Քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը fontanka.ru –ին տված հարցազրույցում անդրադարձել է հարցին, թե ինչո՞ւ հենց 2023-ի մայիսին Փաշինյանը համաձայնեց հանձնել Ղարաբաղը, ի՞նչը դրդեց նրան դավաճանել այդքան կարեւոր ազգային թվացող գաղափարին։
Նրա խոսքով՝ ցանկացած քաղաքական գործիչ գործում է համապատասխան ռեսուրսների առկայության պայմաններում։ «Փաշինյանն աշխարհում հզոր աջակցություն ունի՞ հայկական հաղթանակի համար։ Ոչ։ Կա՞ հայ հասարակության մոբիլիզացիա, որը պատրաստ է գնալ եւ գրանցվել որպես կամավոր, ինչպես 1990-ականներին էր, երբ ստեղծվեց Երկրապահ կամավորական միությունը։ Այսօր կա նոր Վազգեն Սարգսյա՞ն (Հայաստանի պաշտպանության նախկին նախարարը Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ, հետո վարչապետ- Խմբ.)։ Իսկ ինչո՞ւ չկա, որովհետեւ մարդիկ հոգնում են կոնֆլիկտներից, եւ տեղի է ունենում հասարակության «զորացրում»»,- ասել է նա։
«Եկեք մեկ րոպե պատկերացնենք, որ Նիկոլ Փաշինյանը հայ ժողովրդի կողմից մեղադրվում է դավաճանության մեջ, հասարակությունը մերժում է նրան եւ տապալում է, այլընտրանք կա՞։ Ավելի շատ զենքեր կլինե՞ն: ԱՄՆ Կոնգրեսը Ռուսաստանի կառավարության հետ միասին կճանաչի՞ Լեռնային Ղարաբաղը։ Կկարողանա՞ նոր իշխանությունը հետ բերել կորցրածը։ Իրականում սրանք հռետորական հարցեր են։ Հայկական ողբերգությունը կրկնվում է 100 տարին մեկ․ 1920 թվականին Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը ջախջախվեց քեմալականների կողմից։ Հետո տեղի ունեցավ Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, երբ Թուրքիան գրավեց բազմաթիվ տարածքներ, որոնց հավակնում էր Հայաստանը։ Եվ Հայաստանը կապիտուլյացիայի ենթարկվեց՝ ընտրելով խորհրդային նախագիծը՝ մեծամասամբ իրեն փրկելու համար, եւ ոչ այն պատճառով, որ հայերը հանկարծ հավատացին Լենինի հանճարին։ Փաշինյանը Ղարաբաղի ճանաչման մասին հայտարարեց 2023 թվականի գարնանը՝ կարծիք հայտնելով այնտեղ ապրող հայերի անվտանգությունն ապահովելու անհրաժեշտության մասին։ Այնուամենայնիվ, Ղարաբաղյան երրորդ կարճատեւ պատերազմը մարտահրավեր նետեց այս՝ առաջին հայացքից ռացիոնալ թվացող տեսությանը: Եվ մենք բազմաթիվ խնդիրներ ենք տեսնում։ Ի վերջո, կա տարածք, բայց այն չի կարող գոյություն ունենալ առանց բնակչության, իհարկե, սա շատ դժվար պահ է։ Հայ հասարակությունը ապրելու է ղարաբաղյան տրավմա, իսկ Ալեքսանդրապոլի 1920 թվականի տրավման դեռ կա։ Ղարաբաղի կորստից ստացած հարվածը շատ մեծ է լինելու, իսկ Ղարաբաղից հեռացած մարդիկ կլինեն «թեժ նյութ»։ Այս ամենն ակնհայտ է, ինչպես ակնհայտ է այն, որ Ղարաբաղի կորուստը ինքնաբերաբար չի նշանակում Ռուսաստանի եւ Հայաստանի հարաբերությունների խզում։ Ինչ վերաբերում է Փաշինյանին, ակնհայտ է, որ որպես քաղաքական գործիչ նա ոչ միշտ է խելամիտ գործում։ Գալով իշխանության՝ նա պոպուլիստական հայտարարություններն արեց՝ «Արցախը Հայաստան է, եւ վերջ»։ Կարելի է հիշել նաեւ հրապարակներում նրա տարբեր պոպուլիստական հայտարարություններն այն մասին, որ Ղարաբաղի (Արցախի, ինչպես հայերն են ասում) հարցը չի կարող լուծվել կուլիսներում։ Նա մեկ անգամ չէ, որ կրկնել է, որ թղթեր ստորագրելուց առաջ դուրս է գալու հրապարակ ու դիմելու է ժողովրդին։ Բնականաբար, այն բոլոր փաստաթղթերը, որոնք ստորագրել է Փաշինյանը Ղարաբաղի հարցով, հրապարակի հասարակության հետ չեն համաձայնեցվել։ Եվ նրա խոստումներից շատերը չեն իրականացել։ Կամ իրականացել է ճիշտ հակառակը: Երբ Փաշինյանը 2021 թվականի ընտրություններին առաջադրվեց, նա խոսում էր Ղարաբաղի հողերի դեօկուպացիայի մասին, շատերը կարծում էին, որ դա հնարավոր է։ Այնուամենայնիվ, մարդիկ Փաշինյանի օգտին քվեարկեցին նույնիսկ պարտությունից հետո։ Եվ նրա օգտին քվեարկել են անգամ երկրի հարավում, որտեղ ադրբեջանական կողմը որոշակի էսկալացիա է արել»,- ասել է քաղաքագետը։
Ըստ Մարկեդոնովի՝ հայ ժողովուրդը համախմբված վիճակում չէ, այլապես Փաշինյանը ստիպված կլիներ ինչ-որ կերպ արձագանքել, բայց հիմա նա այնքան էլ չի վախենում իր իշխանության համար։ Բախումներ կան, բայց հարցն այն է, թե որքանո՞վ են դրանք զանգվածային ու կրիտիկական։
Կարդացեք նաև
Խոսելով Արցախի հայերի ճակատագրի մասին՝ Մարկեդոնովն ասել է, որ ազգությամբ հայ ոչ բոլոր ղարաբաղցիները կցանկանան մնալ Երեւանում, ոմանք կմեկնեն Ստավրոպոլի, Կրասնոդարի երկրամասեր եւ Մոսկվայի մարզ, որտեղ արդեն շատ արցախցիներ կան։ «Հայ հասարակության ներսում տարբեր տրամադրություններ կան։ Ոչ բոլոր մեկնողները կընտրեն Հայաստանը, Հայաստան վերադարձող կրիտիկական զանգվածն էլ այնպիսին չի լինի, որ տեկտոնական շարժեր առաջացնի։ Իսկ ինչո՞ւ ենք կարծում, որ ղարաբաղցի հայերը մեկ զանգված են, ջոկատ։ Ոմանք հոգնել են ամեն ինչից, թեեւ, իհարկե, կան մարդիկ, ովքեր իսկապես կգնան բողոքի ակցիաների եւ հուզական պոռթկումով պատրաստ կլինեն պայքարել իրենց Արցախի համար։ Բայց մարդիկ շատ տարբեր են։ Հնարավոր է, որ ինչ-որ մարդիկ մնան ադրբեջանականացված Ղարաբաղի տարածքում միայն այն պատճառով, որ գնալու տեղ չունեն։ Հնարավոր է, որ նրանց Ադրբեջանը որպես «ցուցափեղկեր» կօգտագործի, միջազգային հանրության ներկայացուցիչներին կտանի այնտեղ եւ ցույց կտա, որ հայեր ունեն։ Ադրբեջանը բազմիցս հայտարարել է տարբեր հարթակներում, որ միայն Բաքվում 35-50 հազար հայ կա։ Նախքան իմ մուտքը Բաքու արգելափակվելը ես խնդրեցի իմ գործընկերներին ցույց տալ այս հայերին եւ հարցազրույց վերցնել նրանցից: Բայց այս հարցը չգիտես ինչու մնաց առանց պատշաճ արձագանքի»,- նշել է նա։
Սերգեյ Մարկեդոնովն անդրադարձել է նաեւ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին հարցին։ Նա նշել է, որ Ռուսաստանն առաջիններից մեկն էր, ով Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո բարձրացրեց այն հարցը, որ անհրաժեշտ է տարածաշրջանում ապաշրջափակել տրանսպորտային հաղորդակցությունները։
«Ավելին, Ռուսաստանը փորձեց այս հարցը առաջ տանել՝ համարելով, որ տնտեսական շփումները կարող են փոխել կարգավորման դիսկուրսը։ Այս ճանապարհին ամեն ինչ չէ, որ ստացվեց: Կան տերմինաբանական խնդիրներ. «միջանցքային տրամաբանություն», Հայաստանի տարածքով անցման վերահսկողության հարցեր։ Տրանսպորտային հաղորդակցության հարցը կախված է նրանից, թե ով եւ ինչպես է կառավարելու լոգիստիկ հանգույցները։ Եթե ամեն ինչ ընթանա թուրք-ադրբեջանական սցենարով, ապա դա որոշակի դժվարություններ կառաջացնի Իրանի հետ։ Վերջերս կարդացի մի քանի իրանցի հեղինակների տեքստեր, ովքեր, գիտակցելով Ռուսաստանի հետ խնդիրների ընդհանրությունը, ասում էին, որ «Զանգեզուրի միջանցքը»՝ թյուրքական տանդեմի թելադրանքով, այնքան էլ ձեռնտու չէ Թեհրանին։ Չի կարելի ասել, որ դա միանշանակ ձեռնտու է Ռուսաստանին։ Հարցն այն է, թե ո՞վ է լինելու ուղղորդող ուժը։ Այսօր դեռ վաղ է այդ հարցը քննարկելը, հարցերն ավելի շատ են, քան պատասխանները»,- նշել է քաղաքագետը։
Պատրաստեց՝ Ռոզա ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ
