Բանակցությունների առանցքում Իրանի միջուկային ծրագրերն են և տնտեսական հարցեր
Իրանի Իսլամական Հանրապետության (ԻԻՀ) նախագահ Էբրահիմ Ռայիսին իր չինացի պաշտոնակից Սի Ցզինպինի հրավերով երեքօրյա պաշտոնական այցով Պեկին է մեկնել։ Սա վերջին քսան տարվա ընթացքում Իրանի բարձրաստիճան պատվիրակության առաջին այցն է Չինաստան։ Իրանի նոր նախագահը և Չինաստանի ղեկավարն առաջին անգամ հանդիպել են նախորդ տարվա սեպտեմբերին Ուզբեկստանում՝ Շանհայի համագործակցության գագաթաժողովի ընթացքում, որտեղ հաստատվեց նաև Իրանի լիիրավ անդամակցության հարցը։ Պրն Սի Ցզինպինն Իրանում եղել է 2016 թվականին՝ պրն Ռոհանիի նախագահության ժամանակ․ նա 2022 թվականի դեկտեմբերին այցելեց Իրանի հարևան երկրներ՝ Սաուդական Արաբիա և Արաբական Միացյալ Էմիրություններ (ԱՄԷ)․ Պարսից Ծոցի երկրներ այցելած Չինաստանի նախագահի ելույթը Իրանի և ԱՄԷ-ի միջև տարածքային վեճի կապակցությամբ, անհանգստացրեց Թեհրանին, որը հետո սրբագրեց Չինաստանի Արտաքին գործերի նախարարությունը (ԱԳՆ)․ Պեկինը հայտարարեց, որ հարևաններն իրենց վեճերը պետք է լուծեն բանակցությամբ։
Իրանի իսլամական հեղափոխության ղեկավարները, որոնք նոր պետականության հիմքը կառուցել էին «Ոչ արևելք, ոչ արևմուտք» կարգախոսի վրա, աստիճանաբար և հատկապես Իրան-Իրաք ութամյա պատերազմից հետո, թեքվեցին դեպի արևելք և նոր բարեկամներ գտան Մոսկվայում ու Պեկինում։ 1980-ականներին անկյունադարձային էին օրվա ազդեցիկ դեմքերից պրն Ռաֆսանջանիի այցելությունները Մոսկվա, Պեկին և Փհենյան, որի հիմնական նպատակը նաև Իրաքի դեմ պատերազմում զենքի ապահովումն էր։ Իրանն այժմ հռչակել է «Հայացք դեպի արևելք» կարգախոսը և փորձում է իր հարաբերությունները սերտացնել արևելյան երկրների հետ։ ԻԻՀ-ն կնքել է երկարատև համագործակցության երկու կարևոր պայմանագրեր Ռուսաստանի Դաշնության (քսանամյա) և Չինաստանի հետ (քսանհինգամյա)։
Արդեն երկար տարիներ է, որ Չինաստանն ու Ռուսաստանը հանդիսանում են Իրանի կարևոր հովանավորները միջազգային ատյաններում․ նրանք հաճախ ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդում վետոյի են ենթարկում ԻԻՀ-ի եմ եղած և հատկապես Արևմտյան երկրների հեղինակած նախագծերը։ Պեկինն ու Մոսկվան մասնակից են նաև Իրանի միջուկային ծրագրերի սահմանափակման Ճանապարհային քարտեզի մշակման գործին և 2015 թվականին սկիզբ առած այդ բանակցություններում համարվում են Իրանի պաշտպանները։ ԻԻՀ-ի դեմ սաստիկ պատժամիջոցների պայմաններում, Չինաստանը Իրանի նավթի լավագույն գնորդն է, որը վճարում է զեղչ գներով, հաճախ նաև ապրանքափոխանակության տեսքով։
Կարդացեք նաև
Չինաստանը թեկուզ Իրանի հետ կնքել է 25-ամյա համագործակցության և ավելի քան 400 միլիարդ ներդրման ծրագիր, բայց փորձագետների կարծիքով Պեկինը դեռևս դանդաղում է։ Կարծիք կա, որ Չինաստանը նկատի ունենալով ԱՄՆ-ի հետ ունեցած իր ապրանքաշրջանառության ահռելի քանակը, խուսափում է Իրանի դեմ պատժամիջոցների ռահվիրա՝ Վաշինգտոնի, հետ առճակատումից, քանի որ չի ուզի իր մի շարք ընկերությունները հայտնվեն ԱՄՆ սև ցուցակում։
Իրանի նախագահի գլխավորությամբ Պեկին այցելած պատվիրակության կազմում են ԱԳՆ, Ճանապարհաշինության, Առևտուրի և Տնտեսության նախարարները, Իրանի միջուկային ծրագրերի սահմանափակման բանակցություններում Իրանի պատվիրակը և Կենտրոնական Բանկի նախագահը։ Այս կազմն ինքնին խոսում է Իրանի առաջնահերթությունների մասին․ Իրանի անկում ապրող տնտեսության՝ օգնության ձեռք մեկնում և Իրանի միջուկային նկրտումների պատճառով արևմտյան սաստիկ պատժամիջոցների մեղմացում․ Թեհրանը ցանկանում է, որ շարունակի Ռուսաստանի, Չինաստանի և Եվրոպայի մասնակցությամբ ընթացող միջուկային ծրագրերի ճանապարհային քարտեզի վերագործարկման բանակցությունները, որոնց դրսից հետևում է ԱՄՆ-ն։ Վերջինս 2018 թվականի մայիսին հետ կանչեց իր ստորագրությունը այս ծրագրից և շարունակում է ծանր պատժամիջոցներ կիրառել Իրանի եմ․ ԱՄՆ-ն և Եվրոպան առայժմ չեն շտապում վերսկսել բանակցությունները և սպառնում են նաև Իրանի հարցը և միջուկային նախատեսված ծրագրից շեղման հարցը, քննարկել ՄԱԿ Անվտանգության Խորհրդում։
Մինչ այդ իրանական ԻՌՆԱ և Թասնիմ լրատվականները հաղորդում են, որ երկու երկրներն այսօր կնքել են քսան պայմանագիր, որոնց մանրամասնությունը դեռ լրագրողներին ու փորձագետներին հայտնի չէ։
Տիգրան Դավուդյան
