Լեմկինի ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտը ուսումնասիրել է BBC-ով հեռարձակված HARDtalk հաղորդման հարցազրույցն Արցախի պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի հետ և դրանում հայտնաբերել արմենոֆոբիայի հետքեր:
«Լեմկինի ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտը ցնցված և սարսափած է, որ BBC HARDtalk-ի հաղորդավար Սթիվեն Սաքուրը 2023թ. հունվարի 23-ին Արցախի պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի հետ հարցազրույցի ժամանակ առաջարկել է ցեղասպանություն՝ որպես Արցախի հայերի առջև ծառացած երկու «իրատեսական տարբերակներից» մեկը»,- ասվում է ինստիտուտի հայտարարության տեքստում:
Անդրադառնալով Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի բռնատիրական ռեժիմի կողմից Արցախի անօրինական 44-օրյա շրջափակմանը, Սաքուրը Վարդանյանին հարցրել է.
«Դուք այժմ վերահսկում եք մի փոքրիկ անկլավ, որն այժմ գտնվում է տնտեսական շրջափակման մեջ, և թվում է, թե ձեր միակ իրատեսական տարբերակը կամ Ադրբեջանի հետ քաղաքական գործարք մշակելն է, կա՛մ ժողովուրդը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայ համայնքը, պետք է որոշի, որ սա այլևս կայուն չէ և լքի տարածքը։ Այսպիսով, ո՞ր մեկն է լինելու՝ քաղաքական գործարք, թե՞ հեռանալ»։
Կարդացեք նաև
Ի պատասխան այս հարցադրման՝ Լեմկինի ինստիտուտը հերթական անգամ հիշեցրել է, որ մահվան սպառնալիքով մարդկանց ստիպել լքել իրենց հողը՝ ցեղասպանության ձև է:
«Լեմկինի ինստիտուտը զարմացած է, որ ստիպված է մատնանշել, որ ցեղասպանությունը երբեք չպետք է առաջարկվի վտանգի տակ գտնվող ժողովուրդներին՝ որպես ապագա հնարավոր «իրատեսական տարբերակ»: Ցեղասպանության սպառնալիքի տակ գտնվող մարդիկ բախվում են առանց ընտրության ընտրության: Եթե հայերին ստիպեն փախչել ադրբեջանական սպառնալիքների դիմաց, դա «իրատեսական տարբերակ» չէ, դա ցեղասպանություն է: Սաքուրի կողմից հարցի նման ձևակերպումը նրան դնում է հանցագործի դիրքում, որն այս դեպքում Իլհամ Ալիևն է։ Արցախը տեղավորելով ֆանտաստիկ սցենարի մեջ, որտեղ հնարավոր են քաղաքական բանակցություններ ներկայիս հակահայ, ցեղասպան ադրբեջանական վարչակարգի հետ, Սաքուրը ներգրավվում է ցեղասպանության ոչ այնքան նրբանկատ ժխտման մեջ և նույնիսկ մեղադրում է զոհին, թե իբր Արցախը շրջափակման մեջ է ոչ թե Ադրբեջանի ցեղասպան ծրագրերի, այլ արցախահայության կամ նրանց ղեկավարների կամ երկուսի կողմից ինչ-որ անբացատրելի համառության պատճառով»,- կարծում են Լեմկինի ինստիտուտում:
Ավելին, ըստ մասնագետների՝ գործարկելով DARVO (մերժել, հարձակվել, շրջել զոհին և հանցագործին) կոչվող մարտավարությունը՝ Սաքուրը արտացոլում է ցեղասպանների ընդհանուր ռազմավարությունը: Սաքուրը ոչ մի անգամ չի նշում, որ Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակումը 2020թ. պատերազմին վերջ դրած հրադադարի համաձայնագրի խախտում է, և ոչ էլ նշում է, որ խաղաղ բնակչության դեմ պաշարման մարտավարությունը միջազգային իրավունքի խախտում է։ «Փաստորեն, նա կարծես թե արդարացնում է շրջափակումը` հղում անելով 2020թ. համաձայնագրի պայմանների վերաբերյալ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև «թյուրըմբռնմանը», այն բանից հետո, երբ Վարդանյանն իրավացիորեն նշում է, որ շրջափակումը վերը նշված զինադադարի ակնհայտ խախտում է»,- ասվում է ինստիտուտի հրապարակման մեջ:
Ըստ մասնագետների՝ հարցազրույցի ամենախոսուն պահերից մեկն այն է, երբ Սաքուրն ընդհատում է Վարդանյանին՝ «պարզաբանելու» Արցախի մասին խոսելու լեզուն. «Դուք նոր Ձեր տարածքի մասին խոսելիս անվանեցիք այն Արցախ. ես ուզում եմ հստակեցնել, որ եթե դուք ձեր տարածքում այն անվանում եք Արցախ, Ադրբեջանի կառավարությունն, իհարկե, այն անվանում է Լեռնային Ղարաբաղ, ինչպես և միջազգային հանրությունը, ես պարզապես ուզում եմ հստակեցնել սա»:
«Լեմկինի ինստիտուտն ապշած է Սաքուրի համառությունից Լեռնային Ղարաբաղ անվան օգտագործման հարցում։ Ըստ Սաքուրի «պարզաբանման»՝ Արցախ անվանումն անօրինական է, մինչդեռ այն իրականում տարածաշրջանի պատմական հայկական անվանումն է։ Նրա համառությունը նաև անտեսում է Լեռնային Ղարաբաղ կամ պարզապես Ղարաբաղ տերմինի քաղաքական ենթատեքստը, անուն, որը հաճախ օգտագործվում է խոշտանգումների ժամանակ, երբ ադրբեջանցի զինվորները ֆիզիկական վնասի սպառնալիքի տակ ստիպում են հայ ռազմագերիներին կրկնել այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսին է «Ղարաբաղն Ադրբեջանն է»։ Նման դրվագներ փաստագրվել են հենց ադրբեջանցի զինվորների կողմից և տարածվել սոցիալական ցանցերի միջոցով: Սաքուրի մեկնաբանությունը, որը նա ձևակերպում է որպես բացահայտված և անհերքելի ճշմարտություն, ցույց է տալիս արցախյան հակամարտության պատմության լիարժեք անտեղյակություն և անտեսում է այն փաստը, որ Արցախը տրվել է Ադրբեջանին Խորհրդային Միության գաղութատիրության ներքո՝ առանց նրա մեծամասամբ հայ բնակչության համաձայնության կամ մասնակցության»,- ասվում է հայտարարության մեջ:
Ավելին, ինստիտուտի մասնագետները կարծում են, որ թեև Սաքուրն անընդհատ ասում է «ձեր տարածքը», նա կարծես թե անտեսում է ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը։ Լեմկինի ինստիտուտը հիշեցնում է, որ ինքնորոշման իրավունքը միջազգային իրավական համակարգում ամենահիմնարարներից մեկն է՝ համաձայն ՄԱԿ կանոնադրության և մարդու իրավունքների մի շարք փաստաթղթերի: Այս իրավունքը նույնքան հիմնարար է, որքան տարածքային ամբողջականությունը, հավասար ինքնիշխանությունը և ուժի կիրառման ընդհանուր արգելքը։ «Արցախի հայերը 1991թ. ի վեր շարունակաբար և հետևողականորեն արտահայտել են անկախության իրենց կամքը, երբ անցկացրին հանրաքվե, որի արդյունքում ճնշող մեծամասնությունը՝ 99,89 տոկոսը, քվեարկեց ինքնավարության օգտին: Ավելին, նրանք կառուցել են ժողովրդավարական ինստիտուտներ և մշտապես պահանջել են ճանաչվել համաշխարհային մասշտաբով որպես անկախ Հանրապետություն: Այսպիսով, պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը, անվանելով այն Արցախ, ոչ միայն հարգում է տարածաշրջանի հնագույն պատմությունը, այլև իրացնում է Արցախի ինքնորոշման իրավունքը՝ որպես երկրի պաշտոնական ներկայացուցիչ»,- ասվում է հայտարարության մեջ։
Լեմկինի ինստիտուտը եզրակացնում է, որ ամբողջ հարցազրույցը, փաստորեն, բնութագրվում է ենթադրություններով և ձևակերպումներով, որոնք, ըստ երևույթին, գալիս են Բաքվից: «Երբեմն Սաքուրը կարծես սոցիալական մեդիան օգտագործում է որպես միակ աղբյուր ճշմարտության ահռելի պնդումների համար, ինչպես, օրինակ, արցախցիները կարծում են, որ Վարդանյանի «…պետական նախարար լինելու շրջանը աղետ է»:
Մի պահ Սաքուրը որպես աղբյուր նշում է «քաղաքագետ» Էլխան Շահինօղլուին՝ Բաքվի «Ատլաս» հետազոտական կենտրոնի ղեկավարին, և մեջբերում է նրա խոսքերը, թե «Ռուբեն Վարդանյանը Մոսկվայի մարդն է Ղարաբաղում»։ Սաքուրը, թվում է, բացարձակապես անտեղյակ է, որ Ադրբեջանի բոլոր հետազոտական հաստատությունները, ինչպես բոլոր լրատվամիջոցները, գտնվում են նախագահ Ալիևի ռեժիմի լիակատար վերահսկողության ներքո։ Եթե Սաքուրը պատրաստվում է նշել ադրբեջանական քարոզչությունը որպես աղբյուր, նա պարտավոր է ունկնդիրներին տեղեկացնել, որ Ադրբեջանում հարցումների, հետազոտությունների կամ խոսքի ազատություն չկա»,- ասում են հայտարարության հեղինակները:
Ավելին, նրանց կարծիքով՝ Սաքուրը կարծես թե նաև տեղյակ չէ, որ ռուսական գազն արտահանվում է Ադրբեջան, իսկ հետո, ենթադրաբար, Եվրոպա, ինչը կարող է նշանակել, որ Իլհամ Ալիևն ինքը, փաստորեն, «Մոսկվայի մարդն» է Հարավային Կովկասում։ Ըստ այդմ, նման կարևոր և բոլորին հայտնի համատեքստը դուրս թողնելը կարծես նպատակաուղղված է դիտավորյալ մոլորեցնելու հանդիսատեսին:
«Այդ հարցազրույցի զգալի մասը փորձ էր վարկաբեկել Ռուբեն Վարդանյանին՝ որպես կոռումպացված գործարարի և ռուսական խամաճիկի։ Նման հարցադրումների վտանգն այն է, որ այն ուղիղ գծով կապվում է արմենոֆոբիայի հետ: 19-րդ դարի Համիդյան ջարդերի ժամանակներից հետո հայերի նկատմամբ բռնությունն արդարացվում է նրանով, որ նրանք ռուսների համախոհն ու խամաճիկն են: Թեև Լեմկինի ինստիտուտը սրտանց աջակցում է քաղաքական առաջնորդներին բարդ հարցեր տալու լրագրողի գործին, այս դեպքում հարցերն ավելի շատ նեղ ու սահմանափակ էին, քան բարդ, և արդյունքում մենք կորցրինք հնարավորությունը լսելու Արցախի ղեկավարության տեսակետը այնպիսի կարևոր թեմաների վերաբերյալ, ինչպիսին է կառավարումը շրջափակման ժամանակ, ինչ է պետք միջազգային հանրությունից, ապագայի պլանավորումը և հայրենիքի նշանակությունը»,- ասվում է հայտարարության տեքստում։
Լեմկինի ինստիտուտը այս «ցավալի» հարցազրույցը դիտարկում է որպես «Հարավային Կովկասի և մասնավորապես Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մասին համաշխարհային լրատվամիջոցների ապշեցուցիչ անտեղյակության հետևանք»։ «Մենք դա դիտարկում ենք նաև որպես ցեղասպանության հանցագործության և դրա կանխարգելման եղանակների մասին ԶԼՄ-ների անտեղյակության հետևանք։ Վերջապես, մենք կարծում ենք, որ այս հարցազրույցը Մեծ Բրիտանիայում հակահայության և թուրքամետության ուժեղ ներքին լարվածության հետևանք է, որը սկիզբ է առնում 19-րդ դարի վերջից, մասնավորապես Բաքվի շուրջ նավթի հայտնաբերումից և ադրբեջանական նավթահորերում բրիտանական խոշոր ներդրումներից սկսած:
Կոչ ենք անում բրիտանական լրատվամիջոցներին ուսումնասիրել հնարավոր հակահայկական կողմնակալությունն իրենց հրապարակումներում։ Մենք նաև կոչ ենք անում BBC-ին և համաշխարհային այլ լրատվամիջոցներին ապահովել Հարավային Կովկասի վերաբերյալ իրենց հրապարակումների ճշգրտությունը: Մենք նաև առաջարկում ենք, որ ավելի շատ մեդիա ընկերություններ կենտրոնանան իրենց խմբագիրներին և լրագրողներին զանգվածային վայրագությունների և դրա կանխարգելմանն առնչվող օրենքների և մոտեցումների վերաբերյալ կրթելու վրա: Վերջապես, խնդրում ենք, որ լրագրողները չառաջարկեն ցեղասպանության արդյունքները որպես «իրատեսական տարբերակներ» վտանգված համայնքների համար»,- ասվում է հայտարարության մեջ:
Պատրաստեց Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
