Էկատերինե Տոգոնիձեն՝ խաղաղության եւ պատերազմի մեջ ապրող կանանց մասին
ԵՄ «Ստեղծարար Եվրոպա» ծրագրի շրջանակներում Հայաստանի, Վրաստանի եւ Ուկրաինայի գործընկերների կոնսորցիումն իրականացնում է կոմիքսների ժանրի զարգացման «Վիզուալ պատմություններ Հայաստանից, Վրաստանից եւ Ուկրաինայից» նախագիծը։ Այն իրականացնող կոնսորցիումի գործընկերներն են «ԱՐԻ գրականության հիմնադրամը» Հայաստանից, «Վրաստանի գրական նախաձեռնություն» հասարակական կազմակերպությունը՝ Վրաստանից եւ «Կոմորա» հրատարակչությունն Ուկրաինայից։ Մենք վերջերս ներկայացրել ենք այս ծրագիրը, միայն հիշեցնենք, որ նախագծի շրջանակներում, որն արդեն իրականացման փուլում է, տեղի են ունենում սեմինարներ ու վերապատրաստման դասընթացներ նկարազարդողների, գրողների համար՝ կոմիքսների եւ գրաֆիկական պատմությունների ստեղծման, առաջխաղացման, մարքեթինգի եւ այլ հարակից թեմաների շուրջ։ Իսկ նախագծի վերջնական արդյունքը կլինի կոմիքսների գիրք, որում տեղ կգտնեն բացառապես կին հեղինակների գրաֆիկական պատմություններ ծրագրի մասնակից երկրներից, որոնք կներկայացնեն կանացի հայացքը պատերազմին՝ նրանց դերն ու պատերազմների ազդեցությունն իրենց կյանքի վրա։
Էկատերինե Տոգոնիձեն եւ պատկերազարդող Լուկա Լաշխին։
Ծրագրի վրացի մասնակից գրող Էկատերինե Տոգոնիձեին խնդրեցինք ներկայացնել պատերազմի եւ խաղաղության մեջ ապրող, արարող ու պայքարող կնոջ մասին իր սեփական պատկերացումները։ «Պատերազմում զոհ են բոլորը, բայց պատերազմը կնոջ դեմք չունի, կինը պարզապես ուրիշի խաղի կանոնների, սխալների ու դաժանության գերին է։ Նա ստիպված է ոչ միայն հոգ տանել իր երեխաների մասին, մեծացնել ու փրկել, այլեւ գնալ պատերազմ՝ ոչ միայն որպես բուժքույր կամ թղթակից, այլ նաեւ որպես մարտիկ, դիպուկահար, տանկի վարորդ։
Սվետլանա Ալեքսիեւիչն իր «Պատերազմը կնոջ դեմք ունի» գրքում նշում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ լեզվի խնդրի մասին։ Տանկիստ, հետեւակ կամ ավտոմատ բառերն ի սկզբանե իգական սեռ չեն ունեցել, քանի որ մինչ այդ կինը երբեք չէր արել այս գործերը։ Այսօր նրանց թիվը գնալով ավելանում է։ Էմանսիպացիայի հետ մեկտեղ, կանայք ակտիվացան հասարակական կյանքի բոլոր ասպեկտներում, այդ թվում՝ պատերազմում, ինչը երբեք նրանց ընտրությունը չի եղել։ Բայց կնոջ դերը դեռ բավականաչափ չի ամրապնդվել քաղաքական որոշումների գործընթացում, ինչի պատճառով էլ ծնվում է այս մեծագույն աղետը՝ պատերազմը։
Կարդացեք նաև
Առաջին անգամ երբ կարդացի վրացի գրող եւ փիլիսոփա Բաչանա Բրեգվաձեի խաղաղության մասին նամակը, զարմացա խաղաղության մեկնաբանությունից։ Հեղինակը խաղաղության շրջանն անվանել է պատմության վերջ։ Հետո հասկացա, որ մենք իսկապես պատերազմից պատերազմ ենք ապրում, իսկ միջանկյալ խաղաղությունը պատմության կրկնություն է։
Մեր տատիկներն ու նախատատիկներն ականատես են եղել առաջին եւ երկրորդ համաշխարհային պատերազմներին, 1921թ. ռուսական օկուպացիային, բռնաճնշումներին։ Ես անձամբ ականատես եմ եղել Աբխազիայի պատերազմին, քաղաքացիական պատերազմին, օգոստոսյան պատերազմին, իսկ հետո՝ Ռուսաստանի հարձակումն Ուկրաինայի վրա եւ էսկալացիա։ Պաղեստինա-իսրայելական հակամարտությունը եւս վերածվեց պատերազմի։ Սա է մեր իրականությունը։ Այսօր էլ իմ հայրենիքի 20 տոկոսը օկուպացված է, իսկ ռուսական բանակը կանգնած է մայրաքաղաքից 100 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Ի՞նչ են անում կանայք խաղաղության այս ողբերգական ժամանակահատվածում։ Նրանք երբեք չեն հուսահատվում, չեն կարող նայել կործանված ամուսնուն, եղբորը, հորը, սոված երեխային, ու ոչինչ չանել։ Կանայք իրենց չեն խնայում, ֆիզիկական ծանր աշխատանք են կատարում, տքնաջան աշխատանքով պահում ընտանիքը։ Բացի այդ, կանայք ընդհանուր լեզու գտնելու կարողություն ունեն, կարող են կարեկցանք դրսեւորել, փշալարի այս կողմից ալյուր կամ շաքար հասցնել հակամարտության գոտում գտնվող, այսպես կոչված՝ թշնամի հարեւանին։ Սա պատերազմի կամ խաղաղության մեջ գտնվող կնոջ դեմքն է իմ տեսանկյունից՝ նախքան հաջորդ պատերազմի սկիզբը։ Այնքան անտեսանելի է նրա հերոսությունը, այնքան անգնահատելի է նրա տոկունությունը եւ այնքան կորած է կնոջ ձայնը սկսվող պատերազմի մեծ առնականության մեջ։
Ես հավատում եմ, որ կանանց ձայների կարեւորությունը կօգնի մեզ վերադառնալ հումանիզմի ակունքներին եւ հավասարապես օգուտ քաղել դրանից»,- ասաց Էկատերինե Տոգոնիձեն։
Մենք էլ հակիրճ ներկայացնենք վրացի գրողին։ Նա լրագրող է, դասախոս, նաեւ հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպան։ Էկատերինե Տոգոնիձեի գրական դեբյուտը կայացել է 2011թ., «Անեսթեզիա» պատմվածքների ժողովածուով, որը վրաց գրականության ու հասարակության մեջ բարձրացնում է հաշմանդամների նկատմամբ խտրական վերաբերմունքի թեման։ Ի դեպ, այս գիրքը 2012թ. արժանացել է SABA գրական մրցանակի՝ որպես տարվա լավագույն դեբյուտ։ Նշենք նաեւ, որ գրողի վերջին՝ «Շին-Շեն» վեպը, լույս տեսնելուց անմիջապես հետո դարձել է բեսթսելեր։ Իսկ նրա ստեղծագործությունները թարգմանվում եւ տպագրվում են արտասահմանյան ամսագրերում նույնպես։
Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
01.03.2024
