Եվրոպայի խորհրդի կողմից ՀՀ-ում իրականացված «Մարդու իրավունքների պաշտպանությունը կենսաբժշկության մեջ» ծրագրի փորձագետ, Պորտուգալիայի Բնական գիտությունների ազգային էթիկայի խորհրդի նախկին նախագահ Պաուլա Մարտինո դա Սիլվան այս առիթով կարծում է, որ պացիենտների ներկայացուցիչների ներգրավումը առողջապահական էթիկայի հանձնաժողովներում այս առումով կարեւոր է։
ՀՀ Նոր քրեական օրենսգրքով չի սահմանվում բուժաշխատողների մասնագիտական գործունեության խոչընդոտման համար պատասխանատվություն, մինչդեռ 2017-ին այն նախատեսված էր Քրեական օրենսգրքով։ «Առավոտն» այս եւ այլ խնդիրների վերաբերյալ զրույցել է ոլորտի պորտուգալացի եւ իսպանացի փորձագետների հետ։
Եվրոպայի խորհրդի կողմից ՀՀ-ում իրականացված «Մարդու իրավունքների պաշտպանությունը կենսաբժշկության մեջ» ծրագրի փորձագետ, Պորտուգալիայի Բնական գիտությունների ազգային էթիկայի խորհրդի նախկին նախագահ Պաուլա Մարտինո դա Սիլվան նշեց, որ թեեւ բավարար տեղեկություն չունի ՀՀ-ի հետ կապված, սակայն տեղեկացրեց, որ Պորտուգալիայում եւս Քրեական օրենսգրքում չկա հատուկ դրույթ առողջապահական մասնագիտությունների համար՝ կապված այդ մասնագետների գործունեությունը խոչընդոտելու կամ բռնության այլ ձեւերի հետ: Այնուհետեւ հավելեց. «Սակայն դա չի նշանակում, որ ընդհանուր քրեական դրույթները չեն կիրառվում առողջապահական ոլորտի մասնագետների կոնկրետ դեպքերում։ Իրականում Պորտուգալիայի քրեական օրենսգիրքը հիմնականում ֆիզիկական բռնության, սպառնալիքների, զրպարտության առնչությամբ մեծացնում է պատիժները, ընդհանուր առմամբ, այն դեպքերում, որոնք արժանի են հատուկ քննադատության եւ որոնց հանգամանքները բացահայտում են՝ հանցագործի կողմից հատուկ քննադատություն կամ այլասերվածություն: Եվ առանձնապես առողջապահական մասնագիտությունները չնշելով՝ հասկացվում է, որ բուժաշխատողների ֆիզիկական անձեռնմխելիության դեմ ուղղված իրավախախտումները սրվում են հենց այն պատճառով, որ նրանք արժանացել են հատուկ կշտամբանքի»։
Մեր հարցին՝ ի՞նչ դերակատարություն ունի պացիենտների տեղեկացվածությունը, ի՞նչ մեխանիզմներ եք կիրառում հանրության իրազեկվածության բարձրացման համար, նա պատասխանեց. «Պացիենտների տեղեկացվածությունը կարեւոր է, դա մեծացնում է նաեւ անձանց կարողությունները զարգացնելու անհրաժեշտությունը՝ ներգրավվելու այն որոշումներում, որոնք ազդում են հիվանդություն ունեցող մարդկանց վրա: Այս նպատակին հասնելու համար մի շարք մեխանիզմներ կարող են ներդրվել քաղաքացիների՝ որոշումների կայացման գործում ներգրավվածության բարձրացման համար։ Պացիենտների ակտիվ ներգրավվածությունը հիմնարար դերակատարություն ունի ավելի մեծ համագործակցության խթանման համար»։
Կարդացեք նաև
Փորձագետը նաեւ կարեւորեց առողջապահական քաղաքականության թեմայով աշխատաժողովների կազմակերպումը։ Սա մեխանիզմ է, որը հաճախ օգտագործվում է բարձրացնելու պացիենտների եւ այլ շահագրգիռ կողմերի կարողությունը՝ ներգրավվելու իրենց վրա ազդող որոշումների կայացման գործընթացում: Ըստ մեր զրուցակցի՝ նման սեմինարների արդյունավետությունը մեծապես կախված է ընդգրկված մարդկանց թվից եւ դրա աշխարհագրական շրջանակից։ Այս առիթով Պաուլա Մարտինո դա Սիլվան շարունակեց. «Պացիենտների ներկայացուցիչների ներգրավումը առողջապահական էթիկայի հանձնաժողովներում նույնպես արդյունավետ է։ Սա հաճախ կիրառվող ռազմավարություն է, որը թույլ է տալիս ավելի սերտ կապեր հաստատել պացիենտների եւ առողջապահական ոլորտի մասնագետների միջեւ: Ես նաեւ համոզված եմ, որ պացիենտների կազմակերպությունները կարող են հիմնարար դեր խաղալ։ Կլինիկական հետազոտության կամ առողջապահության ոլորտում շահագրգիռ կողմերից ավելի շատ նրանք են ներկայացնում ողջ համայնքը, լավ կազմակերպված եւ փաստաթղթավորված են եւ հանդիսանում են տեղեկատվության համակարգված փոխանցման միջոց շահագրգիռ կողմերի լայն շրջանակին, ներառյալ առողջապահության ոլորտի մասնագետներին, համապատասխան կառույցներին»։
Եվրոպայի խորհրդի կողմից ՀՀ-ում իրականացված «Մարդու իրավունքների պաշտպանությունը կենսաբժշկության մեջ» ծրագրի փորձագետ, Իսպանիայի Առողջապահության իրավունքի եւ կենսաէթիկայի հետազոտական խմբի տնօրեն, Կանտաբրիայի համալսարանի ներկայացուցիչ Ջոակին Քայոն դե լա Քուեվասի հետ զրույցում նկատեցինք՝ իրենց երկիրը լավ փորձառություն ունի հետազոտությունների էթիկական հանձնաժողովների աշխատանքի հետ կապված եւ հարցրինք՝ ինչպիսի՞ արդյունավետ փորձ կարող են ներկայացնել ՀՀ-ում նորաստեղծ էթիկական հանձնաժողովներին, նա պատասխանեց. «Իսպանիայում փորձը ցույց է տալիս հանձնաժողովների ներկայացուցչական կազմի կարեւորությունը, որը պետք է անպայման ներառի պացիենտների ներկայացուցիչներ: Մյուս կողմից, ցանցային կապը շատ կարեւոր է, քանի որ այն ուժեղացնում է համակարգումը ազգային մակարդակում: Այդ իսկ պատճառով տարբեր հաստատությունների հանձնաժողովները կապի մեջ են եւ, ի լրումն, պարբերաբար համակարգման հանդիպումներ են անցկացնում դեղերի ազգային գործակալության հետ: Մյուս կողմից, Իսպանիայում միայն մեկ գնահատման զեկույց է պահանջվում հետազոտական էթիկայի հանձնաժողովի կողմից բազմակենտրոն փորձարկումների համար: Այսպիսով, կլինիկական փորձարկումներում ներգրավված հիվանդանոցներից մեկի կոմիտեի կողմից տրված զեկույցը վավեր է մյուս հանձնաժողովների համար։ Կարելի է նաեւ նշել, որ եթե հետազոտական էթիկայի հանձնաժողովը չունի անհրաժեշտ փորձաքննություն որոշակի կլինիկական փորձարկումը գնահատելու համար, այն կարող է դիմել արտաքին փորձագետների խորհրդին: Այս խորհուրդը պարտադիր է, երբ հանձնաժողովները գնահատում են կլինիկական հետազոտության արձանագրությունները, որոնք ներառում են վիրաբուժական ընթացակարգեր, ախտորոշիչ տեխնիկա, բժշկական սարքեր կամ առաջադեմ թերապիա: Այն նաեւ պահանջվում է, երբ հանձնաժողովները գնահատում են կլինիկական փորձարկումները, որոնք ներառում են հատկապես խոցելի սուբյեկտներ, ինչպիսիք են անչափահասները եւ հաշմանդամները»։
Մեր փաստմանը՝ ՀՀ-ում հետազոտական էթիկայի հանձնաժողովների աշխատանքը տարիներ շարունակ ձեւական բնույթ է կրել, ուստի ի՞նչ մեխանիզմներ խորհուրդ կտա, որպեսզի այդ հանձնաժողովների աշխատանքն ավելի արդյունավետ դառնա, փորձագետը պատասխանեց. «Նախ, կարեւոր է իրականացնել առաջադրանքների համապատասխան բաշխում՝ ըստ հանձնաժողովի անդամների մասնագիտական կարողության։ Հնարավորության դեպքում կրկնօրինակումներից եւ գնահատումների համընկնումից խուսափելը նույնպես կարագացնի ընթացակարգը: Այդ նպատակով ես խորհուրդ եմ տալիս պարզեցնել հանձնաժողովի աշխատանքը՝ ընդունելով ստանդարտ գործառնական ընթացակարգեր: Չպետք է մոռանալ համապատասխան տեղեկատվական համակարգերի ստեղծման անհրաժեշտությունը, որպեսզի թույլատրվի կազմել հաշվետվությունների նախագծեր, արձանագրություններ եւ վկայագրեր, ինչպես նաեւ ներդնել հիշեցումների համակարգ»։
Փորձագետը հատկապես կարեւորեց հետազոտական էթիկայի հանձնաժողովների անդամների մասնագիտական դերակատարությունը ու հավելեց. «Այս առումով հանձնաժողովի քարտուղարի կամ ղեկավարի պաշտոնը անկյունաքարային է։ Առաջադրանքների կազմակերպումը, գնահատումը եւ մոնիտորինգը օպտիմալացնելու համար պետք է լինի առնվազն մեկ կես դրույքով պաշտոն»։
Տաթև ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
10.02.2023
