«ՈՒՌԱ՛ հայրենասիրությու՞ն, թե՞ մեծ աղմուկ ոչնչից ու զրո արդյունք արձանագրելու համար»․․․
Հարգելի՛ բարեկամներ
Նկատի ունենալով, որ «ՀԱՅԱՔՎԵ» նախաձեռնությունը որոշակի հետաքրքրություն ու հույսեր է առաջացրել, հարկ եմ համարում թեմային անդրադառնալ բացառապես մասնագիտական հարթության համատեքստում՝ փորձելով վերլուծել, թե նախաձեռնության հեղինակների կողմից շրջանառության մեջ դրված օրենսդրական նախագիծն արդյո՞ք արդյունավետ միջոց է իրենց առջև դրված խնդրի լուծմանը հասնելու համար։
ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅԱՆ ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԻ ՀԱԿԻՐՃ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Կարդացեք նաև
Ըստ նախաձեռնության կայքում զետեղված տեղեկատվության՝ օրենսդրական նախագծի հիմքում դրվել է ՀՀ Անկախության հռչակագիրը, ՀՀ Սահմանադրությունը և ՀՀ Գերագույն Խորհրդի՝ 1992թ. հուլիսի 8-ի որոշումը՝ առաջարկելով ՀՀ քրեական օրենսգրքում կատարել հետևյալ լրացումը.
Հոդված 1. 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրքը լրացնել հետևյալ բովանդակությամբ 420.1 և 420.2 հոդվածներով.
«Հոդված 420.1. Արցախը որևէ այլ պետության կազմում ճանաչելը
-Հայաստանի Հանրապետության անունից Արցախը որևէ այլ պետության կազմում ճանաչելը՝ պատժվում է ազատազրկմամբ՝ տասից տասնհինգ տարի ժամկետով։
Հոդված 420.2. Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարվելը, Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակայնորեն հերքելը, արդարացնելը կամ դրա վտանգավորությունը նսեմացնելը
Հայաստանի Հանրապետության անունից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարվելը, Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակայնորեն հերքելը, արդարացնելը կամ դրա վտանգավորությունը նսեմացնելը՝ պատժվում է ազատազրկմամբ՝ տասից տասնհինգ տարի ժամկետով»:
Հոդված 2. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը։
1990թ. օգոստոսի 23-ին ՀՀ գերագույն Խորհուրդն ընդունել է ՀՌՉԱԿԱԳԻՐ՝ Հայաստանի անկախության մասին, որի նախաբանում արձանագրել է, որ այն հիմնված է ․․․1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի համատեղ որոշման վրա։
ՀՀ սահմանադրության նախաբանում ամրագրվել է հետևյալը. «Հայ ժողովուրդը, հիմք ընդունելով Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրում հաստատագրված հայոց պետականության հիմնարար սկզբունքները և համազգային նպատակները, իրականացրած ինքնիշխան պետության վերականգնման իր ազատասեր նախնիների սուրբ պատգամը, նվիրված հայրենիքի հզորացմանը և բարգավաճմանը, ապահովելու համար սերունդների ազատությունը, ընդհանուր բարեկեցությունը, քաղաքացիական համերաշխությունը, հավաստելով հավատարմությունը համամարդկային արժեքներին, ընդունում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը:
Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի 1992թ. հուլիսի 8-ին ընդունված որոշման 1-ին և 2-րդ կետերով ամրագրվել է հետևյալը․
- Հետևողականորեն սատար կանգնել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը և նրա բնակչության իրավունքների պաշտպանությանը:
- Հայաստանի Հանրապետության համար ԱՆԸՆԴՈՒՆԵԼԻ համարել միջազգային կամ ներպետական ցանկացած փաստաթուղթ, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը նշված կլինի Ադրբեջանի կազմում:
1989թ. դեկտեմբերի 1-ին Հայկական ԽՍՀ Գերագույն Խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային Խորհրդի՝ Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին որոշման 3-րդ կետի համաձայն՝ Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը հռչակում են Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորումը: Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության վրա տարածվում են Հայկական ԽՍՀ-ի քաղաքացիության իրավունքները:
ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՀԻՄՔ ՀԱՆԴԻՍԱՑՈՂ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԻՄՔԵՐՆ ՈՒ ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԸ
Վերը նշված նախաձեռնության իրականացման համար գործող իրավակարգավորումները ենթադրում են իրականացնել հետևյալ քայլերը․
ՀՀ Սահմանադրության 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք ունեն պատգամավորը, Ազգային ժողովի խմբակցությունը և Կառավարությունը:
Նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ Ընտրական իրավունք ունեցող առնվազն հիսուն հազար քաղաքացի ունի Ազգային ժողովին քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով օրենքի նախագիծ առաջարկելու իրավունք:
Ազգային Ժողովի կանոնակարգ Սահմանադրական օրենքի 65-րդ հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն՝ Ընտրական իրավունք ունեցող առնվազն հիսուն հազար քաղաքացի ունի Ազգային ժողովին քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով օրենքի նախագիծ առաջարկելու իրավունք:
Քաղաքացիական նախաձեռնությունն իրականացվում է «Հանրաքվեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքով սահմանված կարգով՝ Կանոնակարգով օրենսդրական նախաձեռնության համար սահմանված պահանջներին համապատասխան:
ՀՀ Սահմանադրության 204-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Եթե Ազգային ժողովը մերժում է Սահմանադրության 109-րդ հոդվածի 6-րդ մասով սահմանված կարգով ներկայացված օրենքի նախագծի ընդունումը, ապա մերժումից հետո` վաթսուն օրվա ընթացքում, օրենքի նախագծի ընդունման նախաձեռնությանը ընտրական իրավունք ունեցող ևս երեք հարյուր հազար քաղաքացու միանալու դեպքում նախագիծը դրվում է հանրաքվեի, եթե Սահմանադրական դատարանը նախագիծը ճանաչում է Սահմանադրությանը համապատասխանող: Քաղաքացիական նախաձեռնության մասնակիցների ստորագրությունների վավերականությունը հաստատում է Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը:
ՀՀ Սահմանադրության 206-րդ հոդվածի համաձայն՝
Քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով ներկայացված օրենքի նախագծի վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի կողմից` Սահմանադրությանը համապատասխանության մասին որոշումն ընդունվելուց, ինչպես նաև Ազգային ժողովի կողմից հանրաքվե անցկացնելու մասին որոշումն ընդունվելուց հետո` եռօրյա ժամկետում, Հանրապետության նախագահը նշանակում է հանրաքվե: Հանրաքվեն անցկացվում է հանրաքվե նշանակվելուց ոչ շուտ, քան հիսուն, և ոչ ուշ, քան վաթսունհինգ օր հետո:
«Հանրաքվեի մասին» սահմանադրական օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 2-րդ ենթակետի համաձայն՝ Հանրաքվեի կարող են դրվել քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով ներկայացված օրենքի նախագիծը, եթե դրա ընդունումն Ազգային ժողովը մերժել է:
Նույն օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Եթե Ազգային ժողովը մերժում է Սահմանադրության 109-րդ հոդվածի 6-րդ մասով սահմանված կարգով ներկայացված օրենքի նախագծի ընդունումը, ապա մերժումից հետո` 60 օրվա ընթացքում, օրենքի նախագծի ընդունման նախաձեռնությանը սույն օրենքի 13-րդ հոդվածով սահմանված կարգով ընտրական իրավունք ունեցող ևս 300 000 քաղաքացու միանալու դեպքում քաղաքացիական նախաձեռնության լիազոր ներկայացուցիչը դիմում է Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով՝ ստորագրությունների վավերականության հաստատման համար:
Օրենքի նախագծի ընդունումը համարվում է մերժված նաև Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանի ընթացքում, իսկ եթե նախագիծը ներկայացվել է հերթական նստաշրջանի վերջին երկու ամսվա ընթացքում, ապա ոչ ուշ, քան հաջորդ հերթական նստաշրջանի առաջին երկու ամսվա ընթացքում չընդունվելու դեպքում:
Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կողմից քաղաքացիական նախաձեռնության մասնակիցների ստորագրությունների վավերականությունը սույն օրենքի 14-րդ հոդվածով սահմանված կարգով հաստատվելու դեպքում քաղաքացիական նախաձեռնության լիազոր ներկայացուցիչը Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի որոշումն ստանալուց հետո` 15-օրյա ժամկետում, Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն, դիմում է Սահմանադրական դատարան՝ նախագծի սահմանադրականությունը որոշելու հարցով:
Սահմանադրական դատարանն օրենքի նախագծի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանող կամ հակասող ճանաչելու մասին որոշումն ընդունում է «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքով սահմանված կարգով և ժամկետներում:
- Սահմանադրական դատարանի կողմից օրենքի նախագիծը Սահմանադրությանը հակասող ճանաչելու մասին որոշում ընդունվելու դեպքում նախագիծը հանրաքվեի չի դրվում:
Նույն օրենքի 13-րդ հոդվածի 19-րդ կետի համաձայն՝ Ստորագրությունների հավաքումն իրականացվում է նախաձեռնող խմբի գրանցումից հետո` 60 օրվա ընթացքում։
Նույն օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Սույն օրենքով սահմանված ժամկետում սույն օրենքով պահանջվող նվազագույն քանակի ստորագրություններ հավաքելու դեպքում ոչ ուշ, քան սույն օրենքի 13-րդ հոդվածի 19-րդ մասով սահմանված ժամկետի ավարտից հետո՝ 15-րդ օրը, նախաձեռնող խմբի լիազոր ներկայացուցիչը դիմում է Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով՝ ներկայացնելով ստորագրված ձևաթերթիկները: Նոտարական կարգով տրված ստորագրությունները կարող են ներկայացվել Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով դրանք տված անձանց կամ նախաձեռնող խմբի լիազոր ներկայացուցչի կողմից մինչև սույն մասով սահմանված ժամկետի ավարտը:
Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը նախաձեռնող խմբի լիազոր ներկայացուցչի դիմումը և ստորագրված ձևաթերթիկներն ստանալուց հետո` մեկամսյա ժամկետում, իրականացնում է ստորագրությունների վավերականության հաստատում:
Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովն ստուգելուց հետո որոշում է կայացնում ստորագրությունների վավերականությունը հաստատելու մասին, եթե առկա են սույն օրենքով պահանջվող քանակի վավեր ստորագրություններ, իսկ հակառակ դեպքում մերժում է ստորագրությունների վավերականության հաստատումը:
Նույն հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ Քաղաքացիական նախաձեռնության լիազոր ներկայացուցիչն ստորագրությունների վավերականությունը հաստատելու վերաբերյալ որոշումն ստանալուց հետո` 15-օրյա ժամկետում, համապատասխան նախագիծը ներկայացնում է Ազգային ժողով:
ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԻՄՔԵՐԻ ՈՒ ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
Վերը նշված իրավական նորմերի համակողմանի վերլուծությունից հետևում է, որ նախաձեռնողների կողմից շրջանառության մեջ դրված օրենսդրական նախագիծն ընդունվելու համար անհրաժեշտ է, որ տեղի ունենան հետևյալ քայլերը՝ ստորև նշված հաջորդականությամբ․
- Ս․թ․ հունիսի 20-ին ԿԸՀ-ի կողմից ստորագրությունների հավաքման ժամկետ է սահմանվել 2023 թվականի հունիսի 21-ից օգոստոսի 19-ը ներառյալ։
- Նախաձեռնող խմբի լիազոր ներկայացուցիչը ս.թ. օգոստոսի 19-ից հետ 15 օրվա ընթացքում պետք է դիմի ԿԸՀ՝ ներկայացնելով ստորագրված 50 հազար ձևաթերթիկները:
- ԿԸՀ-ը ստորագրված ձևաթերթիկներն ստանալուց հետո` մեկամսյա ժամկետում, իրականացնում է ստորագրությունների վավերականության հաստատում:
- ԿԸՀ-ի կողմից ստորագրությունների վավերականությունը հաստատելու վերաբերյալ որոշումն ստանալուց հետո` Քաղաքացիական նախաձեռնության լիազոր ներկայացուցիչը 15-օրյա ժամկետում համապատասխան նախագիծը ներկայացնում է Ազգային ժողով:
- Ազգային Ժողովի կողմից Օրենքի նախագիծն ընդունվելու դեպքում Ազգային ժողովի նախագահն ընդունված օրենքը մեկ շաբաթվա ընթացքում ուղարկում է Հանրապետության նախագահին, որն ստանալուց հետո՝ քսանմեկօրյա ժամկետում, ստորագրում և հրապարակում է այն կամ նույն ժամկետում դիմում է Սահմանադրական դատարան՝ Սահմանադրությանն օրենքի համապատասխանությունը որոշելու հարցով:
- Եթե Ազգային ժողովը մերժում է ներկայացված օրենքի նախագծի ընդունումը, ապա մերժումից հետո` 60 օրվա ընթացքում, օրենքի նախագծի ընդունման նախաձեռնությանը սահմանված կարգով ընտրական իրավունք ունեցող ևս 300 000 քաղաքացու միանալու դեպքում քաղաքացիական նախաձեռնության լիազոր ներկայացուցիչը դիմում է ԿԸՀ՝ ստորագրությունների վավերականության հաստատման համար:
- ԿԸՀ-ի կողմից քաղաքացիական նախաձեռնության մասնակիցների ստորագրությունների վավերականությունը հաստատվելու դեպքում քաղաքացիական նախաձեռնության լիազոր ներկայացուցիչը ԿԸՀ-ի որոշումն ստանալուց հետո` 15-օրյա ժամկետում, Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն, դիմում է Սահմանադրական դատարան՝ նախագծի սահմանադրականությունը որոշելու հարցով:
- Ներկայացված օրենքի նախագծի վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի կողմից` Սահմանադրությանը համապատասխանության մասին որոշումն ընդունվելուց, ինչպես նաև Ազգային ժողովի կողմից հանրաքվե անցկացնելու մասին որոշումն ընդունվելուց հետո` եռօրյա ժամկետում, Հանրապետության նախագահը նշանակում է հանրաքվե: Հանրաքվեն անցկացվում է հանրաքվե նշանակվելուց ոչ շուտ, քան հիսուն, և ոչ ուշ, քան վաթսունհինգ օր հետո:
- Սահմանադրական դատարանի կողմից օրենքի նախագիծը Սահմանադրությանը հակասող ճանաչելու մասին որոշում ընդունվելու դեպքում նախագիծը հանրաքվեի չի դրվում:
ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԻ ՄԱՍԻՆ
Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ ենք համարում քննության առնել շրջանառության մեջ դրված նախագծի բովանդակությունը՝ ընդգծելով այն հարցը, թե արդյո՞ք նախագիծը կարող է ծառայել իր նպատակին։
Ինչպես արդեն նշվեց, առաջարկվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքում կատարել լրացում, համաձայն որի՝ Արցախը որևէ այլ պետության կազմում ճանաչելը և Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարվելը, Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակայնորեն հերքելը, արդարացնելը կամ դրա վտանգավորությունը նսեմացնելը պետք է դառնան քրեորեն պատժելի արարքներ, դասվեն առանձնապես ծանր հանցագործությունների շարքին։
Դատելով նախաձեռնող խմբի ստեղծումը հիմնավորելու մասին արված հայտարարություններից, ինչպես նաև վերլուծելով նախաձեռնող խմբի անդամների դրսևորած վարքագիծը, ակնհայտ է դառնում, որ առերևույթ նրանց նպատակն է սույն օրենքի նախագծով կասեցնել գործող իշխանության կողմից Արցախը որևէ այլ պետության կազմում ճանաչելու և Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարվելու, Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակայնորեն հերքելու, արդարացնելու կամ դրա վտանգավորությունը նսեմացնելու հնարավոր քայլերը։
Այս համատեքստում անհրաժեշտ եմ համարում արձանագրել հետևյալը.
ՀՀ Սահմանադրության 72-րդ հոդվածի համաձայն՝ Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել այնպիսի գործողության կամ անգործության համար, որը կատարման պահին հանցագործություն չի հանդիսացել: Չի կարող նշանակվել ավելի ծանր պատիժ, քան այն, որը ենթակա էր կիրառման հանցանք կատարելու պահին: Արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ պատիժը մեղմացնող օրենքն ունի հետադարձ ուժ։
ՀՀ Սահմանադրության 73-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել քրեական պատասխանատվության այն արարքի համար, որը կատարման պահին հանցանք չի համարվել:
Նույն օրենսգրքի 8-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ Արարքի հանցավորությունը, պատժելիությունը և քրեաիրավական այլ հետևանքները որոշվում են դա կատարելու ժամանակ գործող քրեական օրենքով, իսկ 2-րդ կետի համաձայն՝ Սույն օրենսգրքով նախատեսված հանցանքը կատարելու ժամանակ է համարվում գործողությունը կամ անգործությունը կատարելու պահը՝ անկախ հետևանքներն առաջանալու պահից:
Նույն օրենսգրքի 9-րդ կետի 1-ին կետի համաձայն՝ Արարքի հանցավորությունը սահմանող, պատիժը խստացնող կամ հանցանք կամ քրեական օրենսդրությամբ նախատեսված արարք կատարած անձի վիճակն այլ կերպ վատթարացնող օրենսդրությունը հետադարձ ուժ չունի:
Հիշատակված իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ եթե նախաձեռնության հեղինակները շրջանառության մեջ են դրել նշված նախագիծը, ընդունում են, որ Արցախը որևէ այլ պետության կազմում ճանաչելու և Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարվելու, Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակայնորեն հերքելու, արդարացնելու կամ դրա վտանգավորությունը նսեմացնելու հնարավոր քայլերն այս պահին չեն հանդիսանում հանցագործություն և քրեորեն պատժելի արարք։
Այս համատեքստում, եթե ընդգծենք այն իրողությունը, որ գործող իշխանությունն ի դեմս Նիկոլ Փաշինյանի, հրապարակայնորեն և մի քանի անգամ պաշտոնապես ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ Արցախը ներառյալ, նշանակում է, որ օրենքի նախագծի հնարավոր ընդունումից հետո այն չի կարող հետադարձ ուժ ունենալ, քանի որ «Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն», և Նիկոլ Փաշինյանն այդ հոդվածով չի կարող ենթարկվել քրեական պատասխանատվության, քանի որ նրա կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելու ժամանակ նշված արարքը չի հանդիսացել հանցագործություն։
Այլ կերպ ասած՝ Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել այնպիսի գործողության կամ անգործության համար, որը կատարման պահին հանցագործություն չի հանդիսացել:
Ի դեպ, Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման առումով հարկ ենք համարում ընդգծել հետևյալը.
ՀՀ Կառավարությունը 2022թ. հոկտեմբերի 7-ին տարածել է հայտարարություն, համաձայն որի՝ …2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում՝ Ֆրանսիայի Հանրապետության նախագահի և Եվրոպական խորհրդի նախագահի նախաձեռնությամբ կայացած «Եվրոպական քաղաքական համայնքի» առաջին հանդիպման շրջանակներում:
Հայաստանն ու Ադրբեջանը հաստատեցին իրենց հանձնառությունը ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը և 1991թ. Ալմա-Աթայի Հռչակագրին, որոնց միջոցով երկու կողմերն էլ ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը:
Բացի այդ, Ս.թ. հունիսի 2-ին Ելիսեյան պալատը հայտարարություն է տարածել, որում նշվել է, որ …Ադրբեջանի նախագահը և Հայաստանի վարչապետը վերահաստատել են 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում ձեռք բերված հանձնառությունը սահմանների ճանաչման վերաբերյալ Ալմա-Աթայի հռչակագրին: Նրանք վերահաստատել են, որ փոխադարձաբար ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը:
Բացի այդ, Ս.թ. հունիսի 23-ին Եվրոպական Միության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցիչ Ժոզեպ Բորելը՝ Եվրոպական խորհրդարանում «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները և Լեռնային Ղարաբաղում ու Լաչինի միջանցքում տիրող իրավիճակը» թեմայով քննարկման ժամանակ տառացիորեն հայտարարել է, որ Նիկոլ Փաշինյանն Հայաստանի առաջին ղեկավարն է, ով Լեռնային Ղարաբաղը միանշանակ ճանաչել է Ադրբեջանի մաս:
Բացի այդ, ս.թ. հուլիսի 15-ին հայտարարություն է տարածել նաև Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը, որում շեշտվել է, որ 2022 թվականի հոկտեմբերին և 2023 թվականի մայիսին Եվրամիության հովանու ներքո անցկացվող գագաթնաժողովներում Հայաստանը ճանաչեց Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի տարածքի մաս։
Վերը նշվածի լույսի ներքո ակնհայտ է, որ միջազգային հանրության մոտ առկա է համընդհանուր ըմբռնում այն մասին, որ Հայստանի Հանրապետությունը պաշտոնապես Արցախը ճանաչել է Ադրբեջանի մաս, հետևաբար՝ «ՀԱՅԱՔՎԵ» նախաձեռնության գոյությունն ու գործունեությունը ոչ միայն իմաստազրկվում է, այլև վերը նշված հիմնավորումների լույսի ներքո դառնում ժամանակավրեպ։
Ակնհայտ է, որ այս եղանակով իրականում իրականացնում է քարոզչական ու քաղաքական գործունեություն ու փորձ արվում «Ուռա՛ հայրենասիրության» քողի ներքո ձեռք բերել քաղաքական դիվիդենտ, որն այլ քննարկման նյութ է, սակայն ակնհայտ է, որ որևէ պարագայում չի կարելի հանրությանը մոլորեցնել ու մատուցել անիրագործելի ու անարդյունավետ ծրագիր։
Հասարակությանը նորից հիասթափության հասցնելը կարող է հանգեցնել առավել մեծ հուսահատության, ինչը ոչ մի լավ բան չի կարող խոստանալ։
Այնուամենայնիվ, նախաձեռնության հեղինակներն առնվազն պետք է պատասխանեն հետևյալ հարցերին, իսկ դրանց բացակայության դեպքում նախանշեն խնդիրների հաղթահարման այլընտրանքային տարբերակներ։ Մասնավորապես․
- Արցախ ասելով կոնկրետ ո՞ր տարածքը նկատի ունեն՝ Արցախի Հանրապետության ներկայիս փաստացի իրավազորության ներքո գտնվող տարա՞ծքը, ԼՂԻՄ վարչական տարա՞ծքը, թե՞ 1994թ. պատերազմի արդյունքներով Արցախի Հանրապետության իրավազորության ներքո գտնվող տարածքներն ամբողջությամբ՝ մինչև 2020թ. պատերազմը։
- Ըստ նախաձեռնողների՝ Լաչինի միջանցքը ներառվա՞ծ է, արդյոք, Արցախի մեջ, թե՞ ոչ, եթե այո՝ ո՞ր իրավական հիմքով, իսկ եթե ոչ, ապա ու՞մ տարածքի մեջ է գտնվում Լաչինի միջանցքը։
- Արդյո՞ք առկա է համոզվածություն, որ Ազգային Ժողովի կողմից օրինագծի հնարավոր մերժումից հետո օրինագիծը հանրաքվեի դնելու համար անհրաժեշտ ևս 300 հազար քաղաքացու ստորագրությունը սահմանված ժամկետում կհավաքվի։
- Օրինագիծը հանրաքվեի կարող է դրվել միայն այն դեպքում, երբ առկա լինի ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումն այն մասին, որ օրինագիծը չի հակասում ՀՀ սահմանադրությանը։ Առկա՞ է վստահություն, որ շրջանառության մեջ դրված օրինագիծը չի հակասում ՀՀ սահմանադրությանը։
- ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից օրինագիծը ենթադրյալ ՀՀ Սահմանադրությանը հակասող ճանաչվելու դեպքում արդյո՞ք առավել մեծ հոգեբանական, բարոյական ու քաղաքական հարված չի հասցվի Արցախին ու մեր ժողովրդին և առհասարակ՝ Արցախի հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացին։
- ՀՀ Սահմանադրության 207-րդ հոդվածի համաձայն՝ Հանրաքվեի դրված ակտն ընդունվում է, եթե դրան կողմ է քվեարկել հանրաքվեի մասնակիցների կեսից ավելին, բայց ոչ պակաս, քան հանրաքվեներին մասնակցելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների մեկ քառորդը: Եթե հիմք ընդունենք, որ ՀՀ ընտրողների թիվը կազմում է շուրջ 2.600.000 մարդ, սա նշանակում է, որ Հանրաքվեի դրված օրինագիծը կընդունվի միայն այն դեպքում, եթե «ԱՅՈ» քվեարկված քվեաթերթիկների ընդհանուր թիվը առնվազն կազմի 650 հազար։ Առկա՞ է վստահություն, որ հանրաքվեի դրված ակտը կընդունվի։
- Եթե նախաձեռնության իրական նպատակը բացառապես ՀՀ քրեական օրենսգրքում համապատասխան լրացում կատարելն է, արդյո՞ք հնարավոր չէր գործող Ազգային Ժողովում որևէ կամայական պատգամավորի միջոցով շրջանառության մեջ դնել նշված նախագիծը։
- Նույնիսկ իրենց պատկերացումներով ու սցենարով իրագործվելու պայմաններում գործընթացն ավարտին հասցնելու համար անհրաժեշտ է նվազագույնը մեկ տարի, իսկ այդ ժամանակահատվածում Արցախի հակամարտության գործընթացում կարող են տեղի ունենալ շրջադարձային փոփոխություններ, որպիսի պայմաններում այսօրվա ձեռնարկվելիք քայլերը նույնիսկ ծիծաղելի կթվան։ Հետևաբար՝ արդյո՞ք արդյունավետության տեսանկյունից անգամ այն իսկզբանե տապալված չէ։
- Նախաձեռնության հեղինակներն արդյո՞ք համոզված են, որ ներպետական օրենսդրությունը կարող է ընդհանրապես անգամ աննշան ազդեցություն ունենալ Արցախի խնդրի կարգավորման գործում։
Այնուամենայնիվ, առավել հատկանշական է այն իրողությունը, որ շրջանառության մեջ դրված օրենսդրական նախագծի հիմքում դրվել է ՀՀ Անկախության հռչակագիրը, ՀՀ Սահմանադրությունը և ՀՀ Գերագույն Խորհրդի՝ 1992թ. հուլիսի 8-ի որոշումը։
Օրինագիծը հիմնավորելու առումով հիշատակված փաստաթղթերը, որոնցից ՀՀ Անկախության հռչակագիրն ու ՀՀ Սահմանադրությունը իսկապես արժեքավոր են, սակայն բովանդակային առումով բավականին խոցելի հիմնավորումներ են, որոնց մասին չեմ ցանկանում բարձրաձայնել` նկատի ունենալով, որ դրանց մասին բարձրաձայնումը կարող է թուլացնել մեր դիրքերը բանակցային գործընթացում՝ հնարավորություն տալով ոմանց շահարկել այն։
ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ
Վերը նշված փաստական հանգամանքների և իրավանորմերի համակողմանի վերլուծությունը հնարավորություն է տալիս հանգելու հետևության, որ.
- «ՀԱՅԱՔՎԵ» նախաձեռնության կողմից շրջանառության մեջ դրված օրենսդրական նախագիծը հնարավոր ընդունումից հետո չի կարող հետադարձ ուժ ունենալ և տարածվել ուժի մեջ մտնելուց առաջ ենթադրաբար այդ արարքը կատարած անձանց վրա, իսկ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը /Ներառյալ Արցախը/ ճանաչելուց հետ այսպիսի նախաձեռնությամբ հանդես գալը ժամանակավրեպ է և չի կարող որևէ իրական հետևանք ունենալ։
- Օրինագծի ընդունմամբ ոչ միայն չի բացառվում Արցախի՝ Ադրբեջանից դուրս մնալու որևէ հնարավորությունը, այլև առհասարակ առկա չէ որևէ համոզմունք, որ տեսականորեն հնարավոր հանրաքվեի դրված ակտը կընդունվի՝ գործող սահմանադրաիրավական կարգավորումներով սահմանված պահանջներին համապատասխան։
- Նախաձեռնության իրական նպատակը դուրս է օրենսդրական գործունեության շրջանակից և պարունակում է բացառապես քաղաքական բաղադրատարր, ինչն այլ քննարկման առարկա է։
- Շրջանառության մեջ դրված նախագիծը քարոզչական գործիք է, կասկածելի խաղադրույք՝ անորոշ ու քաղաքական վերջաբանով, քանի որ նախագծի հնարավոր ընդունման դեպքում անգամ չի հաղթահարվում գործող իշխանության կողմից արդեն իսկ Արցախը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու իրողությունը։
- Անգամ ամենանվիրական գաղափարին հասնելու համար /իրականում որևէ հայ չի ցանկանում, որ Արցախը լինի Ադրբեջանի կազմում/ չի՛ կարելի մոլորեցնել հանրությանը, ցույց տալ, որ տրված ստորագրմամբ հնարավոր է հասնել Արցախի հարցի կարգավորմանը, և առավել ևս խուսափել Արցախը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելուց այն դեպքում, երբ արդեն իսկ Հայաստանի ղեկավարությունը Արցախը ճանաչել է Ադրբեջանի մաս, իսկ միջազգային հանրությունն այն ողջունում է։
Մի հատկանշական հանգամանքի մասին ևս։ Նախաձեռնության հեղինակներից շատերը Նիկոլ Փաշինյանին մեղադրում են Արցախը թշնամուն հանձնելու և պետական դավաճանության մեջ և գտնում են, որ նա պետք է պատասխանատվության ենթարկվի պետական դավաճանության համար։
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 418-րդ հոդվածի համաձայն՝ Պետական դավաճանությունը, այն է՝ թշնամու կողմն անցնելը, լրտեսությունը, օտարերկրյա պետությանը, օտարերկրյա կամ միջազգային կազմակերպությանը կամ դրա ներկայացուցչին պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկություն հանձնելը կամ այդ տեղեկությանը նշված անձանց ծանոթանալու համար պայման ստեղծելը կամ թշնամական գործունեություն իրականացնելու համար այլ օգնություն ցույց տալը, որը կատարել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին՝ ի վնաս Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության, տարածքային անձեռնմխելիության կամ արտաքին անվտանգության՝ պատժվում է ազատազրկմամբ՝ տասնհինգից քսան տարի ժամկետով, կամ ցմահ ազատազրկմամբ:
Այս համատեքստում, երբ նախաձեռնության հեղինակների կողմից շրջանառության մեջ դրված օրինագծով որպես պատիժ նախատեսվում է սահմանել տասից տասնհինգ տարի ժամկետ, տրամաբանական հարց է առաջանում՝ ինչու՞ է փորձ արվում նվազեցնել գործող իշխանության հնարավոր պատասխանատվության չափը, երբ ամեն օր այդ շրջանակի կողմից հայտարարվում է, որ գործող իշխանության առաջնորդները պետական դավաճաններ են։
Տպավորություն է, որ քաղաքական դաշտի այս շրջանակն իր վարքագծով ու գործունեությամբ, իսկ շատ դեպքերում նաև գոյությամբ, ամեն ինչ անում են գործող իշխանության դիրքերն ավելի ուժեղացնելու և նրանց լեգետիմութունն ամրապնդելու համար։
Աներկբա է, որ Արցախի խնդիրը քաղաքական է, այն համընդհանուր ճանաչում ստացած ինքնորոշման իրավունքի պայքար է, հետևաբար չի կարող լուծվել ներպետական օրենսդրության շրջանակներում, առավել ևս՝ քրեական օրենսգրքի։
Եվ վերջապես՝ անգամ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը չի բացառում որևէ պարագայում Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը։
Որպես վերջաբան՝ հռետորական հարցադրում նախաձեռնության հեղինակներին և նրանց հավատացողներին. «ՈՒՌԱ՛ հայրենասիրությու՞ն, թե՞ մեծ աղմուկ՝ ոչնչից ու զրո արդյունք արձանագրելու համար»…
Նորիկ Նորիկյան
Փաստաբան, «Արդար Հայաստան» կուսակցության նախագահ
