Անցած դարի կեսերին ամերիկացի փիլիսոփա Էրիկ Հոֆֆները գրում էր. «Զանգվածային շարժումները կարող են առաջանալ եւ տարածվել առանց հավատի առ Աստված, երբեք ոչ՝ առանց սատանայի գոյությանը հավատալու: Զանգվածային շարժման հիմքում «սատանայի» դեմ պայքարն է, եւ որպես այդպիսին կարող է հանդես գալ իմպերիալիստը, կոմունիստը, «կուլակը», հրեան, դեմոկրատը, հողատերը»:
Եվ իրոք՝ ոչ միայն քաղաքական գործիչները, այլեւ բոլոր այն մարդիկ, որոնք ցանկանում են շահել զանգվածի համակրանքը կամ միաձուլվել այդ զանգվածի հետ, իրենց գործունեությունը ներկայացնում են որպես «պայքար»: Անկախ նրանից, թե այդ պայքարն ինչով է ավարտվում կամ ինչ հետեւանքներ է ունենում, նման հավակնություններով մարդիկ ամբողջապես բավարարված են զգում ու ժամանակ առ ժամանակ հիշեցնում են իրենց «պայքարի ընկերներին»՝ «հիշո՞ւմ ես այն ժամանակները, երբ մենք բարիկադների վրա էինք»: Հեղափոխական այդ «ռոմանտիկայի» հետեւանք է յուրահատուկ ինքնագոհ կեցվածքը, փառասիրական ձգտումների բավարարումը, իսկ այդ ամենն ի վերջո գալիս է հոգու անփորձությունից, ինքնահաստատվելու ավելի բարդ, ավելի խորը մեթոդներին չտիրապետելուց:
Մեկ այլ ամերիկացի՝ կաթոլիկ քարոզիչ Ռիչարդ Ռորը, պատմում էր իր՝ բանտում քահանա աշխատելու բազմամյա փորձի մասին. «Ինձ՝ որպես քահանայի, կարծես թե, պետք է ուրախացներ, երբ դատապարտյալները հայտարարում էին, որ դարձի են եկել, նվիրվել են Աստծուն: Բայց դա ինձ չէր ուրախացնում, որովհետեւ այդ մարդկանց՝ նոր ձեռք բերած հավատը միակողմանի էր, սահմանափակ, դոգմատիկ: Նրանց նախորդ փորձը թույլ չէր տալիս հասկանալու կյանքի ողջ բարդությունը»:
Մեր՝ ծայրահեղ պառակտված հասարակությունում մարդիկ չափից դուրս կառչած են այն «բարիկադներից», որոնք ժամանակին կառուցել էին: Այդ «բարիկադները», բնականաբար, ոչ միայն ֆիզիկական են, այլեւ վիրտուալ, կարելի է ասել՝ սոցցանցային:
Կարդացեք նաև
Մինչդեռ միակ խրամատը, որում մենք պետք լինենք, թշնամու դեմ իրական պատերազմի խրամատն է: Պատերազմ, որը չի ավարտվել: Հակառակը՝ վաղ թե ուշ բռնկվելու է նոր ուժով:
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Վերջին տարիներին լրիւ փաստացի դարձաւ այն իրողութիւնը, որ «ներքին թշնամի» արտայայտութիւնը՝ փոխաբերական իմաստով չէ. լեզուական պատկերաւոր դարձուածք մը չէ. ըսելու-ձեւ չէ:
Անդրկովկասում, կան հայեր, որոնք՝ տառացի՛օրէն, բառին ուղղակի, թեքնիքըլ իմաստով, թուրքերը նուազ իրենց թշնամին կը համարեն, քան թէ՝ ուրիշ հայեր:
Ասիկա անշուշտ նորութիւն չէ, հին եւ արդի Հայոց Պատմութեան մէջ, եւ ուրեմն ոչ միայն թուրք թշնամիի պարագային:
Սակայն ես իրապէս չէի մտածեր որ կարող եմ այս ամէնը տեսնել, ապրիլ, ներկայ ժամանակներուն, իմ կեանքի տեւողութեան: Հայաստանի պետական անկախացումէն եւ Արցախի ազատագրումէն ետք:
Վերեւ պարզուած իրականութեան լոյսին տակ, այդ «բարիկադների» ոգեկոչումը, վերացական բան մը չէ, վիպապաշտութիւն չէ:
Այդ անձերը յիշատակում են՝ իրենց յաղթանակը: Իսկական, բառացի, շօշափելի, անվիճելի՝ յաղթանակը: Որմէ շա՜տ նուազ կարեւոր է, իրենց համար, տեղի ունեցած ընդհանուր պարտութիւնը, եւ որեւէ ազգային կորուստ:
Մ. Հայդուկ Շամլեան
“…ամերիկացի փիլիսոփա Էրիկ Հոֆֆները գրում էր. «Զանգվածային շարժումները կարող են առաջանալ եւ տարածվել առանց հավատի առ Աստված, երբեք ոչ՝ առանց սատանայի գոյությանը հավատալու: Զանգվածային շարժման հիմքում «սատանայի» դեմ պայքարն է, եւ որպես այդպիսին կարող է հանդես գալ իմպերիալիստը, կոմունիստը, «կուլակը», հրեան, դեմոկրատը, հողատերը»:”
Չլինելով ոչ փիլիսոփա, եւ ոչ էլ բեռնակիր՝ ես այնուամենայնիվ միանգամից նկատեցի, որ այս քաղվածքում ինչ-որ բան այն չէ: Նախ՝ դժվար թե «սատանան» նույն մարդու մոտ մեկ չակերտներով ելույթ ունենար, մեկ էլ՝ առանց չակերտների: Եւ հետո՝ կասկածելի թվաց նաեւ նրա դերում հանդես եկողների շարքը՝ իմպերիալիստից մինչեւ հողատեր, ընդ որում մեկը՝ նորից չակերտավորված: Ինչեւէ՝ Հոֆֆերի «The True Believer» գրքում կարելի է գտնել միայն այս քաղվածքի առաջին նախադասությունը (Mass movements can rise and spread without belief in a God, but never without belief in a devil), իսկ մնացածը պիտի որ մեկ ուրիշ մարդու շարադրանքը լինի: Չի բացառվում, որ ես սխալվում եմ, եւ այսպիսի քաղվածք առկա է Հոֆֆերի մեկ այլ ստեղծագործության մեջ: Այդ դեպքում ես ներողություն կխնդրեմ իմ չափազանց կասկածամտության եւ ավելորդ պերֆեկցիոնիզմի համար, իսկ հակառակ դեպքում կխնդրեմ ուղղել այդ մեջբերումը՝ ի հարգանս փիլիսոփայի եւ հանուն ճշգրտության…
“Բայց դա ինձ չէր ուրախացնում, որովհետեւ այդ մարդկանց՝ նոր ձեռք բերած հավատը միակողմանի էր, սահմանափակ, դոգմատիկ:”
Իսկ ինձ տխրեցնում է, որ կաթոլիկ քարոզիչ Ռիչարդ Ռորը առնվազն ազնիվ չէ դատապարտյալների նկատմամբ: Այլապես նա կխոստովաներ, որ բանտի պատերից դուրս գտնվողների հավատը նմանապես միակողմանի է, սահմանափակ եւ դոգմատիկ…
“Մինչդեռ միակ խրամատը, որում մենք պետք լինենք, թշնամու դեմ իրական պատերազմի խրամատն է: Պատերազմ, որը չի ավարտվել:”
Ուրախալի է, որ այս տարրական ճշմարտությունը վերջապես տեղ է հասել: 25 տարի էր պետք՝ հասկանալու, որ «Սերգո-ջանին լավ ապրեցնելու», «Մարտի մեկի», «Մոնումենտի դղյակների», «թալանչի նախկինների», «Սաշիկի 50-50» խրամատները ընդամենը թշնամու լարած թակարդներ էին: Մնաց միայն հասկանանք, թե ով է այդ թշնամին: Ըստ քայլարած թրքահպատակ հողատուի հայրենասիրության նոր մոդելի՝ թուրքը այսուհետ մեր բնականոն հարեւանն է, այլ ոչ թե թշնամին: Ինչպես կասեր դասականը՝ օրհնվի էն թավշյա սհաթը, որ ղզլբաշի օրհնած յաթաղանը մեր լիս աշխարհը բերեց ու ռսի անիծված, չար շունչը մեր վիլայեթիցը հալածեց…
Կարծում եմ, մենք հայտնի բուրգի ստորոտում գոյության խնդիր ենք լուծում եւ ապագային միտված որեւէ հայեցակարգ չունենք: Այդ սխալը պետք է ուղղել: Ա Խիստ հստակ սկզբունքային միեւնույն ներքին եւ արտաքին երկընտրանք’ գոյաբանական պատերազմ կամ գոյաբանական դաշինք, անկախ հարաբերվող պետությունների հզորությունից կամ բարեկամ եւ թշնամի կարգավիճակից, բոլորին առաջարկվում է նույն երկընտրանքը, իսկ խաղաղությունը’ դա ընդամենը մարտերի միջեւ ռելաքսի միջոց է հաջորդ մարտին վերականգնվելու համար, չափից ավելի երկար կամ կարճ ռելաքսը բերում է թուլացման: Պատերազմի համար պատերազմող բանակ եւ պատերազմող թիկունք է պետք, դաշինքի համար էլ դաշնակցող բանակ եւ դաշնակցող թիկունք է պետք: Եթե պետությունը հրաժարվում է դաշնակցել, այդ պետությանը պատերազմ է հայտարարվում, դաշնակցել’ նշանակում է դաշնակիցներով պատրաստվել պատերազմի եւ պատերազմել ոչ դաշնակից պետությունների հետ եւ նրանց ստիպել դառնալ դաշնակից: Բ Հզոր բանակը հզոր թիկունք պետք է ունենա, եթե բանակը ուժային բաղադրիչն է, ապա թիկունքը’ դա ֆինանսատնտեսական եւ հոգեւոր բաղադրիչներն են: Ստրուկներից ոչ լավ բանակ կստեղծես, ոչ էլ լավ գործարար ու բանաստեղծ, դրա համար պետք է արմատախիլ արվի ամեն ստրկականը’ մենաշնորհությունն ու վարձու աշխատանքը: Միայն կենտրոնացված համակարգն իրավունք ունի լինել մենաշնորհ, որը նշանակում է ծառայություն եւ ուսուցիչ եւ եթե մասնավորի շահութաբերությունը դուրս է գալիս որոշակի տոկոսից, մասնավորը դառնում է պետական ծառայող եւ ուսուցիչ, ով մյուս մասնավորներին սովորեցնում է բարձր շահութաբերության գործին: Գ Նույնն էլ վերաբերում է ֆինանսներին, մեր դաշնակցային կայսրությունում բոլոր ռազմավարական արժեքների, այդ թվում փողի էմիսիան’ լինի թվային թե կանխիկ, պետք է ղեկավարվի միմիայն դաշնային կայսրությամբ: Դ Այսօր աշխարհը գնում է ստրկացման եւ ինքնաոչնչացման ճանապարհով, մենաշնորհները ծառայող ուսուցիչներ չդարձան, այլ դարձան ստրկատերեր, դրա համար մեր դաշնային կայսրությունը պետք է կլանի եւ դրանով փրկի բոլոր ժողովուրդներին, հակառակ դեպքում ստրկատերերը նրանց կկլանեն եւ կոչնչացնեն: Ե Պատերազմ կամ դաշինք, սկզբից կառուցենք մեր դաշնային կայսրությունը ներսում, որ հետո փորձված եւ ուժեղացած ընդլայնենք մեր կայսրությունը: