Քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է.
«Ինչու՞ փլուզվեց հայոց պետականությունը։ Սրա մասին պետք է խոսել, քանի որ սխալ եզրակացությունները կարող են ավելի խորացնել այս՝ իսկապես ողբերգական վիճակը։
ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ձևավորված նոր պետությունների քաղաքական միտքը հիմնականում ձևավորվել է ժողովուրդների պատմական առասպելաբանության հիման վրա։ Այլ կերպ չէր էլ կարող լինել․ ազգային նոր էլիտաները պետականաշինության սկզբունքների և միջազգային հարաբերությունների մասին որևէ գիտելիք չունեին։
Եթե անդրադառնանք Հայաստանում քաղաքական մտքի ձևավորման ակունքներին, ապա կարող ենք նշել երկու առասպել, որոնց հիման վրա այն ձևավորվել է։ Առաջին առասպելը Առաջին հանրապետության պատմության մասին պատկերացումներն էին։ Երկրորդ առասպելը «սառը պատերազմի» ժամանակաշրջանի աշխարհակարգի մասին պատկերացումներն էին։ Հայաստանի նոր վերնախավը պատկերացում չուներ 1985 թվականին սկսված աշխարհակարգի արմատական վերափոխման մասին։
Կարդացեք նաև
Եվ այսօր էլ, երբ բոլորն ասում են, որ գոյություն ունեցող կարգի սկզբունքներն անցյալում են, քչերն են մտածում, թե ինչպես են վերջին 35 տարիների ընթացքում Հայաստանում ընդունվել պետական բոլոր որոշումները։ Իսկ եթե մտածեին, կհասկանային, որ բոլոր որոշումներն ընդունվել են «սառը պատերազմի» ժամանակաշրջանի մտածողության տրամաբանությամբ։ Այսինքն՝ բոլոր որոշումներն ընդունվել են փոփոխություններ թույլ չտալու մտադրությամբ։ Համարվում էր, որ ցանկացած փոփոխություն հակասում է աշխարհին։
Եվ քանի որ 1988 թվականից մեզ մոտ ծավալվեց Արցախը Հայաստանին վերամիավորելու պայքարը, հայկական վերնախավում շատ արագ արմատավորվեց «աշխարհը մեր դեմ է» թեզը․ այս աշխարհը ոչ մի փոփոխություն թույլ չի տա։ Իսկ թե ինչպես եղավ, որ նման պայմաններում մենք կարողացանք պատերազմում հաղթելով ազատագրել Արցախը, ոչ ոք չի կարող բացատրել՝ սա ընդունված տրամաբանությանը չի ենթարկվում։ Ոչ ոք չի կռահում, որ մենք արդեն ապրում էինք այլ աշխարհում՝ գլոբալ փոփոխությունների աշխարհում, որտեղ «սառը պատերազմի» տրամաբանությունն արդեն որոշիչ չէր։ Հաղթեցին նրանք, ովքեր աշխարհը տեսան այլ աչքերով, իսկ նրանք, ովքեր ատամներով պահում էին հին աշխարհը, պարտվեցին:
Ոչ պակաս կործանարար դեր են խաղացել նաև Առաջին Հանրապետության պատմության մասին առասպելական պատկերացումները։ Մարդիկ չէին գիտակցում, որ այս հանրապետության կազմավորման շրջանը համընկել էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտի, այսինքն՝ միջազգային փոփոխությունների շրջանի ավարտի հետ։ Եվ բոլոր գործընթացները որոշվել են հենց նման ժամանակաշրջանի տրամաբանությամբ։ Բոլոր երկրները ձգտում էին օրինականացնել պատերազմի արդյունքները՝ առավելագույն օգուտ քաղելով իրենց համար։ Յուրաքանչյուր պայմանագիր ճակատագրական նշանակություն ուներ։ Հայաստանի համար նման պայմանագիր դարձավ 1921 թվականի Կարսի պայմանագիրը, որն ավելի քան հարյուր տարի «կադաստրի թուղթ» է համարվում։
Նման պատկերացումների մեխանիկական փոխանցումը 1980-ականների շրջան, որտեղ նոր էին սկսվել աշխարհակարգի վերափոխումները, կարող էր միայն մթագնել քաղաքական գործիչների ուղեղը։ 1918-20-ականների նախադեպերի պրիզմայով նոր իրողությունները ճանաչելու փորձերը հանգեցրին նաև բանակցությունների և պայմանագրերի էության թյուր ըմբռնմանը։ Չէին գիտակցում, որ փոփոխությունների ժամանակաշրջանում անհնար է հասնել կայուն ապագա սահմանող պայմանագրերի։ Նման պայմանագրերը պարզապես հակառակորդներին իրավիճակային հրաժարումներ պարտադրելու և զիջումների համար հիմքեր ստեղծելու մեթոդ են:
Ահա այսպես էլ ապրեց Հայաստանը 35 տարի՝ փորձելով կանգնեցնել ժամանակն ու գոյություն ունեցող կարգը։ Երկիրը կախված էր իր առասպելներից՝ անտեսելով զարգացող իրողությունները։ Դա հիմնականում արտահայտվում էր վաղուց կորած ռուսական աշխարհում իրենց տեղը պաշտպանելու ցանկությամբ։ Իսկ կյանքը, մինչդեռ, զարգանում էր իր հայեցողությամբ՝ ոտնատակ տալով այս սառած աշխարհը։ Ինչ-որ պահի Հայաստանը պետք է անդունդն ընկներ, քանի որ 30 տարով հետ էր համաշխարհային միտումներից։ Եվ այդպես էլ եղավ, իսկ հայ քաղաքական գործիչները դեռ շարունակում են պնդել, որ «աշխարհը մեր դեմ է» և շարունակում են դիմել Առաջին Հանրապետության նախադեպերին և «Սառը պատերազմի» տրամաբանությանը։ Եվ այս անցած աշխարհի տրամաբանության վրա հիմնված բոլոր հաշվարկները, չգիտես ինչու, հանգեցնում են նույն եզրակացությանը՝ «պետք է հանձնվել, քանի որ ամեն ինչ անհույս է»։ Այլ կերպ լինել չի կարող»։
