Արդյո՞ք Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարությունից բխող 2023-2025 թթ․ նոր գործողությունների ծրագիրը համապատասխանում է մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում առկա մարտահրավերներին
2023 թ․ մարտի 12-ին հանրային քննարկման է ներկայացվել Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարությունից բխող 2023-2025 թթ․ գործողությունների ծրագրի (այսուհետ՝ Գործողությունների ծրագիր) նախագիծը։ Մինչև հանրային քննարկման ներկայացնելը ՀՀ արդարադատության նախարարությունը գործողությունների ծրագրի մշակման աշխատանքների շրջանակներում 2022 թ․ նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին կազմակերպել էր աշխատաժողովներ՝ ընդգրկելով քաղաքացիական հասարակության և պետական մարմինների ներկայացուցիչներին։ Գործողությունների ծրագրի մշակման ընթացքում քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները ներկայացրել են բազմաթիվ առաջարկություններ, դիտողություններ և մտահոգություններ։
ՀՀ կառավարության 2021-2026 թթ․ գործունեության միջոցառումների ծրագրի համաձայն՝ Գործողությունների ծրագիրը հաստատելու մասին ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը պետք է ընդունվի 2023 թ․ հունիսին։
Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարությամբ պետությունը ստանձնում է պարտավորություններ բարելավելու մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության վիճակը, ձևավորում է մարդու իրավունքների պաշտպանության տեսլականը, նպատակները և խնդիրները։ Փաստացի, մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարությունը պետք է արտացոլի պետության քաղաքականությունը մարդու իրավունքների բնագավառում, մասնավորապես՝ խնդիրների առաջնահերթությունները, կարիքները, սահմանի հատկացվող ռեսուրսները։ Բացի այդ, ռազմավարությունում պետք է բացահայտվեն և սահմանվեն մարդու իրավունքների լուրջ և համակարգային խախտումները, որոնց լուծման ուղղությամբ պետք է մշակվեն առանձին գործողությունների ծրագրեր։ Կարևոր է, որ ռազմավարական փաստաթղթերի մշակման և ընդունման գործընթացն իրականացվի թափանցիկության, հաշվետվողականության, ներառականության պահանջներին համապատասխան։
Կարդացեք նաև
Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության մշտադիտարկումը մշտապես հանդիսացել է ՀՔԱՎ գրասենյակի գործունեության առաջնային ոլորտներից մեկը։ 2014 թ․-ից սկսած ներկայացվել են բազմաթիվ առաջարկություններ, դիտարկումներ, բարձրացվել են հարցեր մշակված ռազմավարությունները և գործողությունների ծրագրերը լավարկելու, հասցեական դարձնելու համար։
Ամփոփելով իրավապաշտպան գործունեության ընթացքում արձանագրված խնդիրները՝ ՀՔԱՎ գրասենյակը ներկայացրել է առաջարկություններ խտրականությունից և վատ վերաբերմունքից զերծ մնալու իրավունքի, պատերազմի հետևանքով տուժած անձանց իրավունքների, այդ թվում առողջության պահպանման իրավունքի, արդար դատաքննության իրավունքի իրացման և արդյունավետ պաշպանության կառուցակարգերի ներդրման վերաբերյալ։
Երկարատև քննարկումների արդյունքում, գործողությունների ծրագրի նախագծում ընդգրկվել են ՀՔԱՎ գրասենյակի կողմից ներկայացված այնպիսի առանցքային առաջարկություններ, ինչպիսիք են, օրինակ․
- մշակել «Անհայտ կորած անձանց մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը,
- երաշխավորել պատերազմի հետևանքով տուժած անձանց հոգեբանական անվճար օգնության շարունակական տրամադրումը,
- ապահովել զինծառայողի պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայությունից զորացվելուց առաջ նրա առողջական վիճակի հետազոտության և բժշկական զննության իրականացումը,
- սահմանել հասարակական կազմակերպությունների համար դատարան դիմելու իրավունքը հանրային նշանակության հարցերով, այդ թվում՝ ինչպես վարչական, այնպես էլ քրեական վարույթներով՝ հաշվի առնելով actio popularis սկզբունքը,
- ուսումնասիրել ազգային օրենսդրությունում «դատավորի ընկեր» (amicus curie) կարծիքի հասկացության, ներկայացման կանոնների և կարգի ներդրման հարցը,
- ներդնել դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակվող դատական ակտերում անձնական տվյալների ապանձնավորման ծրագիր և վերահսկողություն սահմանել իրագործման նկատմամբ,
- ապահովել դատապարտյալի՝ ազատությունից զրկելու հետ կապված պատիժների նշանակումից առաջ, ինչպես նաև ազատազրկման ժամկետի ավարտից անմիջապես հետո առողջական վիճակի հետազոտության և բժշկական զննության իրականացումը,
- կատարելագործել բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների գործունեության իրավական մեխանիզմները և այլն։
Ընդհանուր առմամբ ՀՔԱՎ գրասենյակի կողմից ներկայացվել է 34 առաջարկություն, որից ընդունվել է 15-ը, մասամբ ընդունվել է 2-ը, չի ընդունվել 16-ը։
Նախկինում ընդունված գործողությունների ծրագրերի համեմատ զգալի առաջընթաց է գրանցվել մարդու իրավունքների ոլորտում առկա խնդիրների վերհանման, արձանագրման և փաստաթղթավորման գործում։
Դրական գնահատելով գործողությունների ծրագրի մշակման փուլում քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների ներգրավումը և որոշ առաջարկությունների ընդունումը, այդուհանդերձ, ՀՔԱՎ գրասենյակը անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ մարդու իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության և խթանման համար գործողությունների ծրագրի նախագծում դեռևս առկա են լուրջ բացեր և թերություններ, որոնց վերացման համար պահանջվում են վճռական ջանքեր, համակարգային մոտեցում և քաղաքական կամք:
Մասնավորապես, բացակայում է, ի թիվս այլի, մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային մեխանիզմների բարելավման, ռազմական և արտակարգ դրության իրավական ռեժիմների մասին օրենսդրության վերանայման, հոգեկան առողջության պահպանման, բռնի տեղահանվածների և փախստականների ՀՀ-ում կարգավիճակի սահմանման, ՁՊՎ-ներում վատ վերաբերմունքի հետ կապված բժշկական հետազոտությունների իրականացման համակարգի ներդրման, հոգեկան առողջության և մտավոր խնդիրներ ունեցող անձանց՝ իրենց վերաբերող հարցերում որոշումներ կայացնելու իրավունքի ապահովման, աշխատանքային իրավունքների իրացման ուղղությամբ անհրաժեշտ միջոցառումների և դրանց ապահովման նպատակով գործողությունների կատարման հանձնառությունը։
Խթանելու համար գործողությունների ծրագրի մշակման գործընթացում թափանցիկության, հաշվետվողականության և հանրային մասնակցության պահանջի պահպանումը, ՀՔԱՎ գրասենյակն, արձանագրելով վերը շարադրված բացթողումները, պահանջում է գործողությունների ծրագրի ընդունումից առաջ այն լրամշակել և անցկացնել լրացուցիչ բաց խորհրդակցություններ շահագրգիռ բոլոր անձանց մասնակցությամբ, հակառակ դեպքում Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարությունից բխող 2023-2025 թթ․նոր գործողությունների ծրագիրը նման բովանդակությամբ և թերություններով չի կարող լինել համարժեք մարդու իրավունքների բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների հանդեպ պետության ստանձնած պարտավորություններին և երաշխավորել իրավունքների արդյունավետ պաշտպանությունը։
ՀՔԱՎ Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ
