«ԱՄՆ-ը չի կարող երաշխավորել ՀՀ անվտանգությունը»,- այս մասին գրում են ամերիկյան հեղինակավոր «Ռենդ» վերլուծական կենտրոնի քաղաքական վերլուծաբաններ Ջո Հաբերմանն ու Փոլ Քորմարին՝ «ԱՄՆ-ը չի կարող երաշխավորել Հայաստանի անվտանգությունը՝ չնայած Ադրբեջանի սպառնալիքներին, բայց կարող է օգնել» վերտառությամբ հոդվածում։
«168 ժամը» թարգմանաբար ներկայացրել է հոդվածի առանցքային թեզերն ու վերլուծությունները։
Վերլուծաբանները նշում են, որ բախվելով՝ ի դեմս Ադրբեջանի՝ թշնամական հարևանի, և ի դեմս Ռուսաստանի՝ անօգնական դաշնակցի հետ, Հայաստանը լուրջ ցնցումներ է ապրում իր արտաքին քաղաքականության մեջ։
Հոդվածի հեղինակների դիտարկումների համաձայն, 2023 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղում կրած ջախջախիչ պարտությունից և սահմանային վերջին փոխհրաձգություններից հետո, որոնց հետևանքով չորս հայ զինվոր է զոհվել, Նիկոլ Փաշինյանը սառեցրել է մասնակցությունը Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությանը (ՀԱՊԿ), որը Մոսկվայի «հում պատասխանն է» ՆԱՏՕ-ին։
Կարդացեք նաև
«Այս պոտենցիալ աշխարհաքաղաքական տեղաշարժի պայմաններում Վաշինգտոնը կարող է գայթակղվել միջամտել և խաղալ այն դերը, որը Ռուսաստանը չկարողացավ կատարել: Անցյալ աշնանն ամերիկացի սենատորների երկկուսակցական խումբը կոչ արեց Բայդենի վարչակազմին քայլեր ձեռնարկել, որոնք «կվստահեցնեն» հայերին «մեր անսասան աջակցության մեջ», թեև կոչը որևէ կոնկրետ առաջարկ չէր պարունակում։ Անսասան աջակցության փոխարեն, սակայն, Միացյալ Նահանգները պետք է ավելի զգույշ ռազմավարություն վարի՝ թե՛ իր, թե՛ Հայաստանի շահերից ելնելով։ Այն պետք է Հայաստանին ապահովի իրեն պաշտպանելու հնարավորություններով՝ միաժամանակ հստակ ակնկալիքներ դնելով իր պարտավորությունների սահմանների վերաբերյալ։ Այն կարող է աջակցել Հայաստանի անվտանգությանը, սակայն մի շարք պատճառներով չի կարող անվտանգության երաշխավորի դեր խաղալ, հատկապես, որ նույնիսկ Հայաստանի ղեկավարներն են զգուշավոր այդ հարցում»,- նշված է «Ռենդ»-ի հոդվածում։
ԱՄՆ շահերը
Արդյո՞ք ԱՄՆ-ին պետք է նույնիսկ մտահոգի այն, ինչ կատարվում է Հարավային Կովկասում։ Ազգային շահերին ուղղված նեղ «հայացքը» կարող է հուշել, որ տարածաշրջանը, թեև ԱՄՆ-ում բնակվող զգալի հայկական սփյուռքի համար հասկանալիորեն մեծ մտահոգություն է առաջացնում, ռազմավարական նշանակություն չունի, սակայն ադրբեջանական ներխուժումը Հայաստան կհակասի ամերիկյան շահերին։ Զինված ագրեսիան կարող է ապալեգիտիմացնել Ուկրաինային ԱՄՆ-ի աջակցության հիմքում ընկած սկզբունքները, որ միջազգային սահմաններն անձեռնմխելի են, և ժողովրդավարությունները պետք է պաշտպանվեն: Ներխուժումը կարող է նաև ավելի ապակայունացնել տարածաշրջանը և դադարեցնել էներգակիրների կարևորագույն հոսքերը, որոնցից ՆԱՏՕ-ի Ամերիկայի դաշնակիցներն ավելի ու ավելի են կախված, քանի որ նրանք մերժում են ռուսական մատակարարումները:
Եվ վերջապես, Միացյալ Նահանգները պետք է հաշվի առնի նոր պատերազմի հումանիտար հետևանքները, որը կկործանի կյանքեր և կտեղափոխի բազմաթիվ խաղաղ բնակիչներ, ներառյալ՝ մոտ 120.000 քաղաքացիական անձանցից շատերը, ովքեր արդեն բռնի տեղափոխվել են Հայաստան՝ անցյալ տարի Լեռնային Ղարաբաղից փախչելուց հետո:
Այլ երկրներ սկսել են պատասխանել Հայաստանի պաշտպանունակությանն աջակցելու կոչին, սակայն առանց ԱՄՆ-ի նրանց ջանքերը բավարար չեն լինի։ Ֆրանսիան և Հնդկաստանը ներկայումս ակտիվորեն ներգրավված են. երկու երկրներն էլ պայմանագիր են ստորագրել Հայաստանին ռազմական տեխնիկա վաճառելու մասին, այդ թվում՝ ռադարներ, հեռադիտակներ և սենսորներ, ինչպես նաև ստորագրել են մտադրությունների նամակ Հայաստանի համար՝ գնելու հակաօդային պաշտպանության համակարգեր, որոնք կարող են հակազդել ադրբեջանական անօդաչու սարքերին։ Մինչդեռ Հայաստանը վերջերս դարձավ հնդկական Pinaka բազմափողանի հրթիռային կայանների առաջին օտարերկրյա գնորդը և նրանից ձեռք բերեց Zen հակաօդային սարքերի համակարգերը։
Մեկնաբանները նաև սկսել են կոչ անել Եվրամիությանը ռազմական օգնություն տրամադրել Հայաստանին՝ ռազմական օգնության ֆինանսավորման մեխանիզմի միջոցով, թեև քիչ հավանական է, որ նա կարողանա զգալի նոր ռեսուրսներ հայթայթել՝ ի հավելումն Ուկրաինայի հանդեպ ունեցած իր պարտավորությունների:
Թեև անվտանգության այս վերջին համաձայնագրերը դրական զարգացում են Հայաստանի պաշտպանունակության համար, դրանք բավարար չեն ադրբեջանական հիպոթետիկ հարձակմանը լիովին հակազդելու համար։ Հաշվի առնելով ավելի հարուստ, ավելի մարդաշատ և տեխնոլոգիապես գերազանցող ռազմական հակառակորդի ներխուժման իրական հնարավորությունը, Հայաստանի առաջնային խնդիրը պետք է լինի պաշտպանությունն ու զսպումը: Ինչպես Թայվանի դեպքում՝ Չինաստանի նկատմամբ, Հայաստանի գոյատևման լավագույն հնարավորությունը պոտենցիալ ներխուժմանը դիմակայելու համար իրեն ուժեղացնելու ռազմավարությունն է՝ զսպումը ժխտման միջոցով:
Ինչպես առաջարկել է հայ վերլուծաբան Ներսես Կոպալյանը, նման ռազմավարությունն առաջնահերթություն կդնի շարժունակության և գործառնական ճկունության համար, հարմարեցված է գնումներին՝ հակազդելու Ադրբեջանի հատուկ հարձակողական կարողություններին, և վերջապես կապահովի ռազմական միջոցների և ենթակառուցվածքների ճկունությունն ու գոյատևումը:
Միացյալ Նահանգները կարող է օգնել ուժեղացնել Հայաստանի զսպման կարողությունները. Օտարերկրյա ռազմական վաճառքի ծրագրի շրջանակներում Միացյալ Նահանգները կարող է Հայաստանին տրամադրել հակաօդային պաշտպանության կարճ հեռահարության համակարգեր, ինչպիսին է MANPADS-ը, ինչպես նաև TROPHY հակաքայլերի համակարգեր, որոնք նախատեսված են զրահատեխնիկայի պաշտպանությունն ուժեղացնելու համար: Զենքի արտահանումը Հայաստան կարող է ներառել նաև հակադրոնների ավելի լայն համակարգեր, որոնք ներկայումս մշակման փուլում են։ Այս տեխնոլոգիան կարող է լրացնել այն հնարավորությունները, որոնք Հայաստանը ներկայումս ստանում է գոյություն ունեցող գործարքների միջոցով, ինչպիսիք են Thales Group-ի GM-200 հակադրոնային ռադարները, որոնք նա ստացել է Ֆրանսիայից: Բացի այդ, Պաշտպանության նախարարությունը կարող է օգնել զարգացնել ինստիտուցիոնալ կարողություններ՝ զարգացնելու փորձը, իրավասությունը, վստահությունը և լեգիտիմությունը Հայաստանի անվտանգության ապարատի շրջանակներում: Սա կօգնի երկրին խուսափել այն ամենից, ինչ Կոպալյանն անվանեց «ինստիտուցիոնալ հետամնացություն և խորհրդային ժառանգությունից ժառանգված տարրական անվտանգության մտածողության մշակույթ»:
Պաշտպանության ձևավորում
Անվտանգության ոլորտում ԱՄՆ-ի աջակցությունը մեկ գիշերվա ընթացքում Հայաստանի համար ռազմական զսպող գործոն չի ստեղծի։
Նույնիսկ գործարքի պաշտոնականացումից հետո, ռազմական տեխնիկայի տեղափոխումը և այն արդյունավետ օգտագործելու համար հայ զինվորականների ուսուցումը կպահանջի ժամանակ, որը Երևանը կարող է իրեն թույլ տալ վատնել, քանի որ Բաքուն պոտենցիալ նոր ռազմական ներխուժում է նախապատրաստում: Ուստի այս ռազմական քաղաքականությունը պետք է իրականացվի տարածաշրջանում ռազմական գործողությունները դադարեցնելու համար անհապաղ քաղաքական գործողություններին զուգահեռ:
Նախ, Միացյալ Նահանգները պետք է աշխատի Եվրամիության հետ, որի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը դրական հարաբերություններ է զարգացնում Բաքվի հետ, տարածաշրջանում երկխոսությունը խթանելու և հնարավոր խաղաղ կարգավորմանը միջնորդելու համար: Պետդեպարտամենտը կարող է դիվանագիտական «պրյանիկ» առաջարկել խաղաղության ուղղությամբ զգալի առաջընթացի հասնելու համար։ Օրինակ, եթե համաձայնագիրը պարունակի Լեռնային Ղարաբաղի քրիստոնեական ժառանգությունը պահպանելու իմաստալից դրույթներ, ապա Միացյալ Նահանգները կարող է հեռացնել Ադրբեջանին կրոնական ազատությունների հատուկ դիտման ցուցակից: Թեև առաջարկը հիմնականում խորհրդանշական է, այն Բաքվին հնարավորություն կտա թոթափելու միջազգային խարանը, որ կրում է այդ կոչումը:
Հավասարակշռված պատասխաններ
Վերը նկարագրված քայլերը կարող են ամրապնդել Հայաստանի անվտանգությունը, աջակցել տարածաշրջանային կայունությանը և, ի վերջո, առաջ տանել Արևմուտքի շահերը։ Բայց մոտ ապագայում, հնարավոր ներխուժման հեռանկարով, անհրաժեշտ է հստակեցնել գործընկերության սահմանները։ Ո՛չ Միացյալ Նահանգները, ո՛չ նրա դաշնակիցները չեն ցանկանում Հայաստանին անվտանգության երաշխիքներ առաջարկել, առավել ևս պաշտոնական ռազմական դաշինք՝ հաշվի առնելով այն ռիսկերը, որոնց կարող են հանգեցնել, եթե Հայաստանը դիմի նման երաշխիքների: Հստակության համար Հայաստանը կարող է դա հաշվի առնել թե՛ Ադրբեջանի, թե՛ Ռուսաստանի նկատմամբ սեփական ռազմավարական հաշվարկներում։
ՀԱՊԿ-ին մասնակցության սառեցումը Ռուսաստանից Հայաստանի աճող հիասթափության հասկանալի հետևանքն է։ Կրեմլը, իհարկե, կվրդովվի այս որոշումից, բայց նրա արձագանքը կլինի ավելի զուսպ, քան, եթե Հայաստանը լիովին դուրս գար դաշինքից կամ ակնհայտորեն թեքվեր դեպի արևմտյան կողմնորոշում։ Հաշվի առնելով ռուսական պատասխանի վտանգը՝ Հայաստանը պետք է զգուշությամբ մոտենա դրան։ Ռուսաստանը զգալի ռազմական ներկայություն ունի երկրի ներսում՝ երկու կայազորներով և ավիաբազայով, որոնք ապահովում են մշտական ճնշման կետ, որը կարող է օգտագործվել Երևանի դեմ։
Ավելին, Հայաստանի հակաօդային պաշտպանության ողջ համակարգը, որը վճռորոշ է լինելու Ադրբեջանի հետ ցանկացած մարտում, նույնպես կախված է Ռուսաստանից այն բանից հետո, երբ նրանք 2016 թվականին ստորագրեցին ՀՕՊ-ի կարողությունների համատեղ համաձայնագիրը։ Վերջապես, Հայաստանի գազի, նավթի և ատոմային էներգետիկայի ոլորտները հիմնականում վերահսկվում են Ռուսաստանի կողմից։ Այսպիսով, դժվար թե հնարավոր լինի ամբողջությամբ հեռանալ Մոսկվայից, որը, չնայած Ուկրաինայի հետ ներկայիս զբաղվածությանը, դեռ կարող է աղետալի հետևանքներ ունենալ Հայաստանի համար։
Հայաստանի ազգային շահերը լավագույնս կապահովվեն Ռուսաստանի հետ նրա անվտանգության հարաբերությունների դիվերսիֆիկացման դեպքում՝ առանց անհարկի օտարելու Մոսկվային՝ ամբողջությամբ հրաժարվելով նրանից: Հայաստանի անվտանգության դիվերսիֆիկացիան, ինչպես ինքը՝ Փաշինյանն է կոչ արել, ավելի լավ կծառայի իր երկրին ու ժողովրդին: ԱՄՆ-ը և նրա եվրոպացի դաշնակիցները չեն կարող լինել այն, ինչ Հայաստանը ցանկանում է։ Երևանը պատրաստվում է պահպանել բարդ տնտեսական, սոցիալական և ռազմավարական հարաբերություններ իր հարևանների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի և Իրանի հետ, և հիմարություն կլինի ճնշում գործադրել նրանց վրա, որպեսզի ընտրություն կատարեն՝ դաշինք Արևմուտքի հետ կամ ոչինչ: Արևմուտքը պետք է ճանաչի և ընդունի Հայաստանի ուժերի բազմակարծությունը և կենտրոնանա այն ոլորտների վրա, որտեղ նա համեմատաբար կարող է և ցանկանում է խորացնել կապերը և նպաստել կայունությանը:
