«Սա հիբրիդային, կիբեր պատերազմ է, որը ՀՀ-ի նկատմամբ շարունակվում է, և նպատակը մեկն է՝ հայաստանցիների վրա գործադրել լրացուցիչ ճնշում։ Եվ Ադրբեջանը սա օգտագործում է մեր պետության դեմ»,- Aravot.am-ի հետ զրույցում անդրադառնալով ադրբեջանցիների կողմից Գուգլի, Յանդեքսի քարտեզներում հայկական բնակավայրերի անունները փոխելու փորձերին՝արձանագրեց գեոդեզիստ, քարտեզագիր, ELMA քարտեզագրական նախագծի հեղինակ Շահեն Շահինյանը։
Տեղեկատվական անվտանգության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն, այս մասին ահազանգելով, նշել էր․ «Դա հիմնված է այն բանի վրա, որ շատ մեծ քանակի նույնատիպ առաջարկները բերում են կոնկրետ տեղանքի անվանման փոփոխությանը կամ նոր տեղանքի հայտնվելուն։ Այդ պատճառով Երեւանում, օրինակ, հայտնվել են Ալիեւի անվան պուլպուլակներ, այգիներ եւ այլն»։
Շահեն Շահինյանը փաստեց՝ Գուգլը կոմերցիոն կազմակերպություն է և աշխատում է կոմերցիոն հիմունքներով․ «Այսինքն՝ միայն հասարակական կարծիքի հիման վրա չի ձևավորում տեղեկատվություն։ Եվ պետք է հստակ հասկանալ՝ ինչպես է աշխատում Գուգլի՝ տեղանունների փոփոխության մեխանիզմը»։ Գուգլն ունի տարածաշրջանային մոդերատորներ՝ այսպես կոչված աշխատակազմը, որոնք զբաղվում են տեղանունների իսկության ստուգմամբ, հաստատմամբ կամ մերժմամբ։ Իրականում, եթե մենք օբյեկտի փոփոխության վերաբերյալ շատ հարցումներ ուղարկենք, ապա դա կդառնա մոդերատորների քննարկման առարկա, ու ըստ էության չի կարող բացառվել, որ Գուգլին պետական մակարդակով Ադրբեջանի կողմից վճարում լինի, որ փոփոխվեն այդ տեղանունները հօգուտ Ադրբեջանի»։
Այս մեխանիզմը քարտեզագիրը համեմատեց այն իրավիճակի հետ, որ երբ մի նոր սրճարան է բացվում, ուզում են դա ավելացնել Գուգլում, բացի սեփականատիրոջ պաշտոնական հայցից, կարող են նաև լինել մասնավոր հայցեր, որ, օրինակ, այստեղ բացվել է այսինչ օբյեկտը։ Շահեն Շահինյանը պարզաբանեց՝ երբ այդ հայցերի թիվը լինում է որոշակի չափով, հստակ չենք կարող ասել ինչքան, քանի որ դա Գուգլի ներքին գործառույթն է, Գուգլն այդ հարցումներն ուղարկում է իր տարածաշրջանային մոդերատորներին, որոնք այդ տեղեկատվությունը հաստատում կամ մերժում են․ «Տարածաշրջանային մոդերատորները կարող են լինել հայաստանցիներ, ադրբեջանցիներ, հստակ չի տարանջատվում՝ ովքեր են։ Դրանից հետո, երբ մոդերատորը հաստատում է, այդ փոփոխությունը քարտեզի վրա կատարվում է»։
Կարդացեք նաև
Շահեն Շահինյանն ասաց, որ այս ռիսկը միշտ էլ եղել է, ուղղակի չի հանրայնացվել․ «Պարբերաբար մենք նկատել ենք փոփոխություններ, և մեր կողմից քայլեր ենք ձեռնարկել, որպեսզի այդ փոփոխությունները մերժվեն։ Ժամանակին մենք էլ ենք նմանատիպ հայտեր ստացել Գուգլից, օրինակ՝ այս տեղեկությունը ճի՞շտ է, սխալ է։ Կարծիքներ ենք տվել»։ Հետաքրքրվեցինք՝ օրինակ՝ հիմա ստացե՞լ են Գուգլի կողմից նման հարցումներ, Շահեն Շահինյանը պատասխանեց․ «Հիման Գուգլի հետ չենք աշխատում՝ 2018-2019-ից սկսած։ Չեմ կարող ասել՝ հայ մոդերատորները ստացել են, թե՝ ոչ»։
Ըստ Շահեն Շահինյանի այս իրավիճակում ամենաառաջնայինը մեր հասարակության համացանցային գրագիտության բարձրացումն է․ «Դա կնպաստի, որ մարդիկ կարողանան տարբերակել իրական ինֆորմացիան, կեղծ տեղեկատվությունից։ Սա շատ կարևոր է, որպեսզի ադրբեջանական մի կիբեր հարվածից մեզ մոտ խուճապ չսկսի։ Դրա համար պետք է մեր հասարակությունն օժտված լինի վերլուծական մտքով»։
Շահեն Շահինյանն ասաց, որ այն, ինչ հիմա ադրբեջանցիները փորձում են անել, ունի լուրջ վտանգներ․ «Սա պարունակում է վտանգ այն մասով, որ ադրբեջանցիները կեղծ ինֆորմացիա են հրապարակում, ապա աշխատում են այդ կեղծ տեղեկության հանրայնացման ուղղությամբ և օտարազգի օգտատերերի մոտ ձևավորում են մեկ այլ պատկերացում ՀՀ-ի տարածքի և մեզ համար կարևոր օբյեկտների նկատմամբ։ Նույն Արցախի Հանրապետության տեղանունների մասով նրանք լավ աշխատանք են տանում, որպեսզի արտասահմանում ԶԼՄ-ները, հասարակ օգտատերերը օգտագործեն ադրբեջանական տեղանուններ։ Դրան՝ որպես հակադարձ քայլ տեղացի մասնագետները և սփյուռքահայերը աշխատում էին, որ հանրայնացնեն հայկական տեղանունները։ Դա շատ կարևոր է։ Շատ կարևոր է, որպեսզի ՀՀ բնակիչները, պետական մարմիններն օգտագործեն հայկական տեղանունները, քանի որ թուրքերն ունեն շատ տարածված սովորություն․ իրենք շատ արագ տեղանունները վերանվանում են իրենց լեզվով կամ իրենց համար ավելի բարեհունչ տեսքով ներկայացնում։ Պետք է հիշել, որ 1990-ականներից սկսած ՀՀ-ն տարել է բավականին լայն աշխատանք, ու Հայաստանի և Արցախի տարածքում տասնյակ հազարավոր տեղանուններ վերականգնել են իրենց պատմական հայկական անվանումները»։
Տաթև ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
