Ասում է արձակագիր Կարինե Ռաֆայելյանը
-Տիկին Ռաֆայելյան, վերջերս լույս է տեսել ձեր «Մենիկ» արձակ ժողովածուն։ Նախ ինչո՞վ է այն կարեւոր ձեզ համար եւ ի՞նչ կտա ընթերցողին։
-Ինձ համար «Մենիկը» կարեւոր է նույնքան, որքան նախորդիվ տպագրածս գեղարվեստական ստեղծագործությունների, գրականագիտական աշխատությունների ժողովածուները: Ընթերցողից է կախված, թե ինչ կվերցնի այս գրքից: Այստեղ իմ ու բոլորիս ապրած, ապրվող, ապրվելիք կյանքի դրվագներն են, որոնք, անկասկած, կհուզեն յուրաքանչյուր բանական մարդու, իսկ հուզականներին՝ առավել եւս: Ինչ խոսք, այն գերազանցապես հասցեագրված է հայ ընթերցողին, բայց՝ ոչ միայն: Գոնե ինձ թվում է, որ մեր հայրենիքի, մեր ազգի ճակատագրի բարդ ու խճճված հանգույցները ըմբռնելի են միմիայն մեզ՝ հայերիս համար, քանզի մենք աշխարհում մենակ ենք, չհասկացված՝ այս բառի բուն իմաստով: Եթե այդպես չլիներ, այս վիճակում չէինք գտնվի:
Աշխարհի «մարդասեր» տերերը մեզ հետ գլուխ դնելու ժամանակ եւ ցանկություն չունեն. նրանց «մարդասիրության» ջրաղացին ուրիշ ակունքներից է ջուր լցվում:
Կարդացեք նաև
-Ինչպե՞ս եք «գտնում» ձեր հերոսներին, ովքե՞ր են ձեզ համար լինում հետաքրքիր:
-Հերոսներն ապրում են իմ, մեր կողքին կամ հիշողություններում: Նրանք սովորական մարդիկ են, բայց եւ՝ արտասովոր: Որպես կանոն, պատմվածքների ծնունդը պայմանավորում են ինչ-որ արտառոց փաստեր, ինչ-որ մարդու կամ մարդկանց ոչ օրինաչափ վարքուբարք, բայց գրելու ընթացքում հարթում-կոկում եմ սուր անկյուններն ու աշխատում ամեն բան տեղավորել ըմբռնելի տարածության ու պարագաների մեջ: Տպավորություն չստեղծվի, թե ես լղոզում եմ ներկայացրածս պատմությունը կամ հերոսի կերպարը: Ո՛չ: Ուղղակի ավելի «բարետես» եմ դարձնում, գեղարվեստորեն առավել գրավիչ-համոզիչ՝ հարգելով ընթերցողի ակնկալիքները: Իսկ 44-օրյա պատերազմից հետո ես ինձ համար սահմանել եմ մի անքննելի բանաձեւ, որին հետեւում ու հետեւելու եմ այսուհետ: Եթե անգամ իմ ստեղծագործության նյութը շատ ցավոտ է ու ողբերգական, միեւնույն է՝ պատումի վերջում պիտի երեւա առկայծող լույսը: Ոչ մեկիս համար գաղտնիք չէ, որ խոսքը, առավել եւս՝ գիրը նյութականանալու հատկություն ունեն: Ուստի ես մտածում եմ, որ իմ գրով պիտի նպաստեմ, որպեսզի ցանկացած պարագայում նյութականանա լույսը, լավատեսությունը: Մենք հիմա առավել, քան երբեւէ ունենք այդ լույսին հավատալու, հավատով դրան ապավինելու անհրաժեշտությունը: Ես ջանում եմ իմ համեստ ներդրումն ունենալ այդ հարցում:
-Ժամանակակից մարդու սիրային, տագնապած, հեգնական ու «քաղաքականացված» ապրումները տե՞ղ են գտնում ձեր տողերում։
-Անպայմա՛ն: Իհարկե, սիրային թեման իմ բանաստեղծությունների մեջ է գերակա, բայց արձակս էլ անմասն չէ այս իմաստով: Իսկ հեգնական ապրումները, թերեւս, իմ արձակի միսուարյունն են: Մեկ-մեկ ինքս էլ եմ զարմանում, թե ինչպես է խելքիս փչում ամենադրամատիկ իրադրության մեջ, հերոսի ամենածանր հոգեվիճակի պահին տրվել հումորի: Բայց դա, պիտի խոստովանեմ, դուր է գալիս թե՛ ինձ, թե՛ ընթերցողին: Դա օգնում է, որ լարվածությունը թոթափվի, որ մռայլությունը չխեղդի: Ինչ վերաբերում է «քաղաքականացված»-ին, սա առավելապես հայտնվել է իմ գրականության տարածությունում վեջին երեք տարիներին: Ես երբեք քաղաքականությամբ չեմ զբաղվել ու չեմ էլ պատրաստվում: Քաղաքացիական ակտիվությունն էլ իմ գործունեության բաղադրիչներից չէ: Բայց ոչ՝ որովհետեւ ես անտարբեր մարդ եմ, այլ որովհետեւ ես այդ գործում դիլետանտ եմ: Իսկ մեր տունը քանդողը հենց այդ համատարած-համընդհանուր դիլետանտիզմն է: Իբր քիչ ծակ գլուխներ են ջրի երես դուրս եկել վերջին տարիներին, ե՞ս էլ գնամ-համալրեմ դրանց բանակը: Բայց քանի որ տագնապները, հիասթափությունը, ապագայի անորոշության զգացողությունն ինձ դարձրել են գերզգայուն, ես չեմ կարող ասելիքս խեղդել-լռեցնել: Ուստի եւ այն մատուցում եմ գեղարվեստական արձակի ժանրում: Չեմ հիշում՝ ով է ասել. քաղաքական գործիչները ձեւացնում են, թե ճշմարտությունն են ասում, բայց բոլորը գիտեն, որ դա սուտ է, իսկ գրողները ձեւացնում են, թե սուտ են ասում, բայց բոլորը գիտեն, որ դա ճշմարտություն է: Ես իմ բաժին «սուտն» եմ ասում գեղարվեստական գործերում, բայց հույս ունեմ, որ այն պակաս ճշմարիտ չէ, քան առավոտից երեկո մեզ ռմբահարող քաղաքական-քաղաքացիական իմաստակությունները: Արցախյան առաջին պատերազմից հետո համոզվել եմ, որ իրական պատմությունը գրում են ոչ թե պատմաբանները, այլ գրողները: Ես իմ ապրած ժամանակի պատերազմի մասին անաչառ, ճշմարտացի գնահատականների ու վերլուծության եմ հանդիպել Լեւոն Խեչոյանի, Հովիկ Վարդումյանի երկերում, ոչ թե օրը մեջ վերաձեւակերպվող պատմության դասագրքերում:
-Արդյոք ափսոսո՞ւմ եք ձեր գրած ինչ-որ ստեղծագործության համար։
-Ափսոսում եմ ոչ թե գրածս ինչ-որ ստեղծագործության համար, այլ այն բանի համար, որ դրանց ծնունդը պայմանավորող նյութ է մատուցել ինձ կյանքը. շատ կցանկանայի՝ բացառվեր «Արուսի տատն ու մադամ Դընյուվը», «Լույսի վրեժը», «Ջրի բերած-ջրի տարած», «Համայնական արտաքնոցների հմայքը» պատմվածքներում, վերջերս «Մարդ Աստծո» գրական մրցանակին արժանացած «Շավղից դուրս» վիպակում ներկայացված իրականությունը: Բայց եւ աքսիոմատիկ ճշմարտություն է, որ արվեստի ստեղծագործությունը ծնվում է խորը ապրումից, դրամատիկ, ողբերգական իրավիճակների թելադրանքով: Անգամ հումորային գործերը՝ տափակ, թե՝ ոչ, կառուցվում են դրանց հենքով: Եթե չկա խնդիր՝ պարզ, բարդ, անլուծելի, չկա եւ ստեղծագործություն:
-Իսկ ներքին հակասություններ հաճա՞խ եք ունենում։ Այն գրականության նյութ դառնո՞ւմ է։
-Իհարկե, ունենում եմ: Եվ գրականության նյութ էլ դառնում է: Իմ գրքում կա մի պատմվածք, որ մինչեւ հիմա էլ չգիտեմ՝ ճի՞շտ էր այն գրելը, թե՝ ոչ: Ինչեւէ, այն գրվել է, եւ դա այլեւս անժխտելի իրողություն է: Սա բոլոր գրողներին էլ անհանգստացնող երեւույթ է: Մարդիկ ապրում են մեր կողքին, անում են ինչ-որ բաներ՝ հույսով, թե դրանք կանցնեն-կմոռացվեն, հանկարծ տեսնում են, որ այդ ամենը դարձել է գեղարվեստական պատումի նյութ, որ իրենք քողազերծված են, բացահայտված… Ինչ խոսք, սա հաճելի բան չէ: Բայց գրողը չի կարող սանձել ինքն իրեն ու չգրել իր տեսածի, զգացածի մասին: Այս իմաստով մենք «վտանգավոր» մարդիկ ենք: «Արուսի տատն ու մադամ Դընյովը» պատմվածքի հերոսը, որ իմ մոտ հարազատն է, մի օր ինչ-որ իրավիճակում դարձավ ինձ ու ասաց. «Հիմա սրա մասին է՞լ ես գրելու»: Իսկական զավեշտ է. երեւի շուտով իմ շրջապատի մարդիկ կսկսեն ինձնից թաքցնել իրենց կյանքի պատմությունները: Կմնամ իմ ու իմ երեւակայության հույսին:
Զրուցեց
Վովա ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
07.07.2023
