ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹԵԱՆ մասին մտածել, գրել կամ խօսիլ կը համարուի հերետիկոսութիւն, միամտութիւն, կողմնապաշտութիւն, կամ թշնամութիւն՝ երկրին եւ անոր ղեկավարութեան դէմ: Աւանդական հաւատաքննողներ կան (ինկիվիզիտորներ) քիչ մը ամէն տեղ, մանաւանդ համացանցի անդուռ տարածութեան մէջ կ’աղմկեն:
Միշտ կը մտածեմ, որ ՄԷԿ ըսինք, ՄԻԱՍՆՈՒԹԻՒՆ ըսինք, խանդավառուեցանք, կանգ առինք եւ մնացինք կոտորակներ:
Համահայկական ժողովներ գումարեցինք, զանոնք շփոթեցինք հայրենասիրական զբօսաշրջութեան հետ:
Բազմապատկեցինք ամէն բնոյթի ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆները, որոնց մասնակցելու համար եկան այն բոլոր տեղերէ, ուր կ’ըսենք որ ՀԱՅ ԿԱՅ:
Կարդացեք նաև
Պիտի գտնուի՞ մէկը, որ կազմէ այդ ժողովներու ցանկը եւ մասնակցողներու թիւը, խօսի արդիւնքներու մասին:
Զանոնք կամրջող Սփիւռքի նախարարութիւնն ալ ի տէր հանգեաւ, տեղը տուաւ յանձնակատարի մը: Անուանում՝ որուն ճիշդ իմաստը մեկնաբանութեան չի կարօտիր: Սովետի ժամանակ կ’ըսէին «կոմիսար», որ անգլերէն «commissioner»-ն է, ֆրանսերէն՝ -«commissaire»:
Կը յիշեմ վերանկախացած Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին նախագահի Փարիզի «Էնթերքոնթինանթալ» հիւրանոցի սրահին մէջ ըսած խօսքը, որ «Սփիւռքի մէջ կը նշանակենք մեր ներկայացուցիչները եւ անոնց միջոցաւ կը կառավարենք Սփիւռքը»: Ո՛չ միացում, ո՛չ մասնակցութիւն, ո՛չ համագործակցութիւն, ո՛չ ճանաչում: Անտեսում եւ ստորադասում: Յանձնակատար»ը բաւ է, ինչպէս սովետի «կոմիսար»ը: Ոչ մէկ խօսք հաւասարութեան, համագործակցութեան, լսելու եւ լսուելու, հայրենատիրութեան եւ միասնութեան օրակարգով առաջնորդուող ազգային իրաւունքի եւ պարտքի մասին:
Ի՞նչ ըրինք, ներսը եւ դուրսը, ունենալու եւ ըլլալու համար ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹԻՒՆ: Հարցը օրակարգ չեղաւ եւ չէ: Այդ մասին չենք խօսիր:
Սովետի օրերուն յայտարարուեցաւ որ Հայաստանի ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆԸ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ ՉԷ: Հասկնալի էր: Պատմութիւնը ծանօթ է: Բանավէճի ժամանակը անցած է:
Անկախ Հայաստանի Հանրապետութիւնը յայտնուեցաւ երբ Խորհրդային Միութիւնը փուլ եկաւ: Երկրին մէջ եւ երկրէն դուրս պայքարողներու «գործ»ին արդիւնք չէ ներկայի անկախ Հայաստանի Հանրապետութեան ստեղծումը, այլ մեզմէ դուրս տեղի ունեցած քաղաքական մեծ իրադարձութեան մը: Որպէս ազգային վարչական շրջաններ գործող «խորհրդային հանրապետութիւն»ները դադրեցան համամիութենական կառոյցի մաս ըլլալէ, անկախութիւն յայտարարեցին, եւ դարձան ՊԵՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐ:
Այդպէս տնօրինեցին ժամանակը եւ իրադրութիւնը:
Չունեցանք պատմական պահը դիմագրաւելու ազգային-քաղաքական հեռանկարային իմաստութիւն եւ համազգային միացման իրաւ օրակարգ: Խորհրդային Միութեան փլուզումէն ետք, ինչպէս միւս խորհրդային հանրապետութիւններու ժողովուրդները, Խորհրդային Հայաստանի բնակչութիւնը հանրաքուէով որոշեց անկախ պետութիւն ըլլալ: Հայրենահանուած հայութիւնը մնաց զգացական հայրենասէր, դիտեց ուրախացաւ, ծափահարեց, բարեսիրութիւն խաղցաւ, բայց չհրաւիրուեցաւ պատմական որոշման մէջ կարծիք եւ դեր ունենալու, եւ այդ դարձաւ սովորութիւն, որ իր արտայայտութիւնը գտաւ Հանրապետութեան առաջին նախագահի խօսքով, որ Հայաստանի հարցերը կ’որոշուին Հրազդանի ափին, եւ վերջ: Սփիւռքի միլիոնաւոր հայերը մնացին հանդիսատես: Այդ դարձաւ եւ կը մնայ Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքական հասկացութիւն, դոկտրին: Հայրենահանման հետեւանք բազմանուն եւ աշխարհատարած Սփիւռք(ներ)ը դատապարտուեցաւ մնալու հայրենասէրներու ակումբ, ինչպէս միշտ, չեղաւ ազգային-քաղաքական ներկայութիւն եւ ազդակ, որոշումներէ եւ ընտրանքներէ հեռացուած: Երբեմն դժգոհեցաւ, այդ պատճառով ալ հին բաժանումներու վրայ պատուաստուեցան նորեր: Սփիւռքը դարձաւ բարերար եւ բարեսէր, ինքզինքին շնորհեց պարտականութիւնը կատարածի գոհունակութիւն:
Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Հայրենիք» թերթի այս համարում
