Երկու շաբաթ առաջ ես խմբագրական էի գրել՝ դատապարտելով եվրոպացի ադրբեջանամետ ռաբիներին իրենց համաժողովը Բաքվում անցկացնելու ծրագրման համար։ Կարճ ժամանակ անց հաճելիորեն զարմացա՝ էլեկտրոնային նամակ ստանալով 18 հիմնականում նշանավոր հրեա անձանցից, այդ թվում՝ ութ արդարամիտ ռաբիներից, որոնք դատապարտել էին Ադրբեջան կատարելիք այցը և կոչ արել չեղարկել այն։
Մեծ Բրիտանիայի գլխավոր ռաբբի սըր Էֆրեմ Միրվիսին ուղղված նամակում 18 ստորագրյալները գրել էին. «Մենք անկեղծորեն ձգտում ենք երկխոսություն սկսել Ձեզ հետ՝ բողոքարկելու Եվրոպայի ռաբիների համաժողովի որոշումը և ապահովելու, որ այս համաժողովը չանցկացվի մի երկրում, որն այնքան հակասում է հուդայականության հիմնական արժեքներին և Թորայի ուսմունքներին»: Նամակում մեջբերվել են Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Ջեյմս Ռասելի վերջերս գրված խոսքերը. «Մարդկանց սպանելու համար փամփուշտներ են պետք, բայց անտարբերությունը քաշում է ձգանը»։
Նամակում նկարագրված է «Արցախում տիրող ծանր մարդասիրական աղետը», որն առաջացել է Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի շրջափակման հետևանքով, որն Արցախը Հայաստանին կապող միակ ճանապարհն է՝ վտանգի ենթարկելով 120 հազար արցախահայերի սովամահության։ Նամակում ասվում է, որ Ադրբեջանը մի երկիր է, որ «լայնորեն ճանաչված է քաղաքական իրավունքների և քաղաքացիական ազատությունների պաշտպանության համար աշխարհում ամենացածր վարկանիշներից մեկն ունենալու համար»։
Արդարամիտ հրեաների այս խումբը գրել է. «Մենք տխուր ենք, որ այս հանրահայտ կազմակերպությունը, որը ներկայացնում է բազմաթիվ հրեա մարդկանց ողջ Եվրոպայում, Բաքուն ընտրելով իրենց համաժողովի անցկացման համար, աջակցում է Ադրբեջանի կառավարությանը՝ մարդու իրավունքները պաշտպանելու է և Շոայի դասերով՝ «այլևս երբեք», ապրելու ու շնչելու փոխարեն։ Թեև մենք ընդունում և գնահատում ենք հրեաների ազատությունն Ադրբեջանում, սակայն այն փաստը, որ այդ նույն անօտարելի իրավունքները չեն տարածվում երկրի այլ փոքրամասնությունների և կրոնների վրա, մեզ անհանգստանալու առիթ է տալիս, թե որքան ժամանակ հրեաները կկարողանան ազատություն վայելել մահմեդական աշխարհի բռնապետական կառավարության ներքո… Չնայած բազմաթիվ միջազգային բողոքներին և Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշմանը, Ադրբեջանի իշխանությունները կոպտորեն անտեսել են շրջափակումը վերացնելու կոչերը՝ արհամարհելով 2020 թվականի նոյեմբերին Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի կողմից Լաչինի միջանցքով անարգել երթևեկության վերաբերյալ ստորագրված համաձայնագիրը»։
Կարդացեք նաև
Նամակը ստորագրել են՝ Թամար Ֆայնը, Սեդա Համբարձումյանը, Ջոշ Քըրքը, Բենջամին Նաումը, ռաբբի Ավիդան Ֆրիդմանը (Yanshoof-ի տնօրեն), պրոֆեսոր Իսրայել Չարնին, դոկտոր Օդեդ Սթայնբերգը, ռաբբի Դեյվիդ Ռոզենը, Ջեյմս Ռ. Ռասսելը (Հարվարդի համալսարանի Մաշտոցի անվան հայագիտական ամբիոնի պատվավոր պրոֆեսոր), Սքոթ Ջեյսոնը, Լեռնիկ Ջեյսոնը, Մայքլ Սթոունը, ռաբբի Յեհոշուա Էնգելմանը, ռաբբի Թայսոն Հերբերգերը (Կրոնի և կրոնական կրթության ասիստենտ, Հարավարևելյան Նորվեգիայի համալսարան), ռաբբի Շիմոն Բրանդը, ռաբբի Իրվինգ «Յից» Գրինբերգը, ռաբբի Խայիմ Սեյդլեր Ֆելլերը և ռաբբի Ալանա Սուսկինը»:
Իսրայել Վ. Չարնիի և ռաբբի Ավիդան Ֆրիդմանի համատեղ տարածած առանձին հայտարարության մեջ ասվում է. «Ադրբեջանի համար այս Կոշերի վկայականից գարշահոտություն է գալիս»։ Նրանք բացատրել են, որ եվրոպացի 50 ռաբիները, որոնք գրել են հայ ղեկավարներին՝ բողոքելով հայերի կողմից «ցեղասպանություն» եզրույթի կիրառման համար, «օգտագործվում են Ադրբեջանի կողմից՝ աշխարհին ապացուցելու կառավարության կոշերական վկայագիրը և փակելու աշխարհի ականջները տառապյալների ճիչերից»։
Երուսաղեմի Հոլոքոստի և ցեղասպանության ինստիտուտի տնօրեն Չարնին և Երուսաղեմում բնակվող մանկավարժ և ուղղափառ ռաբբի Ֆրիդմանը հայտարարել են. մենք «ամենապարզ լեզվով ասում ենք, որ մեր կարծիքով, այս ռաբիական նամակը խեղաթյուրում է փաստերը, սխալ է հասկանում Հոլոքոստի հիմնական բարոյական նշանակությունը և բաց է թողնում հրեական էթիկայի հիմնական սյունը»:
Չարնին և Ֆրիդմանը այնուհետև ադրբեջանամետ ռաբիներին պարզաբանել են Հոլոքոստ և ցեղասպանություն եզրույթների իսկական իմաստը. «Ցեղասպանության հանրագիտարանում «հոլոքոստ» բառն օգտագործվել է 1909 թվականի Հայկական հոլոքոստին անդրադառնալու համար, և նույնիսկ ավելի վաղ՝ այլ համատեքստերում, իսկ «ցեղասպանություն» բառը ստեղծել է լեհ հրեա իրավաբան Ռաֆայել Լեմկինը 1942 թվականին՝ նկարագրելու համար այն հանցագործությունը, որը կատարվել էր հայ ժողովրդի դեմ Թուրքիայի կողմից, իսկ հետո իրագործվել ընդդեմ հրեաների՝ Գերմանիայի կողմից։ Հանրագիտարանում թեմայի վերաբերյալ գրառումն ավարտվում է հետևյալ եզրակացությամբ. «Բառը (հոլոքոստ) պատմականորեն պատկանում է բոլոր մարդկանց տառապանքներին և, իհարկե, այն հիմք չի դարձել որևէ այլ ժողովրդի տառապանքը բացառելու համար»:
Չարնին և Ֆրիդմանը նկարագրել են ադրբեջանամետ ռաբիների «պնդումը, որ մարդկային տառապանքի ցանկացած ժամանակակից համեմատություն՝ Հոլոքոստի սուրբ հիշատակի պղծում է, և հրեա ժողովրդի տառապանքների նսեմացումը, ինքնին Հոլոքոստի հիշատակի անհեթեթ պղծում է»:
Չարնին և Ֆրիդմանը բացատրել են, որ «Եվրոպացի ռաբիների նամակը ցինիկ կերպով զենք է դարձրել Հոլոքոստի հիշատակը, որպեսզի հնարավոր լինի զանգվածային տառապանք պատճառել: Ի վերջո, այս ռաբիսները չեն ժխտում, որ 120 հազար արցախցիները սովամահության վտանգի տակ են՝ Ադրբեջանի կողմից կիրառվող շրջափակման պատճառով։ Նրանք չեն ժխտում, որ Ադրբեջանը զանգվածային սովն օգտագործում է որպես քաղաքական շահի մարտավարություն։ Բայց լռեցնելով Ադրբեջանի գործողությունների վերաբերյալ հայկական քննադատությունը, նրանք «Հոլոքոստի խաղաքարտը» ցինիկաբար օգտագործում են քաղաքական նպատակներով»։
Չարնին և Ֆրիդմանը եզրափակել են իրենց հայտարարությունը. «Այս ռաբիների որոշումը՝ իրենց ձայնը բարձրացնելու ի նպաստ ճնշողի, պղծում է Հոլոքոստի հիշատակը և հրեական արժեքները: Ապաշխարության այս ժամանակաշրջանի ոգով մենք կոչ ենք անում Եվրոպայի ռաբիների համաժողովին կամ առնվազն ռաբիական խղճի առանձին անդամներին՝ բարոյական քաջություն ունենալ հիշելու իրենց ռաբիական պարտականությունը և հրաժարվելու իրենց որոշումից»:
Հարութ ՍԱՍՈՒՆՅԱՆ
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի
