Մեր ընկուզենու շուրջը սալորենիներ էին սեւին տալիս։ Պապս էր տնկել։ Ճյուղերը ցանկապատից դեպի ճանապարհն էին կախվում, ու չկար մեկը, որ անցնելուց մեկ- երկու հատ չպոկեր ու բերանը չքաղցրացներ։ Մեր ցանկապատից ուղիղ 200 քայլ հեռավորության վրա մի աղբյուր կար՝ գյուղի ամենաքաղցրահամ աղբյուրը, որը ամռանը խմելու համար ոչ ոքի չէր հրապուրում, որովհետեւ սառնորակ չէր։ Ձմռանն էլ հրապուրիչ չէր այս քաղցր աղբյուրը, որովհետեւ սառն էր ու կենցաղում օգտագործելու համար հարմար չէր։ Բայց, մեր սիրելի աղբյուրն էր։ Որպեսզի ջուրը ուղիղ հոսեր ջրամանի մեջ, մենք ակնի կարճ ծորակի տակ իրար վրա, աճողական շերտերով, շարում էինք, աղբյուրի մոտ վայրենաբար աճող, մոշի լայն տերեւները։
Վարար չէր այս աղբյուրը։ Մի ամանը մինչեւ լցվում էր, մյուսների համար երկար հերթ էր գոյանում։ Այս քաղցր աղբյուրից օգտվում էին միայն մոտիկ ապրողները՝ մանկապարտեզի թաղի բնակիչները։
Կուժն առած մի կին էր միշտ գալիս աղբյուր։ Կժի փականը մաքուր կտորից էր, որին մենք «խցկան» էինք ասում։ Այդ կինը կուժը լցնելուց հետո շատ երկար լվանում էր մաքուր խցկանը։ Հավաքված կանանցից ոմանք նախատում էին նրան, որ արագացնի։ Նա, ի պատասխան, կոշտ տոնով պատասխանում էր նրանց, բայց ոչ մի բառը հասկանալի չէր լինում։ Կոկիկ կին էր, մազերը հավաքած գլխաշորի տակ, մաքուր հագ ու կապով։ Տարիքի հետ ոտքերը շեղանկյունաձեւ տեսք էին ստացել։ «Խոսելուց» էլ շողշողում էր բերանում եղած միակ ատամը, որը, հավանաբար, ոսկուց էր։ Միշտ զայրացած էր լինում։ Բայց ինձ նայելուց միշտ ժպտում էր։
Մի անգամ նրան օգնել էի կուժը տուն տանել։ Անձրեւից հետո ցեխի միջով դժվար էր քայլում։ Ձեռքս բռնեց, գնացինք։ Ճանապարհին մի քանի երեխա անհասկանալի լեզվով խոսեցին նրա հետ։ Ծաղրում էին նրա խոսքը…
Ինքն էլ բարկացավ, իսկ նրանք շարունակ ծիծաղում էին։ Ես սաստեցի նրանց, ու մենք գնացինք։ Հասկացա, թե ինչու էր միշտ բարկացած։ Հասանք, իմ համար անսպասելի մի մեծ, ապահով դարպասի։ Նա դուռը բացեց, ներս մտանք։ Կուժը դրեցի իր ցույց տված տեղը, ուզում էի գնալ, բռնեց ձեռքս՝ հրավիրում էր տուն։ Պատշգամբից մի կին, նրա քույրն էր, գլուխը հանեց, հարցրեց. «Քնա՜ր, եկա՞լ ըս, պա հո՞ւնց ըս պերալ կոժը»։ Ինձ տեսնելով էլ ուրախ արձագանքեց. «Վոո, մինա՞կ չըս, եկեք դե»։ Ներս մտանք ես ու Քնարը։ Ես զարմացած աջ ու ձախ էի նայում։ Ինչ՛ կահ-կարասի, ինչքան՛ հնաոճ շքեղ սպասք։ Թեյ լցրեց Քնարը, նստեցի շքեղ աթոռին։ Ու, նրա քույրը ինձ պատմեց, որ Քնարի խոսքը կորել է մանուկ հասակում։ Որ չարչարվել են շատ։ Տեսավ, որ զարմացած աջ ու ձախ եմ նայում, պատմեց, որ նրանք շրջանի հարուստներից էին։ Որ նրանց հորը, որպես կուլակ, աքսորել էին, ունեցվածքն էլ՝ առգրավել։ Փրկել կարողացել են այն, ինչ տեսնում էի։ Որ ինքն է միշտ խնամել ու պաշտպանել քրոջը, այդպես էլ չկազմելով սեփական ընտանիք, որ մենակ չթողնի Քնարին։ Ինքը մեծ էր Քնարից, ու վախենում էր, թե իրենից հետո Քնարը ինչպե՞ս է ապրելու։ Բարի էին Քնարի աչքերը։
Ձեռքս բաց չէր թողնում…
Նայու՛մ էր ինձ ու ժպտում. երեւի իրեն էր հիշում այդ տարիքում…
Ասթինե ՔԱԼԱՇՅԱՆ
Արցախ, Մեծ Թաղեր
«Առավոտ» օրաթերթ
10.04.2024
