Անտիկ Հայաստանի Արմավիր մայրաքաղաքի (մ.թ.ա. VI–III դ. վերջ) հունարեն արձանագրությունները Հայկական բարձրավանդակի տարածքում հայտնաբերված ամենավաղ հունալեզու գրավոր հուշարձաններն են։ Դրանք հայտնաբերվել են 1911 և 1927 թթ. Արմավիրի բլրի (քաղաքի միջնաբերդի) հարավային լանջին Ն. Մառի Անիի արշավախմբի անդամների (Ն. Օկունև, Ն. Սիչև) և Կովկասյան պատմահնագիտական ինստիտուտի ու Հայաստանի հուշարձանների պահպանության կոմիտեի հետազոտությունների արդյունքում։
Արձանագրությունները հայտնաբերվել են Արմավիրի սրբավայրերից մեկի` «Սոսյաց անտառի» տարածքում: Տվյալ տարածքի` սրբազան լինելու մասին են վկայում պատմիչ Մովսես Խորենացին և որոշ հնագիտական տվյալներ: «Սոսյաց անտառում» են քրմերը գուշակել ապագան` «վերծանելով» սրբազան ծառերի` սոսիների տերևների սոսափյունը։
1911 թ. հայտնաբերված առաջին արձանագրությունը մ.թ.ա. VIII դ. հույն պոետ Հեսիոդոսի «Աշխատանք և օրեր» պոեմից է։
Երկրորդ արձանագրությունը հատված է մ.թ.ա. V դ. հեղինակներ Սոփոկլեսի կամ Եվրիպիդեսի ողբերգությունից, որտեղ հիշատակված է «ռազմատենչ աստվածուհին»։ Հունական աշխարհում նման բնութագրով հանդես էր գալիս Արտեմիսը, որը Հին Հայաստանում նույնացվել է Անահիտ աստվածուհու հետ։
Կարդացեք նաև
Երրորդ արձանագրությունն ունի նվիրաբերական բնույթ, որում հիշատակված են չորս ձի, մարտակառք և մեկ պատկեր։
Արմավիրում 1927 թ. գտնված և պահպանված երկրորդ քարի համեմատաբար հարթ մակերեսին փորագրված է չորս արձանագրություն:
Առաջին արձանագրությունը Արմավիրի քրմապետ Միթրասի (Միհր) ողջույնի ուղերձն է Էբրոնտաս (Երվանդ) արքային։
Երկրորդ արձանագրությունում թվարկված են ասորա-մակեդոնական օրացույցի 13 ամսանունները։
Երրորդ արձանագրությունում հիշատակվում է ոմն Նումենիոսի պաշտոնական այցը Արմավիր։
Չորրորդ արձանագրության տողերն ավելի վնասված են, իսկ տեքստի վերծանումը՝ խնդրահարույց։ Այստեղ ևս առկա է Նումենիոսի անունը և խոսվում է մի անձի մասին, որը «զոհվել է զենքը ձեռքին»։
Տեքստի բովանդակության շուրջ առկա վարկածների թվում ուշագրավ է հայ պատմաբան Հակոբ Մանանդյանի տեսակետը, համաձայն որի` սա ակնարկ է Երվանդ IV Վերջինի մահվան վերաբերյալ։
Ըստ Մովսես Խորենացու՝ «Սոսյաց անտառի» արձանագրությունները որոշակիորեն կապակցվում են նաև Արեգ/Տիրի և Անահիտ/Լուսնի տաճարների հետ՝ տեղակայված Արմավիրի բլրի գագաթին։ Տաճարի ուրարտական ծագումը (Susi – Խալդիի տաճար) և անտիկ շրջանում դրա վերակառուցումն ու ընդլայնումն այստեղ ընթացած պաշտամունքի ավանդականության դրսևորում են:
«Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ
