«Կահիրե լրատվական» հեռուստաալիքը նոյեմբերի 29-ին շուրջ 50 րոպե նվիրել է Արցախի Հանրապետության շուրջ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հակամարտության արմատներին եւ լուծման հնարավորություններին՝ հրավիրելով վերլուծաբաններ Կահիրեից եւ Սեւաստոպոլից։ Լրագրող Իհապ Օմարը եւ քաղաքական գիտությունների դոկտոր, դասախոս Ամմար էլ Գենան ներկայացրել են իրենց դիտանկյունները տագնապի տարբեր կողմերի մասին՝ աշխարհաքաղաքականից մինչեւ դավանական։
Ըստ Իհապ Օմարի՝ Ռուսաստանը կարող է հրադադար պարտադրել՝ Թուրքիայի եւ Իրանի հետ ունեցած սեւծովյան եւ սիրիական հարակցություններով, սակայն մտավախություն կա, որ Ադրբեջանը, Սյունիք ներխուժելով, կարող է փոխել հակամարտության պատկերը՝ ներգրավելով Իրանին իբրեւ հակառակորդ։ Հարցին՝ թե Արցախն իրենից աշխարհաքաղաքական, տնտեսական կամ այլ արժեք է ներկայացնում, նա, օրինակ բերելով բալկանյան թնջուկը, հաստատել է, որ հակամարտության արմատն ազգային է եւ ոչ թե դավանական կամ քաղաքական, որ խորհրդային շրջանում Կրեմլի ազգային քաղաքականության եւ կամայականորեն սահմաններ որոշելու հետեւանք են ներկա հակամարտությունները՝ փաստելով, որ Հայաստանը հնագույն պետություններից մեկն է։
Ադրբեջանից քաղաքական վերլուծաբան Շեյխալի Ալիեւը ներկայացրել է իր երկրի դիրքորոշումը, ընդգծել, որ խնդրի արմատը հայկական հողային պահանջներն են ու ընդարձակման ձգտումը, որի հետեւանքով ավելի քան մեկ միլիոն ադրբեջանցի բռնագաղթի է ենթարկվել, մինչեւ որ երկու տարի առաջ ադրբեջանական բանակը «հայկական բռնագրավումից» ազատագրեց իր հողերը եւ վերջ տվեց այս հակամարտությանը, եւ ներկայումս ընթանում են խաղաղ բանակցություններ։ Նա հաստատել է, որ մի շարք պետություններ չեն փափագում հակամարտության վերջնական լուծմանը, որպեսզի ելնելով սեփական շահերից՝ մոտ եւ հեռավոր ապագայում այն օգտագործեն Ադրբեջանին ճնշելու համար։ Նա հիշատակել է Ֆրանսիային, Իրանին, որոնք օգնել են եւ շարունակում են օգնել Հայաստանին վերազինվել՝ փոխելու ուժային հարաբերակցությունը եւ փոփոխության ենթարկելու իրերի արդի դասավորությունը։ Հարցին, թե ի՞նչ կարեւորություն է ներկայացնում Արցախն Ադրբեջանի համար, երբ Հայաստանն այն իր մասնիկն է համարում, նա առաջ է քաշել աշխարհագրական, քաղաքական, տնտեսական եւ իրավական պատճառներ՝ ակնհայտորեն խճճվելով պատմական փաստարկների մեջ։
Այնուհետեւ հաղորդավարը Երեւանից հրավիրել է ՀՀ ԱԺ «Հայաստան» դաշինքի պատգամավոր Արթուր Խաչատրյանին՝հարցելով, թե ո՞րն է հակամարտության լուծումը։ ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ նախկին անդամն առաջին հերթին շեշտել է, որ լուծման մասին խոսելու համար հարկավոր է մատնանշել պատճառները։ «Երբ կազմավորվեց Խորհրդային Միությունը ստալինյան «ազգային քաղաքականությունը» ԽՍՀՄ հանրապետությունները կապում էր հանգույցներով, որոնք հեշտությամբ չէին կարող քանդվել։ Տարբեր ցեղային մեծամասնություններ «տեղափոխվեցին» Կովկասի եւ Կենտրոնական Ասիայի ամբողջական շրջաններ եւ այլ ազգային մեծամասնություն ունեցող հանրապետություններ։ Ահա թե ինչպես Լեռնային Ղարաբաղը՝ (նույն ինքը՝ Արցախը) պատմական հայկական շրջանը, մոտ 90 տոկոսով հայ բնակչությամբ տրվել է Ադրբեջանին»։ «Սակայն Ղարաբաղի ժողովուրդը երբեք չկորցրեց Հայաստանին միանալու հույսը։ Այսպիսով, 80-ականների վերջին, երբ Գորբաչովի գլխավորությամբ այսպես կոչված «Պերեստրոյկայի» բարեփոխումները հռչակվեցին, Ղարաբաղի ժողովուրդը որոշեց իրացնել ինքնորոշման իր իրավունքը եւ խնդրել Խորհրդային Միությունից՝ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի Խորհրդային Հանրապետություններից համաձայնել Ղարաբաղի իրավասությունն Ադրբեջանից փոխանցել Հայաստանին։ Հետեւաբար «Ղարաբաղյան հակամարտությունը» Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի միջեւ է, Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի շուրջ՝ ըստ ՄԱԿ-ի սկզբունքների եւ կանոնադրության, ինչպես նաեւ Եվրոպայի անվտանգության եւ համագործակցության համաժողովի Հելսինկյան եզրափակիչ որոշման (1975-ից Համաժողովը վերածվեց մշտական գործող կազմակերպության՝ Եվրոպայի Անվտանգության եւ համագործակցության կազմակերպություն): Այսպիսով, Հայաստանի Հանրապետությունը հակամարտության «լիարժեք» կողմ չէ, այլ հակամարտությանը միջամտեց իբրեւ Ղարաբաղի հայության ապահովության եւ իրավունքների երաշխավոր եւ փաստացի ներկայացնում էր Լեռնային Ղարաբաղը միջազգային միջնորդավորված բանակցություններում։
Կարդացեք նաև
Միջազգային միջնորդական ջանքերը սկսել են 1991-ից՝ ԽՍՀՄ-ի փլուզման նախօրեին։ 2006-2007թթ․ ձեւակերպվել են հակամարտության լուծման հիմնարար սկզբունքներն ու տարրերը երեք միջնորդ երկրների՝ այսպես կոչված ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ՝ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսիայի կողմից։ Լուծումը պետք է հիմնված լիներ Հելսինկյան Եզրափակիչ որոշման երեք սկզբունքների՝ ժողովուրդների հավասար իրավունքների եւ ինքնորոշման, ուժի սպառնալիքից կամ կիրառումից հրաժարման եւ պետությունների տարածքային ամբողջականության վրա։ Համապարփակ խաղաղության պայմանագիրը պետք է ստորագրվեր Լեռնային Ղարաբաղի, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի կողմից, որը պետք է սահմաներ Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը, որը ենթադրվում է, որ պետք է որոշվեր կամարտահայտության օրինական պարտադիր հանրաքվեի միջոցով՝ կազմակերպված ՄԱԿ-ի կամ ԵԱՀԿ-ի կողմից։
Սակայն Ադրբեջանն ուժի սպառնալիքից կամ ուժի կիրառումից հրաժարվելու սկզբունքը կոպտորեն խախտեց 2020-ի սեպտեմբերի 27-ին, երբ աշխարհը զբաղված էր մահաբեր
COVID-19 համաճարակի դեմ պայքարով, չհրահրված հարձակում գործեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության դեմ՝ սպանելով հազարավոր մարդկանց եւ բռնագրավելով Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի մեծ մասը։ Իսկ 2021-ի մայիսին Ադրբեջանը ներխուժեց ՀՀ ինքնիշխան տարածք։ Այդ ժամանակից Հայաստանի դեմ նախահարձակ գործողությունները շարունակվում են։ Վերջին ներխուժումը 2022-ի սեպտեմբերի 12-ին էր։ Ադրբեջանը սպանել է 250 հայ զինվորական եւ գրավել Հայաստանի շուրջ 150 քառ․ մետր տարածք։ Ադրբեջանը Հայաստանի վրա է հարձակվել երկու պատճառով՝ դեպի Նախիջեւան Հայաստանի վրայով ինքնիշխան միջանցք ստանալու համար եւ ճնշում բանեցնելու Հայաստանի վրա, որպեսզի վերջինս Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչի Ադրբեջանի մաս։
Հայաստանը պատրաստ է Ադրբեջանի հետ սահմանազատման եւ սահմանագծման գործընթացին, ինչպես նաեւ նրա հետ կնքելու խաղաղության պայմանագիր։ Սակայն Հայաստանը երբեք պետք է չստորագրի Ադրբեջանի եւ Նախիջեւանի միջեւ հաղորդակցության միջանցք տրամադրելու համաձայնագիր, որը ենթակա չէ Հայաստանի իրավասության։ Կառավարությունը պահանջում է նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի ապահովության երաշխիքներ։
Մինչդեռ մենք՝ ընդդիմադիր «Հայաստան» դաշինքը, համակարծիք ենք, որ Հայաստանի վրայով ինքնիշխան միջանցք չտրամադրվի Ադրբեջանին, ուղեւորների եւ բեռների տարանցումը կատարվի ըստ ՀՀ օրենսդրության, քանի որ ճանապարհը գտնվում է Հայաստանի տարածքում, իշխանության հետ հիմնական տարակարծություն ունենք Ղարաբաղի հարցի շուրջ։ Մենք հավատում ենք, որ Ղարաբաղի հայերը, որոնց ապահովությունը ներկայումս երաշխավորված է սահմանափակ ժամանակով լիազորություն ունեցող ռուս խաղաղապահների կողմից, ստիպված պետք է լքեն իրենց պատմական հայրենիքը, եթե ադրբեջանական իրավասություն հաստատվի։ Հետեւաբար Ղարաբաղում առկա է գոյության եւ նոր ցեղասպանության սպառնալիք։ Մենք համաձայն ենք, որ տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատվի։ Այնուամենայնիվ, որպեսզի խաղաղությունը տեւական լինի, պետք է հիմնված լինի արդարության վրա։ Հակառակ պարագայում խաղաղության փոխարեն կունենանք ժամանակավոր հրադադար, իսկ վատթարագույն դեպքում՝ հայոց ցեղային մաքրագործում իրենց պատմական հայրենիքում։
Մենք համոզված ենք, որ տեւական խաղաղություն չի կարող հաստատվել, եթե ղարաբաղյան հիմնախնդիրն արդար լուծում չստանա՝ հիմնված հակամարտող կողմերի փոխզիջման վրա։ Այսպիսով, մյուս դիրքորոշումը հետեւյալն է․ այս շրջանում տեւական խաղաղության համար ղարաբաղյան հիմնախնդրի համապարփակ լուծումը պետք է հիմնված լինի երեք հիմնական սկզբունքների՝ ժողովուրդների հավասար իրավունքների եւ ինքնորոշման, ուժի կիրառման սպառնալիքի կամ ուժի կիրառման բացառման եւ պետությունների տարածքային ամբողջականության վրա։
ՀՅԴ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԿԱՊԵՐԻ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ
