ: Հայաստանի Սահմանադրության մեջ կան հղումներ անկախության Հռչակագրին, որն ակնհայտ տարածքային սպառնալիք է ներկայացնում Ադրբեջանի նկատմամբ, քանի որ դրանում խոսվում է Հայաստանի հետ, այսպես կոչված, Լեռնային Ղարաբաղի միավորման մասին: Այսինքն՝ քանի դեռ այս կետը գոյություն ունի, խաղաղ համաձայնագիրն անհնար է:»:
Անդրադառնանք Ապշերոնի սուլթան Իլհամի պահանջներին առանձին-առանձին:
Այսպես, ո՞րն է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարելու Իլհամի նպատակը:
Կարդացեք նաև
1992թ. մարտի 24-ին Ֆինլանդիայի մայրաքաղաք Հելսինկիում տեղի է ունեցել Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության խորհրդաժողովի (ԵԱՀԽ) Խորհրդի առաջին լրացուցիչ հանդիպումը: Հանդիպման արդյունքների մասին հրապարակվել է եզրակացությունների ամփոփագիր (այսուհետև՝ ամփոփագիր):
Ամփոփագրի, մասնավորապես, 11-րդ կետում արձանագրվել է հետևյալը. «Նախարարները ի գիտություն ընդունեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի պարտավորությունը՝ լիովին աջակցելու ԵԱՀԽ-ի Խորհրդի նախագահության առաքելությանը տարածաշրջանում, ինչպես նաև այն գործողություններին, որոնց վերաբերյալ ԵԱՀԽ-ի Խորհուրդը համաձայնել է, և կոչ են անում այս երկու երկրներին ակտիվորեն հետամուտ լինել այդ պարտավորության կատարմանը՝ հասնելու (հակամարտության – Ս. Հ.-Ջ.) տևական, խաղաղ լուծման»:
Մեջբերումից պարզվում է, որ ադրբեջանաարցախյան հակամարտության կարգավորման հարցում Հայաստանի հետ միասին Ադրբեջանը նույնպես պարտավորվել է՝
- աջակցել ԵԱՀԽ-ի Խորհրդի առաքելությանն ու գործողություններին տարածաշրջանում,
- ադրբեջանաարցախյան հակամարտությունը լուծել խաղաղ ճանապարհով:
Ամփոփագրի 8-րդ և 9-րդ կետերից հայտնի է դառնում, որ ադրբեջանաարցախյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցությունների նպատակով (ԵԱՀԽ) Խորհուրդը որոշել է հնարավորինս շուտ Բելառուսի մայրաքաղաք Մինսկում հրավիրել խորհրդաժողով 11 պետությունների՝ Հայաստանի, Ադրբեջանի, Բելառուսի, Գերմանիայի, Իտալիայի, Ռուսաստանի Դաշնության, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, Թուրքիայի, Ֆրանսիայի, Չեխիայի և Սլովակիայի Դաշնային Հանրապետության և Շվեդիայի մասնակցությամբ:
Լեռնային Ղարաբաղի ընտրված և այլ ներկայացուցիչները` որպես շահագրգիռ կողմ, հրավիրվելու են խորհրդաժողովին նրա նախագահի կողմից` խորհրդաժողովին մասնակից պետությունների հետ խորհրդակցություններից հետո:
Ռազմական գործողությունների սրման պատճառով նշված խորհրդաժողովն այդպես էլ չի հրավիրվել, սակայն անվանումը՝ Մինսկի խորհրդաժողով, պահպանվել է: Մինսկի խորհրդաժողովը վերածվել է Մինսկի խմբի, որի առաջին նիստը տեղի է ունեցել ոչ թե Մինսկում, այլ Հռոմում` 1992թ. հունիսի 1-5-ին:
1994թ. դեկտեմբերի 5-6-ին Հունգարիայի մայրաքաղաք Բուդապեշտում տեղի ունեցած ԵԱՀԽ/ԵԱՀԿ գագաթաժողովի ժամանակ որոշվել է նշանակել ԵԱՀԿ Մինսկի խորհրդաժողովի համանախագահներին, որպեսզի ստեղծվի ընդհանուր և համաձայնեցված հիմք բանակցությունների համար:
Բուդապեշտի գագաթաժողովի որոշման համաձայն՝ 1995թ. մարտի 23-ին ԵԱՀԿ նախագահը մանդատ է շնորհել Մինսկի խմբի համանախագահներին՝ Ռուսաստանին, ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային, բանակցային գործընթացն ապահովելու և հակամարտության կարգավորման համար համապատասխան հիմք ձևավորելու համար:
Մինսկի համանախագահության ինստիտուտը սկսել է գործել 1997թ. փետրվարի 14-ից:
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության կողմից մշակվել և 2007թ. նոյեմբերի 29-ին Մադրիդում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության երկրների արտաքին գործերի նախարարների կողմից Հայաստանին և Ադրբեջանին է ներկայացվել հակամարտության կարգավորման հիմնարար սկզբունքների մասին մի փաստաթուղթ, որն առավել հայտնի է «Մադրիդյան սկզբունքներ» անունով:
Արցախի Հանրապետության շահերի սպասարկման տեսանկյունից անընդունելի համարելով հիշյալ փաստաթուղթը՝ այդուհանդերձ հարկ է նշել, որ փաստաթղթում արձանագրվել է, որ հակամարտությունը պետք է կարգավորվի, մասնավորաբար, ազգերի ինքնորոշման իրավունքի և ուժ կամ ուժի սպառնալիք չկիրառելու սկզբունքների համաձայն:
Հարկ է նշել, որ հակամարտությունը «Մադրիդյան սկզբունքներ»-ի համաձայն կարգավորելուն Ադրբեջանը տվել է իր համաձայնությունը:
Ադրբեջանաարցախյան հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ «Մադրիդյան սկզբունքներ»-ին մինչ օրս հաջորդած բոլոր փաստաթղթերում, այդ թվում ստորագրված նաև Ադրբեջանի կողմից, բացի 2020թ. նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կողմից ստորագրված եռակողմ հայտարարության, ուղղակի կամ անուղղակի կերպով մշտապես ընդգծվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության միջնորդական ջանքերի շարունակման կարևորությունը և հակամարտությունը միջազգային իրավունքի հանրահայտ սկզբունքների, այն է՝ ուժ կամ ուժի սպառնալիք չկիրառելու, ազգերի ինքնորոշման, վեճերի խաղաղ կարգավորման և տարածքային ամբողջականության, համաձայն կարգավորելու անհրաժեշտությունը: Այդպիսի փաստաթղթերից կարելի է վկայակոչել օրինակ Մոսկվայի կամ Մայենդորֆյան հռչակագիրը՝ ստորագրված 2008թ. նոյեմբերի 2-ին Մոսկվայում Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի նախագահների կողմից:
Ձգտելով հասնել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարմանը՝ նավթային դիկտատոր Իլհամը ցանկանում է հրաժարվել ադրբեջանաարցախյան հակամարտությունը միջազգային իրավունքի սկզբունքներին համաձայն լուծելու իր իսկ ստանձնած բազմաթիվ գրավոր հանձնառություններից:
Ինչ վերաբերում է Հայաստանի Սահմանադրությունը փոխելու օկուպանտ և ցեղասպան Իլհամի պահանջին, ապա այս մասին էլ հարկ է նշել հետևյալը: Հայաստանի անկախության Հռչակագրին, որն Իլհամը համարում է Ադրբեջանի համար խնդրահարույց, հղում է տրված Հայաստանի Սահմանադրության նախաբանում: Իսկ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության նախաբանը փոփոխման ենթակա չէ: Բանն այն է, որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանն իր 2021թ. ապրիլի 29-ի որոշման մեջ արձանագրել է, որ Սահմանադրության նախաբանը հանդիսանում է Սահմանադրության անփոփոխելի դրույթ:
Հետևաբար, Հայաստանի Սահմանադրության նախաբանը, որտեղ հղում է տրված Հայաստանի Հանրապետության անկախության Հռչակագրին, որևէ պարագայում ենթակա չէ փոփոխության:
Այսպիսով, առնվազն վերոնշյալը նկատի առնելով՝ չպիտի գնալ Հայաստանին ներկայացրած Ադրբեջանի երկու պահանջներից և ոչ մեկի կատարմանը:
Հատկանշական է, որ Ապշերոնի սուլթան Իլհամը բացահայտ խոստովանել է, որ Հայաստանին ներկայացրած հիշյալ երկու պահանջներով ինքը չի բավարարվելու: Ապագայում կարող են ներկայացվել նաև այլ պահանջներ: Այս մասին անառարկելիորեն վկայում են Իլհամի հետևյալ խոսքերը. «…կան երկու կարևոր հարցեր, որոնք անհրաժեշտ է լուծել: Համենայնդեպս, այս պահին երկու»:
Իսկ սա իր հերթին վկայում է այն մասին, որ Հայաստանին ուղղված Ադրբեջանի պահանջները վերջ չեն ունենալու:
Ադրբեջանը երկու դեպքում կարող է պահանջ չներկայացնել Հայաստանին. մի դեպքում, երբ Հայաստանը ջախջախիչ պարտության մատնի Ադրբեջանին՝ պարտադրելով վերջինիս ստորացուցիչ պայմաններով խաղաղության պայմանագիր ստորագրել, մյուս դեպքում, երբ Հայաստանի Հանրապետությունը դադարի գոյություն ունենալ:
Երկրորդ տարբերակը բացառելու և առաջին տարբերակն իրականություն դարձնելու նպատակով՝ հարկ է բոլոր ուղղություններով տանել համառ և նպատակային աշխատանք, ինչը, սակայն, հնարավոր կարող է լինել միայն Նիկոլ Փաշինյանին իշխանությունից հեռացնելուց հետո:
ՍՏԵՓԱՆ ՀԱՍԱՆ-ՋԱԼԱԼՅԱՆ
քաղաքագետ
