Միասնական սոցիալական ծառայության Գյումրու տարածքային կենտրոնի նախկին տնօրեն, Գյումրիի ավագանու «Ապրելու երկիր» խմբակցության ղեկավար Կարեն Մալխասյանի հետ Aravot.am-ը զրուցել է վերջին տարիներին Հայաստանում աղքատության ցուցանիշների բարձրացման, ծայրահեղ աղքատների թվի ավելացման պատճառների մասին։
– ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջերս կառավարության նիստում խոսեց աղքատության ցուցանիշների մասին՝ հայտարարելով, որ 2021 թվականին աղքատությունը հասել է 26․5 տոկոսի։ Եթե վերլուծում ենք վերջին 4 տարիների աղքատության ցուցանիշը, ապա տեսնում ենք, որ ամենաբարձր ցուցանիշները վերջին 3 տարիներին են եղել։ Ինչի՞ մասին է խոսում այս վիճակագրությունը։
-Այո՛, ցավոք սրտի, մեր երկրում վերջին տարիներին աղքատության ցուցանիշը պրոգրեսիա է ապրում։ Համեմատենք վերջին 4 տարիների վիճակագրությունը՝ 2018՝ 23,5%, 2019՝ 26,4%, 2020՝ 27,0%, 2021՝ 26,5%։ Վերջին տվյալով ստացվում է՝ մեր բնակչության համարյա 27 տոկոսն աղքատ է, իսկ դա նշանակում է, որ 100-ից 27-ը մեզանում աղքատ է, ինչը աննախադեպ ցուցանիշ է, և պետք է անհանգստացնի մեզ բոլորիս, բայց առաջին հերթին երկրի կառավարմամբ զբաղվողներին։
Աղքատության պատկերը վերջին տարիներին, հակառակ ամբիոններից հայտարարվող տնտեսական հաջողությունների, նոր աշխատատեղերի բացման մասին հայտարարություններին, այդպես էլ մեր երկրում դեպի դրականը չփոխվեց։ Հակառակը, խնդիրը խորացավ, և դա խոսում է այն մասին, որ այս ոլորտում կառավարումը ձախողվել է։ Իսկ պետությունը պետք է պատասխանատվություն ունենա սոցիալապես խոցելի վիճակում գտնվողների նկատմամբ իր վարած քաղաքականությամբ, այլ ոչ թե միայն ամբոխահաճո հայտարարություններ անելով։
Կարդացեք նաև
Աղքատությունը վերացնելուն կամ գոնե նվազեցնելուն պետք է ուղղված լինի մեր տնտեսության զարգացման կառուցվածքը, պետք է ստեղծել պայմաններ այնպիսի տնտեսական ոլորտների զարգացման համար, որոնք հնարավորինս ներառում են հասարակության նաև սոցիալապես անապահովների խավը, սոցիալական ապահովության պետական ծրագրերը պետք է ունենան տրամաբանություն և շարունակականություն՝ հիմնված իրական կարիքների վերհանման և խորքային խնդիրների լուծման վրա։
Այս ամենին զուգահեռ պետությունը պետք է վարի հնարավորությունների ստեղծման քաղաքականություն․ պետք է ստեղծվեն պայմաններ բոլոր խավերի ու տարիքային խմբերի սոցիալական զբաղվածությունն ապահովելու, սոցիալապես անապահով խավերին կրթելու համար, նրանց հնարավորությունների զարգացման ծրագրերը պետք է շարունակական և հետևողական կերպով տարվեն։
-Աղքատության մասին ամենացածր ցուցանիշները գրանցվել են 2018 թվականին։ Այդ ժամանակ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարը ձեր կուսակցության ղեկավար Մանե Թանդիլյանն էր։ Որո՞նք են եղել բարեփոխումների շրջանակը, որոնք նաև բերել էին կամ կարող էին բերել մարդկանց սոցիալական վիճակի բարելավմանը։
-Թվերն իսկապես փաստում են, որ 2018 թվականը իր ցուցանիշներով լավ իմաստով առանձնացել է։ Եվ դա նաև սոցիալական ապահովության ոլորտում այդ տարի արված բարեփոխումների շնորհիվ է։ Կարող ենք վստահ արձանագրել, որ մայրության պատրաստվող կանանց վերաբերող ծրագրերը բավականին դրական են ազդել մեր հասարակության վրա՝ և՛ սոցիալական խնդիրների լուծման, և՛ հնարավորությունների ստեղծման իմաստով։ Տիկին Թանդիլյանի օրոք է, որ կառավարությունն ընդունել է, այսպես ասած, «դայակի ծրագիրը», որով պետությունը մինչև 50 %-ով փոխհատուցում է մինչև 2 տարեկան երեխայի խնամքի վճարը։ Ասեմ, որ նշված ծրագիրը ամենապահանջված և բարձր արդյունավետություն ունեցող ծրագրերից է եղել։ Ասում եմ՝ «եղել է», քանի որ 2022 թվականից պետությունը նշված ծրագիրը և մի շարք այլ ծրագրեր, որոնք իրականացվել և ուղղված են եղել են գործազրկությունը կանխելուն՝ այսինքն` աղքատությունը մեղմելուն և ապացուցել են իրենց արդյունավետությունը, այլևս չեն իրականացվում։
Դեմոգրաֆիական՝ ծնելիության բարձրացման և ինչու չէ նաև սոցիալական խնդիր լուծեց նրա կողմից իրականացված ևս մեկ բարեփոխում․ երկրորդ երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստը 50 հազարից եռապատկվեց, դարձավ 150 հազար դրամ։
Պետք է ընդունենք, որ նրա կողմից առաջ քաշվող սոցիալական ապահովության ծրագրերը խորքային հարցեր էին լուծում, հիմված էին վերլուծության վրա և իրական արդյունքների էին միտված։ Չպետք է մոռանալ, որ Հայաստանում նվազագույն կենսաթոշակը հենց Թանդիլյանի նախաձեռնությամբ 60%-ով աճեց՝ 16 հազար դրամից դառնալով 25 հազար 500 դրամ: Սա ուղղված էր նրան, որ կենսաթոշակը պարենային նվազագույն զամբյուղի ստորին շեմից ցածր չլիներ և ըստ այդմ, ծայրահեղ աղքատ թոշակառու չլիներ։
Մանե Թանդիլյանը, որպես սոցիալական հարցերի նախարար, իսկապես շատ կարճ ժամանակահատվածում՝ 6 ամսում, նպաստեց ոլորտում փոփոխությունների իրականացմանը, մեր քաղաքացու բարեկեցության, սոցիալական ապահովության մեխանիզմների ձեւավորմանը, և եթե նրա պաշտոնավարումից հետո էլ բարեփոխումների ոգին շարունակական լիներ, աղքատության այսպիսի պատկեր մենք պարզապես չէինք ունենա։
Բարեփոխումների ոգին շարունակական չէ, և կբերեմ միայն մեկ օրինակ, որ ավելի պատկերավոր լինի։ 2022թ-ի սեպտեմբերից կառավարության որոշմամբ՝ կենսաթոշակի հիմնական չափը 3000 դրամ բարձրացնելու արդյունքում (18000 դրամը դարձավ 21000 դրամ) Հայաստանի Հանրապետությունում հազարավոր նպաստառու ընտանիքներ զրկվեցին նպաստ ստանալու իրավունքից, որը նվազագույնը կազմում է 18 000 դրամ։ Այսինքն՝ ստացվում է, որ պետությունը 3000 դրամ կենսաթոշակի գումարը ավելացնելով՝ անվանենք բարեփոխում, զրկում է առավել խոցելի խմբին, այն է՝ նպաստառուներին իրենց նպաստից, որը յուրաքանչյուրի դեպքում տարբեր է՝ սկսած 18 000 դրամից (սոցիալական նպաստի դեպքում) և կարող է հասնել մինչև 90 000 և ավելի դրամի (ընտանեկան նպաստի դեպքում)։ Այս պարագայում պետք է նկատի ունենալ, որ աղքատությունը բազմազան և փոխկապակցված պատճառների արդյունք է, և կենսաթոշակի բարձրացումը որպես բարեփոխում կարելի էր իրականացնել նախապես վերլուծելով, հաշվարկելով և նկատի ունենալով որոշակի բացառություններ, որի արդյունքում հազարավոր նպաստառուներ չէին զրկվի իրենց գումարներից։ Արդյունքում կենսաթոշակի բարձրացումը լիարժեք կծառայեր իր նպատակին և ինչպես նշել եմ վերևում՝ աղքատության այսպիսի պատկեր մենք պարզապես չէինք ունենա։
-Իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիրը» իր նախընտրական ծրագրում գրել էր, որ մինչեւ 2023 թվականը աղքատությունը իջեցնելու են առնվազն 10 տոկոսային նիշով` վերացնելով ծայրահեղ աղքատությունը, գործազրկությունը` 5 տոկոսային նիշով: 2021 թվականին ծայրահեղ աղքատների թիվը վերջին 4 տարիների համեմատ եղել է ամենաբարձրը՝ 1․5 տոկոս։ Ստացվում է, որ ՔՊ-ն այս խոստումը կատարելու հարցում էլ է ձախողում․․․
-Չնայած իշխող ուժի խոստումներին՝ ծայրահեղ աղքատության նիշն էլ տարեցտարի բարձրանում է։ 2021 թվականին ծայրահեղ աղքատության մակարդակը 0,7 տոկոսից հասել է 1,5 տոկոսի, այսինքն՝ կրկնապատկվել է։ Իսկ ծայրահեղ աղքատ են համարվում նրանք, ում սպառումը մեկ չափահաս անձի հաշվով ցածր է եղել աղքատության պարենային գծից՝ 1.5 տոկոս, ամսական 26.500 դրամ սպառում: Իսկ դա նշանակում է, որ մեր բնակչության 1․5 տոկոսը, հազարավոր մարդիկ պարզապես հացի գումար չունեն, սոված են մնում։
Իմ կարծիքով՝ խիստ անհավանական է, որ մեկ տարվա ընթացքում՝ մինչև 2023 թվականը մեր բնակչության կենսամակարդակը այսօրվա քաղաքականությամբ հնարավոր լինի բարձրացնել․ գնաճի դեմ պայքարի ու սոցիալական ապահովման ոչ արդյունավետ միջոցների կիրառումը նորից մեզ կանգնեցնելու է նույն խնդիրների առջև։
