Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանը զրուցել է Ֆրանսիայի հեղինակավոր «Ֆիգարո» (Le Figaro) լրատվամիջոցի փոխխմբագիր, քաղաքական վերլուծաբան Ժան-Քրիստոֆ Բուիսսոնի (Jean-Christophe Buisson) հետ:
Արթուր Խաչիկյան – Ես կարդացի Ձեր գրառումը Թվիթերում, որտեղ դուք նշում եք, որ վերսկսվեցին ինքնաթիռներով դեպի Ադրբեջան զենքի մատակարարումները: Գրել էիք նաև, որ ամեն անգամ, երբ Ադրբեջանին զենք է մատակարարվել, պատերազմ է սկսվել: Մենք Հայաստանում հիմա մի քիչ մտահոգված ենք, քանի որ մոտ մեկ շաբաթ առաջ արդեն ԱՄՆ Ստրատֆորի զեկույցն է հրապարակվել, որում նշվում է, որ Հայաստանը հնարավորություն չունի դիմադրություն ցույց տալ Ադրբեջանին և ստիպված կլինի ընդունել Ադրբեջանի պայմանները, որը նա պարտադրելու է ուժով: Այսինքն՝ մենք ստիպված կլինենք զիջել միջանցքը, քանի որ որևէ միջոց չունենք դրան դիմադրելու համար: Այս պարագայում ես Ձեզ հետ համաձայն եմ ու չեմ պատկերացնում, թե ինչպես Ֆրանսիան կամ ԵՄ–ն կարող են զինուժ ուղարկել Հայաստան, որպեսզի պայքարեն ադրբեջանա–թուրքական տանդեմի դեմ: Կա նաև մեկ ուրիշ հարց՝ ինչպե՞ս են նրանք այստեղ հասնելու, ո՞ր երկրի տարածքով, որովհետև միակ տարբերակը Վրաստանն է, բայց Վրաստանը բավականին սերտ հարաբերություններ ունի Թուրքիայի հետ: Եվ եթե հիշում եք, 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Վրաստանն իր սահմանները փակել էր Հայաստանի համար:
Ժան–Քրիստոֆ Բուիսսոն – Այո՛, բայց ի վերջո Վրաստանը բացել էր ճանապարհը հենց Բաստիոնների համար, որոնք մի քանի շաբաթ արգելափակվել էին Վրաստանում: Եվ նախագահ Մակրոնը ստիպված էր շատ կոշտ խոսել վրացական իշխանությունների հետ, որ բաց թողնեն Բաստիոնները: Դուք բացարձակ ճիշտ եք: Իսկ ի՞նչ կլինի, երբ անհրաժեշտ լինի շատ ավելի կարևոր բաներ ուղարկել, քան այդ տրանսպորտային մեքենաները: Նկատենք, որ սրանք տանկեր չեն: Եվ ևս մեկ բան:
Ի՞նչ է մնացել Ֆրանսիայում այն ամբողջ օգնությունից հետո, որը մենք ուղարկել ենք Ուկրաինային: Սա բարդ հարց է, և ես իսկապես մտահոգված էի ոչ այն բանով, որ զենք է ուղարկվում Ադրբեջան, այլ, որ Ադրբեջանից դա ուղարկվում է Նախիջևան, որովհետև ես դեռ հիշում եմ՝ ինչ է եղել 2020թ. սեպտեմբերին, երբ իսկապես եղել է Հայաստանն ամենանեղ մասում երկու մասի բաժանելու փորձ: Հենց այդ պատճառով հարձակումը եղավ Ջերմուկի վրա, քանի որ Ջերմուկը Նախիջևանից մի քանի տասնյակ կմ հեռավորության վրա է: Եվ շատ հեշտ կլինի Սյունիքն անջատել Հայաստանից: Եվ եթե հիմա զենք է ուղարկվում Նախիջևան, պետք է հասկանալ, որ այդ հատվածը Երևանից մի քանի հարյուր կիլոմետրի վրա է գտնվում:
Կարդացեք նաև
Այսինքն՝ զգացվում է, որ պատրաստվում է նոր գործողություն: Հենց այդ պատճառով եմ ես ահազանգ հնչեցնում Ֆրանսիայում, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ: Պետք է շատ զգոն լինել, քանի որ ինքնաթիռների այս շարժերը դեպի Ադրբեջան հենց այնպես չեն տեղի ունենում ու կարող են ունենալ լուրջ հետևանքներ: Եվ պետք է արժանին մատուցել նախագահ Մակրոնի այն նախաձեռնությունը, որ Բաստիոններն ուղարկվեն Հայաստան, և ԵՄ դիտորդների ներկայությունն այստեղ ավելի հիմնավոր լինի: Իհարկե, ԵՄ դիտորդական առաքելության ներկայությունը Հայաստանում շատ կարևոր չէ, բայց որոշակի կարևորություն ունի: Եվ այն, որ ԵՄ դիտորդները տեղակայվել են Հայաստանի սահմանի երկայնքով, դրանով պարտական ենք Մակրոնին: Այն, որ մի քանի շաբաթ առաջ ավելացվեց ԵՄ դիտորդների թիվը, նույնպես Մակրոնի նախաձեռնությունն էր:
Դա Ալիևին չի խանգարի հարձակվել Հայաստանի վրա, բայց դրանով Ալիևին ուղերձ է ուղարկվում առ այն, որ մենք այս անգամ ավելի զգոն կլինենք: Բայց հարցն այն է, թե զգոն՝ մինչև որտե՞ղ: Ի՞նչ է դա նշանակում՝ եթե լինի հարձակում, մենք կմիջամտե՞նք… Ես չգիտեմ, համոզված չեմ: Մենք գրեթե նույն մարտավարությունն ենք կիրառում, որը կիրառում էինք 60-70-ականներին սառը պատերազմի ժամանակ, երբ մենք այնպես էինք անում, որ թշնամին մտածի, որ մենք պատրաստ ենք միջամտել, եթե անհրաժեշտություն լինի:
Դա չէր նշանակում, որ մենք անպայման կմիջամտեինք, բայց դա զսպում էր թշնամուն: Խոսքը միջուկային զսպման մասին է: Այսինքն՝ մենք ցույց ենք տալիս, որ մենք այդ զինատեսակներն ուղարկում ենք Հայաստանին, օգնում ենք նրան, որը բացարձակ պատրաստ չէ դիմակայել Ադրբեջանի հարձակմանը, բայց մենք այդ զինատեսակներն ուղարկում ենք՝ ասելու համար, որ Հայաստանի կողքին ենք, և եթե հարձակվեք, գուցե նաև ռազմական ձևով կլինենք Հայաստանի կողքին: Բայց ռազմաքաղաքական իրականությունն այնպիսին է, որ մենք վստահ չենք, որ Ֆրանսիայի պառլամենտն ու ժողովուրդը համաձայն կլինեն զինվորներ ուղարկել Հայաստանին պաշտպանելու համար:
Եվ երկրորդը՝ մենք չգիտենք, թե մեզ ինչ զինատեսակներ են մնացել այն բանից հետո, երբ մենք ամեն ինչ ուղարկել ենք Ուկրաինա: Արդյո՞ք մենք որոշում կընդունենք՝ գնալ ու միջամտել 3000 կմ հեռվում գտնվող Հայաստանում, մի տարածաշրջանում, ուր շատ դժվար է հասնել, ու այնտեղ հասնելու միայն օդային ճանապարհ կա, ու մի ճանապարհ, որը շատ հեշտ է արգելափակել, և որն անցնում է Գյումրիով, ուր գտնվում է ռուսական ռազմաբազան, ինչի հետ պետք է հաշվի նստել:
Այս ամենը հաշվի առնելով՝ ինչպե՞ս մենք կարող ենք օգնել Հայաստանին: Ես չեմ կարծում, որ դա հնարավոր է, եթե, իհարկե, Հայաստանն ու Արևմուտքը համաձայնության չեն գա թուրքերին թույլ չտալ հարձակվել Հայաստանի վրա: Այս կոնտեքստում, ես չեմ կարծում, որ կլինի այսպիսի դաշինք:
Արթուր Խաչիկյան – Այո, կարճ ասած՝ բավականին բարդ իրավիճակ է: Շատ շնորհակալ եմ ժամանակ հատկացնելու համար, մեր վերջին հարցը. Ֆրանսիայի Սենատը Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանն աջակցելու վերաբերյալ բանաձև է ընդունել, ինչպես նաև կոչ արել պատժամիջոցներ սահմանել Ադրբեջանի դեմ։ Կարծում եք՝ արդյոք ռեա՞լ են սպասումները, որ Ադրբեջանի դեմ Եվրոպայի կամ Ֆրանսիայի կողմից պատժամիջոցներ կկիրառվեն՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ Եվրոպան շատ է կախված Ադրբեջանից՝ նավթի, գազի, անգամ էլեկտրաէներգիայի և այլ հարցերում: Դուք գիտեք, որ երբ Եվրոպական հանձնաժողովի ղեկավար Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը հանդիպեց Ալիևին, նրան անվանեց իրենց ամենավստահելի գործընկեր: Պատժամիջոցներ կկիրառվե՞ն Ադրբեջանի դեմ, իրակա՞ն են այդ սպասումները, որովհետև Սենատը և Կառավարությունը բոլորովին տարբեր մարմիններ են: Արդյո՞ք Կառավարությունը պատժամիջոցներ կկիրառի, կընդունի Սենատի բանաձևը:
Ժան–Քրիստոֆ Բուիսսոն – Այո, 2020 թվականից դա է պրոբլեմը: 2020 թվականից՝ միայն ֆրանսիական պառլամենտի անդամները և հաճախ Եվրոպայի պառլամենտի անդամները կամ առնվազն նրանց մեծամասնությունը, քանի որ կան սենատորներ և պառլամենտի անդամներ, ովքեր անձնական կապեր ունեն Ադրբեջանի հետ, բայց ամեն դեպքում պառլամենտի մեծամասնությունը միշտ քվեարկությամբ դատապարտել է Ադրբեջանի գործողությունները և պահանջել է սանկցիաներ կիրառել: Բայց պրոբլեմը Գործադիր իշխանությունն է՝ Կառավարությունը: Կա տարբերություն՝ պառլամենտական՝ օրենսդիր և գործադիր իշխանությունների միջև:
Միաժամանակ և եվրոպական, և ֆրանսիական գործադիր իշխանությունների պրոբլեմն է, քանի որ Գործադիրն ավելի հեռուն չգնաց, քան այս ցանկությունները: Երբ Ֆրանսիայի Սենատը պահանջում է, որ կառավարությունը սանկցիաներ կիրառի Ադրբեջանի դեմ՝ դրանք պարզապես հեռուն չգնացող ցանկություններ են, միայն ցանկություններ: Արդյոք իրագործվելո՞ւ են այդ ցանկությունները: Իհարկե ո՛չ: Ոչ Եվրոպայի, ոչ Ֆրանսիայի գործադիր իշխանությունները դրանք չեն իրագործելու, քանի որ նրանք համոզված չեն, որ Ալիևի դեմ սանկցիաների կիրառումը հետևանքներ կունենա: Միակ բանը, որ փոխվել է, ինչպես դուք էլ տեսել եք, այսօր շատ մեծ լարվածություն կա Ֆրանսիայի և Ադրբեջանի հարաբերությունների միջև:
Ֆրանսիացի մի բիզնեսմեն, որն Ադրբեջանի հետ շատ գործարքներ էր անում, հիմա գտնվում է բանտում, այսինքն՝ ինչ-որ բաներ կատարվում են, ինչ-որ բան շարժվում է: Հիմա այնպիսի իրադրություն է, որ մենք կարող ենք ռիսկի դիմել և առճակատվել, ընդդիմանալ Ադրբեջանին, և գուցե հիմա Եվրոպան կարող է կանգնել մեր կողքին: Եվ գուցե հիմա կարող ենք ասել՝ բավակա՛ն է, այս բռնապետությունը, որը չի հարգում կարծիքների ազատությունը, որն իր ընդդիմախոսներին բանտարկում է, մի կառավարություն, որը գործել է էթնիկ զտում, այդ տերմինն օգտագործվել է մեր նախկին Արտգործնախարարի կողմից, և մենք չենք կարող շարունակել նորմալ հարաբերություններ, տնտեսական հարաբերություններ ունենալ այսպիսի ռեժիմի հետ, որը, քանի որ հիմա այնտեղ նախընտրական քարոզարշավ է անցկացնում, իրեն թույլ է տալիս սպառնալ Հայաստանի ինքնիշխանությանը:
Արդեն երկար ժամանակ խախտվել է Հայաստանի ինքնիշխանությունը, քանի որ ադրբեջանցի զինվորներ կան Հայաստանի տարածքում, և դա, ինչպես տեսնում ենք, ոչ մեկին չի անհանգստացնում, ոչ մեկին չի մտահոգում: Բայց այն պահից, երբ Ալիևը պահանջում է Հայաստանի Հարավային մասը՝ ներառելով նաև Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանը, սա ավելի լուրջ պրոբլեմ է իրենից ներկայացնում, քան նույնիսկ Արցախի դեպքում էր, որի մասին կարող էինք ասել, որ Ստալինի որոշմամբ ավելի քան 100 տարի գտնվել է Խորհրդային Ադրբեջանի կազմում, իրավական տեսակետից դա գուցե վիճելի է, բայց Հայաստանի ինքնիշխանության հարցը վիճելի չէ, սակայն Ալիևը շարունակ սպառնալիքներ է հնչեցնում: Ալիևն ուղղակիորեն սպառնում է Հայաստանի ինքնիշխանությանը: Սա իսկապես միջազգային խնդիր է:
Բայց եթե էթնիկ զտումը միջազգային հանրության համար խնդիր չէ, ինչո՞ւ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի տարածքային ամբողջականության խախտումը նույն այդ միջազգային հանրության համար պետք է խնդիր լինի: Անգամ, եթե մենք ենթադրենք, որ Ադրբեջանը օրինական հիմքեր ունի Արցախի տարածքը զավթելու համար, քանի որ 1 դար առաջ Ստալինը նման որոշում է կայացրել, ինչը շատ վիճելի է, բայց իրականությունն այն է, որ եղել է էթնիկ զտում, և ինչն էլ դրա պատճառը լինի՝ էթնիկ զտումը պետք է դատապարտել, պետք է դատապարտել վճռական: Եվ եթե մենք դատապարտում ենք և սանկցիաներ՝ պատժամիջոցներ ենք կիրառում էթնիկ զտման հեղինակների դեմ, ինչպես նախկինում արել ենք Ռուանդայի, Հարավսլավիայի, ամբողջ աշխարհի դեպքում, բայց ոչ հայերի: Հենց այդ պատճառով ես շատ չեմ վստահում նրան, ինչը մենք անվանում ենք միջազգային հանրություն: Ինչ վերաբերում է Սենատի ընդունած բանաձևում նշված սանկցիաների կիրառմանը և Ադրբեջանի սպառնալիքներին, ես չգիտեմ՝ իրականում կլինե՞ն պատժամիջոցներ, թե՞ ոչ: Եթե միջազգային հանրության կողմից չեն եղել սանկցիաներ Արցախի էթնիկ զտման համար, հիմա հարց է՝ 6 ամիս անց կլինե՞ն դրանք, թե՞ ոչ:
Պետք չէր 6 ամիս սպասել սանկցիաներ կիրառելու համար: Պետք էր դա անել այն ժամանակ, երբ մեր աչքերի առաջ կատարվում էր էթնիկ զտում, և մենք տեսնում էինք լուսանկարներ, մարդկանց վկայությունները… մեր աչքերի առաջ դա կատարվեց… Եթե մենք դա չենք արել 6 ամիս առաջ, հիմա իսկապես կարծում եք՝ պետք է ասենք՝ գիտեք, եղել է էթնիկ զտում, եկեք սանկցիանե՞ր կիրառենք… Ես չեմ հավատում դրան:
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «168 ժամ»-ում։
