Եվրոպայի խորհրդի (ԵԽ) Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեն (ԽԿԿ) հրապարակել է իր նախնական դիտարկումները 2023-ի սեպտեմբերի 12-ից 22-ը Հայաստան կատարած այցի վերաբերյալ։ Նախնական դիտարկումները հրապարակվել են Հայաստանի իշխանությունների խնդրանքով։
Այցի հիմնական նպատակն էր վերանայել Հայաստանի իշխանությունների ձեռնարկած միջոցառումները՝ ի պատասխան Կոմիտեի կողմից նախորդ այցելություններից հետո արված առաջարկություններին: Այդ նպատակով ԵԽ պատվիրակությունն ուսումնասիրել է ոստիկանության և զինվորականների կողմից ազատությունից զրկված անձանց նկատմամբ վերաբերմունքը և երաշխիքները, ինչպես նաև մի քանի ՔԿՀ-ներում և բանտային հիվանդանոցում գտնվող անձանց վերաբերմունքն ու պահման պայմանները: Ավելին, այն ուսումնասիրել է սոցիալական խնամքի տներում («ինտերնատներ») բնակիչների վիճակը:
Իր նախնական դիտարկումներում Կոմիտեն արձանագրել է, որ պատվիրակության կողմից հարցաքննված անձանցից շատերը, որոնք գտնվել են ոստիկանության բաժանմունքներում, հայտնել են, որ իրենց նկատմամբ հիմնականում գրանցվել է պատշաճ վերաբերմունք։ Այնուամենայնիվ, պատվիրակությունը լսել է մի քանի մտահոգություններ վերջին շրջանում ոստիկանության կողմից բերման ենթարկված անձանց նկատմամբ ֆիզիկական դաժան վերաբերմունքի մասին։ Դիտարկումներում ամրագրված է․ «Մեղադրանքներից մի քանիսը վերաբերում էին բերման ենթարկելու պահին անհամաչափ ուժի կիրառմանը (հիմնականում բռունցքներով և ոտքերով), ինչը կիրառվել է այն անձանց նկատմամբ, որոնք չեն դիմադրել կամ այլևս չեն դիմադրել ձերբակալությանը և երբեմն նրանց ձեռնաշղթաներ էին հագցնում: Մյուս մեղադրանքները վերաբերում էին ֆիզիկական վատ վերաբերմունքին (բռունցքներ, ապտակներ և ոտքերով հարվածներ) օպերատիվ քաղաքացիական հագուստով ոստիկանների կողմից՝ ոստիկանական հաստատությունում նախնական հարցաքննության ժամանակ կամ, մյուս դեպքում, դատարանի տարածքում գտնվող պահման խցում ոստիկանների կողմից ֆիզիկական դաժան վերաբերմունքին: Պատվիրակությունը լսել է հարցաքննության ժամանակ ֆիզիկական դաժան վերաբերմունքի մասին որոշ պնդումներ այն մասին, որն արվել է Քննչական կոմիտեի և ԱԱԾ քննիչների կողմից խոստովանական ցուցմունք կորզելու կամ այլ տեղեկություններ ստանալու նպատակով»։
Վատ վերաբերմունքի դեմ իրավական երաշխիքների (իրավունքների մասին տեղեկատվություն, խնամակալության մասին ծանուցում, փաստաբանի և բժշկի հասանելիություն) հետ կապված պատվիրակության նախնական եզրակացությունները վկայում են, որ իրավիճակն ընդհանուր առմամբ բարելավվել է 2019-ի համեմատ։ ԵԽ Խոշտանգումների Կոմիտեն մասնավորապես ամրագրել է․ «Ոչ պաշտոնական բանակցությունների» նախկին պրակտիկան կարծես թե մեծ չափով վերացել է, թեև ոստիկանները կարող են երբեմն հարցաքննել բերման ենթարկված անձանց հիմնարար փաստերի հիման վրա ենթադրյալ քրեական հանցագործությանը վերաբերող տարրերի՝ առանց անձի փաստաբանի ներկայության»։
Կարդացեք նաև
Ռազմական կալանավայրերի հետ կապված խախտումների մասին ԵԽ-ի դիտարկումներում հրատապ մտահոգություններ նշված չեն։
Պատվիրակության անդամներն այցելել են «Նուբարաշեն», «Արմավիր», «Արթիկ» և «Աբովյան» քրեակատարողական հիմնարկներ, ինչպես նաև բանտային հիվանդանոց։ Պատվիրակությունն իր դիտարկումներում նշում է, որ անձնակազմի կողմից ֆիզիկական վատ վերաբերմունքի վերաբերյալ մտահոգություն չեն ստացել։ Ըստ ԵԽ դիտարկումների՝ հատկանշական է այն, որ «հատուկ միջոցներ» (ֆիզիկական ուժ, ձեռնաշղթաներ, մահակներ և այլն) գրեթե երբեք չեն եղել։
Պատվիրակությունը բանտարկյալների միջև ֆիզիկական բռնության վերաբերյալ որևէ ուղղակի մեղադրանք չի ստացել, չնայած ըստ նրանց՝ ցուցումներ կային, որ որոշ կալանավորներ (հատկապես սեռական հանցագործություն կատարած անձինք և այլն, այսպես «անձեռնմխելիներ») շարունակել են ենթարկվել շահագործման և շորթման ուժեղ բանտարկյալների կողմից՝ բանտում անձնակազմը գիտի այդ մասին, բայց չի միջամտում (բացառությամբ ֆիզիկական բռնության դեպքերի):
ԵԽ-ն ողջունում է «Աբովյան» քրեակատարողական հիմնարկի վերանորոգումը․ «Պատվիրակությունը ողջունում է նաև օդափոխության և ջեռուցման համակարգի տեղադրումը Արմավիրի բանտի հիմնական բանտարկյալների տեղավորման տարածքներում։ Հուսով ենք, որ ՀՀ իշխանությունները մոտ ապագայում կիրականացնեն մյուս տարածքները ևս (ներառյալ առողջապահական բաժանմունքը) օդափոխությամբ ապահովելու ծրագրեր»։
Ըստ դիտարկումների՝ «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ում պայմանները հիմնականում շատ վատ էին (և անընդունելի բանտի առաջին հարկում հիմնական կալանավայրի շենքը և 6-րդ բլոկում)։ ԵԽ-ն իր դիտարկումներում արձանագրում է, որ Արմավիր և Արթիկ քրեակատարողական հիմնարկներում՝ նյութական պայմանների միջև շարունակվող անհամապատասխանությամբ տարբեր խցեր։ Նշվում է, որ պատվիրակությանը հետ զրույցներում նշվել է, որ դա անցյալի ժառանգությունն էր, քանի որ բանտարկյալներին թույլատրվել է նաև վերանորոգում կատարել՝ օգտագործելով իրենց սեփական ֆինանսական միջոցները։ ՀՀ ԱՆ «Դատապարտյալների հիվանդանոց» քրեակատարողական հիմնարկի վերաբերյալ ԵԽ-ի դիտարկումներում նշված է․ «Ինչ վերաբերում է «Դատապարտյալների հիվանդանոց»-ին, ապա պատվիրակությանը մնում է միայն հորդորել ՀՀ իշխանություններին շուտափույթ փակել այն»։ ԵԽ-ն հորդորում է ՀՀ իշխանություններին երեք խցեր, որոնք օգտագործվում են գրգռված/ագրեսիվ հիվանդների կամ հիվանդների պահման համար, դուրս բերվեն ծառայությունից։
Պատվիրակությունը նաև լուրջ մտահոգություններ ունի՝ կապված սոցիալական խնամքի տներում գտնվող անձանց տեղաբաշխման իրավական երաշխիքների բացակայության հետ․ մասնավորապես՝ այդ խնամքի կենտրոնի բնակիչների՝ իրենց տեղաբաշխման օրինականության վերանայման և այլ հարցերով դատարան դիմելու և լսված լինելու հնարավորության բացակայությունը։ Նշենք, որ Կոմիտեի պատվիրակությունն առաջիկայում կպատրաստի նաև այս դիտարկումների հիման վրա զեկույց։
Տաթև ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
