Գրականագետ Արքմենիկ Նիկողոսյանը՝ Չարենցի երկերի նոր ակադեմիական հրատարակության մասին
– Հարգարժան Արքմենիկ, Ինչո՞վ է կարեւոր Եղիշե Չարենցի երկերի նոր ակադեմիական հրատարակության պատրաստումը մեր օրերում:
– Չարենցի երկերի առաջին ակադեմիական հրատարակությունը իրականացվել է 1960-ականներին: Դրանից հետո հայտնաբերվել, երեւան են բերվել, հրապարակվել են, Չարենցի տարբեր ժողովածուներում զետեղվել, վերլուծվել ու քննարկվել են Չարենցի բազմաթիվ գործեր, ընդ որում՝ խոսքը ոչ միայն փրկված ձեռագրերի, այլեւ մամուլի էջերում մնացած ստեղծագործությունների ու տարբեր նյութերի մասին է: Կուտակվել է բնագրագիտական հետազոտության, վերծանման, դասակարգման, հրատարակության պատրաստման եւ ծանոթագրման ահռելի նյութ, որի համակարգմանն ու պատշաճ հրատարակությանն էլ միտված է Չարենցի երկերի նոր ակադեմիական հրատարակությունը:
Կարդացեք նաև
– Ամեն դեպքում՝ մե՞ծ են տարբերությունները:
– Չարենցի երկերի առաջին ակադեմիական հրատարակությունը, անշուշտ, հենք է նոր հրատարակության համար: Բայց բնական է, որ ընդհանուր առմամբ՝ նորը սկզբունքորեն տարբերվելու է նախորդից: Բնականաբար, առաջին տարբերությունը բովանդակային է: Նախ՝ առաջին ակադեմիականից հետո երեւան բերված, հայտնաբերված նոր ստեղծագործություններն ու նյութերը, հատկապես մամուլում լույս տեսածները եւ Չարենցի՝ մինչեւ 1934 թվականը գրված, բայց տարբեր պատճառներով անտիպ մնացած գործերը պետք է, այսպես ասած՝ տեղավորվեն նախորդ հրատարակությամբ ամրագրված կառույցի մեջ, որը, ի դեպ, մեծապես ենթարկված է հենց իր՝ Չարենցի՝ սեփական երկերի ժողովածուները կազմելու սկզբունքներից: Բացի այդ, առանձին հատորներով են հրատարակվելու Չարենցի 1934-37 թթ. պոեմներն ու բանաստեղծությունները: Ի տարբերություն նախորդ հրատարակության, որտեղ Չարենցի կատարած թարգմանությունները ժամանակագրորեն ցրված էին տարբեր հատորներում, այս անգամ հավաքվելու են մեկ հատորի մեջ, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ թարգմանությունները կոնկրետ հղացված շարքի կամ ժողովածուի անքակտելի մաս են (օրինակ՝ «Գիրք ճանապարհի»-ում Գյոթեից, Պուշկինից կատարած թարգմանությունները):
Մյուս կողմից՝ ճշգրտվել-ուղղվել են բազմաթիվ սխալներ, վրիպակներ, միջամտություններ, թարմացվել ու թարմացվելու են ծանոթագրությունները, հավելվել են նոր տեքստային տարբերություններ:
Կոնկրետ այս պահին եթե արդեն իսկ լույս տեսած 1-ին հատորի մասին խոսենք, ապա հսկայական աշխատանք է կատարվել այդ ուղղությամբ: Օրինակ՝ ի տարբերություն նախորդ հրատարակության առաջին հատորի՝ նոր հրատարակության առաջին հատորում ընդգրկվել է 15 նոր բանաստեղծություն, որոնցից երեքը՝ նախկինում չեն ընդգրկվել Չարենցի որեւէ ժողովածուում: Չարենցի երկերի ակադեմիական նախորդ հրատարակության մեջ շատ ընտրողաբար են բանաստեղծությունների եւ շարքերի վերջում դրված թվագրումները: Նույնիսկ այն դեպքում, երբ դրանց համար հիմք ծառայած հրատարակություններում կամ ձեռագրերում այդ թվագրումները հստակ առկա են: Նոր ակադեմիական հրատարակության մեջ չարենցյան բոլոր թվագրումները պահպանվել են, ընդ որում՝ բառացիորեն այն ձեւով, ինչպես նշագրել է Չարենցը:
Նոր ակադեմիական հրատարակության մեջ հնարավորինս պահպանվել են նաեւ Չարենցի այսպես ասած՝ հրատարակչական-տպագրական մտահղացումները, որոնք նույնպես նախորդ հրատարակության մեջ հաշվի չեն առնվել: Ի սկզբանե Չարենցը չափազանց ուշադիր է եղել նման հարցերի նկատմամբ, որն առավել ընդգծվեց այն տարիներին, երբ նա աշխատում էր Պետհրատում:
Մի խոսքով՝ արվել է ամեն ինչ, որպեսզի Չարենցի բնագիրը նրան հարազատ ձեւով ու հնարավորինս անաղարտ ներկայացվի ընթերցողին ու գիտական հանրությանը:
– Ինչպե՞ս է իրականացվում այդ ահռելի աշխատանքը:
– Նոր ակադեմիական հրատարակության հարցը վաղուց էր դրված: Ցավոք, տարբեր պատճառներով դա հետաձգվում էր անընդհատ: Բարեբախտաբար, 2022-ին Չարենցի տուն-թանգարանը վճռականություն հանդես բերեց այդ հարցում եւ հետքայլ այլեւս հնարավոր չէր անել: Թանգարանի նախաձեռնությանը միացավ ՀՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտը, որը պատրաստում է հատորները: Շատ կարեւոր էր «Անտարես» հրատարակչության միանալը այս կարեւոր գործին: Այդ հանգամանքը ապահովում է մի շատ կարեւոր բան՝ Չարենցի երկերի ակադեմիական հրատարակության 13 հատորներն անպայման լույս կտեսնեն:
Զրուցեց
Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
08.02.2024
