«2023 թվականն ավարտվեց տնտեսական ակտիվության բավականին բարձր տեմպերով, սակայն տնտեսության կառուցվածքը վատթարացավ։ Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը տարվա վերջին երկու ամիսներին կտրուկ արագացել է՝ պայմանավորված ոսկերչության աճով, 2023 թվականի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը հասցնելով 9,4%-ի։ Ավելին, 2023 թվականին աճի բարձր տեմպերին զուգընթաց արձանագրվել է տնտեսության մի շարք ավանդական ճյուղերի (սննդամթերքի, խմիչքների, հագուստի արտադրություն) արտադրանքի և, հետևաբար, այդ ճյուղերից արտադրանքի արտահանման ծավալները նվազում, ինչն արտացոլում է արտահանման ոլորտում առկա զգալի խնդիրները»,- այսօր «Սպուտնիկ Արմենիա» մամուլի սրահում կայացած ասուլիսի ժամանակ կարծիք հայտնեց տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր, «Այլընտրանք» հետազոտական կենտրոնի ղեկավար Թաթուլ Մանասերյանը:
Եվրասիական փորձագիտական ակումբն այսօր ներկայացրեց հոբելյանական՝ տասներորդ տնտեսական հետազոտությունը՝ «Հայաստանի տնտեսությունը 2023թ. ԵԱՏՄ-ին անդամակցության համատեքստում»:
Թաթուլ Մանասերյան
Բանախոսի դիտարկմամբ 2023 թվականին Հայաստանում տնտեսական ակտիվության աճի վրա էապես ազդել են բարդ աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական իրավիճակը տարածաշրջանում և լարված հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ, ուկրաինական ճգնաժամի անուղղակի ազդեցությունը, ինչպես նաև Արևմուտք-Ռուսաստան առճակատումը, Արցախից 120 հազար փախստականների վերաբնակեցումը, Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի 150 քառ.կմ տարածքի բռնազավթումը և Սոթքի հանքարդյունաբերության, սահմանամերձ շրջանների գյուղատնտեսության և Հայաստանի տնտեսության այլ ոլորտների կաթվածահարումը, արդյունաբերական դինամիկան նոյեմբերին, ինչը մեծապես պայմանավորված է նոյեմբերին ոսկյա զարդերի արտադրության 13,7 անգամ աճով։
2023 թվականին նաեւ արդյունաբերության ոլորտում աճի տեմպերը բավականին ցածր են եղել, և կատալիզատորը եղել է վերաարտահանման աճը, ինչը կարող է կարճաժամկետ բնույթ ունենալ։ Միևնույն ժամանակ, չնայած առևտրային բանկերի կողմից տրամադրված վարկերի զգալի աճին, արդյունաբերության ոլորտին տրվող վարկերի ծավալը նվազել է, ինչը վկայում է ոլորտում ներդրումային ակտիվության նվազման և, հետևաբար, հետագա տարիներին աճի ցածր տեմպերի ակնկալիքի մասին։
Կարդացեք նաև
Բանախոսը նաեւ նկատում է՝ պետական բյուջեն 2023 թվականին զգալիորեն շեղվել է նախատեսվածից: 2023 թվականին պետական բյուջեի ծախսերը թերֆինանսավորվել են, բայց միայն կապիտալ ծախսերի մասով։ Աշխատաշուկայում աճում է ֆինանսների և բանկային ոլորտի պահանջարկը՝ ՏՏ ոլորտի ակտիվության զգալի նվազմամբ, սպասարկման ոլորտի և արտադրության աճով։ Առաջին անգամ ՏՏ ոլորտում աշխատատեղերի զգալի անկում է գրանցվել։
Ամենաբարձր աշխատավարձը տրվում է Երևանում և Սյունիքում, իսկ ամենացածրը՝ Շիրակում և Գեղարքունիքում։ Աճում է գրանցված զբաղվածությունը, ներառյալ բարձր վարձատրվող աշխատատեղերի թիվը: Բայց ցածր աշխատավարձով աշխատատեղերի թիվը չի նվազում, ավելի շուտ սոցիալական շերտավորումն է աճում։
Աղքատությունը նույնպես չի նվազում. վերջերս հրապարակված ցուցանիշները ցույց են տալիս, որ տնտեսական աճը չի նվազեցնում աղքատությունը։ Այս ֆոնին երկրում կտրուկ փոխվում է միգրացիոն պատկերը. սկսվել է աշխատանքային միգրանտների զանգվածային հոսք Հնդկաստանից՝ մոտավորապես 14000 մարդ կամ բնակչության 0,5%-ը 2023 թվականին։ Ռուսաստանից ավելի վաղ ժամանած միգրանտները (վերաբնակները), ընդհակառակը, սկսել են հեռանալ։ Հատկապես զանգվածային գաղթականներ սկսեցին արձանագրվել օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներից։ Ամբողջովին պարզ չէ նաև Արցախից փախստականների հետ կապված իրավիճակը: Ըստ ամենայնի, նրանց 15%-ն արդեն լքել է Հայաստանը։
2024-ի մասով, Թաթուլ Մանասերյանը կանխատեսում է հակասական միտումներ, որոնք անմիջական ազդեցություն կունենան տնտեսության վրա. «Հիմնական շարժիչ ուժը կարող է լինել երկրի մրցակցային առավելությունների իրացումը, եթե օգտագործվեն Իրանի և ԵԱՏՄ-ի միջև ազատ տնտեսական գոտու ստեղծման ժամանակ ի հայտ եկած իրական հնարավորությունները, ինչպես նաև Ռուսաստանի և ԵԱՏՄ այլ երկրների հետ կապերի հետագա ակտիվացումը։ Տնտեսության արդյունավետ կառավարումը, ինչպես նաև հայկական սփյուռքի մասնագիտական ներուժի օգտագործումը նույնպես փոքր նշանակություն չունեն։ Այս ուղղությամբ հնարավոր դրական փոփոխությունների արդյունքում կարելի է կանխատեսել գործարար ակտիվության աճ 7-8%-ի սահմաններում։ Հակառակ դեպքում առավելագույն աճը կարծես թե 3-ից 4% է լինելու»։
Մեծ հաշվով, հետագա տնտեսական զարգացումները, Թաթուլ Մանասերյանը պայմանավորում է ռուս-ուկրաինական պատերազմի հետագա ընթացքով:
Այլ մանրամասները՝ տեսանյութում
Տնտեսական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Աղասի Թավադյանն էլ խոսեց Հայաստանի տնտեսական աճի բացասական միտումներից:
Աղասի Թավադյանի լուսանկարը՝ © Sputnik / Asatur Yesayants
Եթե բացառենք Ռուսաստանը, ԱՄԷ-ն և Հոնկոնգը առևտրաշրջանառությունից, ապա դեպի այլ պետություններ 2023 թվականին արտահանումը նվազել է 12,2%-ով, ինչը մտահոգիչ է և նկատելի շեղում է ընդհանուր աճի միտումից։ Եթե հաշվի առնենք վերջին 2 տարիների աճի տեմպն առանց այս 3 պետությունների, ապա արտահանման աճը կազմել է ընդամենը 0,6%՝ ընդհանուր 2.8 անգամ աճի համեմատ: Այս փաստը չի վկայում արտահանման կայուն աճի օգտին»,- ասաց նա:
«2023 թվականին, նախորդ տարվա համեմատ, ՀՀ արտահանումն աճել է 55,3%-ով՝ 5,4 միլիարդ դոլարից հասնելով 8,4 միլիարդ դոլարի։ Ներմուծումն աճել է 40,2%-ով՝ նույն ժամանակահատվածում 8,8 միլիարդ դոլարից հասնելով 12,3 միլիարդ դոլարի: Վերջին երկու տարիների ընթացքում արտահանումը և ներմուծումը աճել են համապատասխանաբար 2,8 և 2,3 անգամ։ Առկա են նաև կառուցվածքային փոփոխություններ առևտրաշրջանառության մեջ»,- շարունակեց բանախոսը՝ հավելելով, որ արտահանման 34,4%-ը (ավելի քան 1/3-ը), եղել է դեպի ԱՄԷ և Հոնկոնգ։ Ամենամեծ արտահանման ուղղությունը եղել է Ռուսաստանը՝ կազմելով 40,6%-ը։ 2023 թվականի վերջի դրությամբ Եվրոմիությունը չորրորդ տեղում է արտահանման մեջ. Հայաստանի արտահանման ընդամենը 8.4%-ն է բաժին ընկել ԵՄ-ին։
ՀՀ ներմուծումների հիմնական բաժինն էլ ՌԴ-ից է: Ռուսաստանից ներմուծման մի մասը վերաարտահանվել է ԱՄԷ և Հոնկոնգ, որը հանդիսանում է վերջին 2 տարիների արտահանման կառուցվածքային փոփոխության պատճառներից մեկը:
Տնտեսագետի դիտարկմամբ, այն պայմաններում, երբ հիմնականում ոսկի և ադամանդներ են վերաարտահանվում, իսկ բանկերում առկա են բարձր տոկոսադրույքներ, արդյունաբերությունը շատ դժվար է զարգացնել։
Այլ մանրամասները՝ տեսանյութում
Նելլի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
