Ժողովրդավարական քաղաքացիական արդար համակարգում, երբ որեւէ մեկին մեղադրում կամ կասկածում են սխալ արարքի մեջ, հնարավորություն է տրվում քննարկել իրեն առաջադրված մեղադրանքները, նրան հնարավորություն է տրվում պաշտպանվել եւ տալ բացատրություններ, պարզաբանումներ, կարողանալ պաշտպանվել եւ նա համարվում է անմեղ, քանի դեռ հակառակն ապացուցված չէ, քանի դեռ չկա ամբողջական դատական ակտ:
Ես իրավաբան չեմ, բայց իմ լսածով հիմնականում երկու դատական համակարգ կա. մեկը, որտեղ դատավորը որոշում է ամբաստանյալի մեղավորությունը, եւ որպես այդպիսին վճիռ է կայացնում, եւ մյուս մոտեցումը, որը ես իդեալական եմ համարում, որտեղ դատախազը վիճում է. պաշտպանում իր մեղադրանքը, իսկ ամբաստանյալը պաշտպանվում է պաշտպանի կողմից, եւ որ ամենակարեւորը՝ կա չեզոք մրցավար՝ դատավորը, որը որոշում է ամբաստանյալի մեղավոր կամ անմեղ լինելը, ի վերջո, եթե նա մեղավոր ճանաչվի, դատավորը պատիժ է նշանակում, եւ բնականաբար, եթե նա անմեղ ճանաչվի, դատավորն ազատ է արձակում, անպարտ է հռչակում:
Ինչպես ասացի, երկրորդ մոտեցումը ես համարում եմ իդեալական, իհարկե, սխալվելու տեղ միշտ կա, եւ ոչ մի համակարգ կատարյալ չէ, ռիսկերից զերծ չէ եւ չի կարող երաշխավորել բացարձակ արդար եզրակացություն եւ արդյունք, սակայն որքան ավելի շատ մոտեցումը կջանա լրջորեն սխալների ռիսկը նվազագույնի հասցնել, այնքան ավելի իդեալական է:
Բայց այս հոդվածը նպատակ չունի քննարկելու դատական համակարգը, որը իրավաբանների մասնագիտական պարտականությունն է, գործը:
Կարդացեք նաև
Այս հոդվածի նպատակն է լուսարձակել մեր քաղաքական-ազգային-հայրենասիրական եւ ընդհանուր դաշտի ու հասարակության մեջ այս մեխանիզմի կիրառման բացակայության համատեքստում:
Վստահ եմ, շատ հայեր են զարմացել, թե ինչպե՞ս է ստացվում, որ հավատարիմ գաղափարախոսների քարավանը, երբեմն, սերունդների գրեթե կեսը, հասնում է մի իրավիճակի, երբ մեր ազգի սյուների հետ փակուղի են մտնում եւ հեռանում գաղափարախոսության կառուցվածքային ընտանիքից:
Չէ՞ որ նրանք հավատացել եւ տարիներով նվիրվել են այս գաղափարախոսությանը, եւ երբ հասնում են այս վիճակին, շատ անգամ նրանց վրա հռչակվում են դաժան բարոյական դատավճիռներ, ինչպիսին՝ «կորցրեցին իրենց ուղին եւ նպատակը», «կեղծ գաղափարախոսներ էին», «կոռումպացված էին», «դավաճանություն գործեցին եւ դավաճանեցին հավատը», «անկայուն էր», «միշտ ուզում էր աթոռին կառչած լինել», «չափազանց համառ էր եւ տառապում էր մեծ էգոյով եւ ունայնությամբ»: Վստահ եմ, որ այս գաղափարները ծանոթ են հայ գաղափարական կուսակցական կյանքին առնչվող յուրաքանչյուրին։
Եվ հիմա ես կարող եմ վստահորեն մարտահրավեր նետել այս հիմնասյուներին: Արդյո՞ք նրանք, ովքեր ներգրավված են եղել նման իրավիճակներում, նրանց տրվե՞լ է հնարավորություն բարոյական «դատավարության»՝ բանավեճի ընթացքում պարզաբանելու եւ հիմնավորելու իրենց դիրքորոշումը: Գրազ եմ գալիս, որ ոչ գրեթե բոլոր դեպքերում շատուշատ իրավիճակներում նրանք «ենթարկվել են կարգապահական միջոցների», վտարվել, հեռացվել, արտաքսվել, դատավճիռներ են կայացվել ու գործադրվել՝ «գաղափարական կարգապահություն չցուցաբերելու եւ գաղափարական օրենքը ու կարգը խախտելու համար»։
Այս իրավիճակներում միայն մեկ կողմն է պատասխանատու վճռող լիազորը՝ նա ստանձնում է դատավորի, դատախազի եւ երդվյալ ատենակալների դերը, մինչդեռ պաշտպանը բացակայում է, դատավարությունն ու դատավճիռն անմիջապես հաջորդում են միմյանց, իսկ աջակիցների բազան, ով պետք է լինի մրցավարը, տեղում համաձայնում է, ոչ ոք չի համարձակվում համարձակ լինել քննարկել կամ հարցնել, որովհետեւ դա անմիջապես կընկալվի որպես ապստամբություն, ինչ-որ մեկը, ով կասկածվում է, որ համաձայնում է ապստամբ անկարգապահ խառնաշփոթի հետ:
Սա մեր քաղաքական կյանքի ողբերգությունն է։
Ներկայումս ես ուզում եմ դադար վերցնել իմ հաստատակամ դիրքորոշման համար, լինել ազատության ուղղափառ պաշտպանը եւ նա, ով հրաժարվում է սահմանափակումների եւ կանոններ պարտադրող հասկացություններից, քանի որ մեր դեմոկրատական համակարգը հիվանդ է, հիմա հրատապ ժամանակ է, որը պահանջում է կտրուկ միջոցներ, մինչեւ մեր ժողովրդավարության առողջությունը վերականգնվում է, հիմնված իրազեկման վրա։
Այսօր առաջարկում եմ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գործող ցանկացած քաղաքական կուսակցություն պարտավորվի խիստ օրենքով իր բոլոր մասնաճյուղերի համար, անկախ հանրապետության ներսում, թե սփյուռքում, լիակատար թափանցիկություն պահանջող օրենքներով, ինչու է կուսակցության անդամը կամ համակիրը հայտարարված հեռացված, առանց իր դիրքորոշումը պարզաբանելու արդար հրապարակային թափանցիկ հնարավորության, եւ դատավճիռը պետք է կայացվի ոչ թե կուսակցական ղեկավարության կողմից, այլ՝ համախոհների կողմից ստեղծված հանձնաժողովի կողմից։
Եվ քանի որ նման օրենքներ չեն գործում, մենք այժմ ականատես ենք լինում քաղաքական կյանքի եւ քաղաքական կուսակցությունների սարսափելի պառակտման:
Այն ազգը, որը կազմված է քաղաքական կուսակցություններից, որոնք ի վիճակի չեն ներքին ներդաշնակություն պահպանել, չի կարող հանգեցնել միասնական, թափանցիկ եւ ժողովրդավարական քաղաքական հավաքականության:
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ
բլոգեր
«Առավոտ» օրաթերթ
14.11.2023
