Ասում է Ազգային-քաղաքական գործիչ, քաղաքագիտության դոկտոր Վիգեն Հովսեփյանը
– Մեկ շաբաթ առաջ Երեւանում տեղի ունեցավ «Հայաստան-Սփյուռք համաժողովը», որն անմիջապես վիճաբանության առիթ դարձավ, քաղաքական քննադատության, չնայած այն հանգամանքին, որ որքան ես գիտեմ, քաղաքական կուսակցությունները կամ չէին հրավիրվել, կամ բոյկոտել էին համաժողովը: Ըստ քննադատությունների՝ այս համաժողովը պարզապես միջոց էր գործող իշխանությունների համար ինքնաքարոզչության, ֆոլկլոր էր, ձեւականության համար էր, որը միայն նպատակ ուներ փայլեցնել Երեւանի ներկայիս իշխանությունների կերպարը, իսկ մյուսները պնդում էին, թե դա շատ ձեռնտու է եւ արդյունավետ տեխնիկական մակարդակով, ի՞նչ կարծիքի եք, դոկտ. Հովսեփյան։
– Նախ նշեցիք, որ մտադրություն կա քաղաքականացնելու այս համաժողովը: Սկսեմ նրանից, որ որքան հիշում եմ, վերջին երեսուն տարիների ընթացքում բոլոր համաժողովները, որոնք վերաբերում էին Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններին, ոչ մեկ անգամ նրանք ապաքաղաքականացված չէին, նրանք միշտ էլ քաղաքականացված են եղել երկու կողմից, նկատի ունեմ՝ սփյուռքի տարբեր ուժեր եւ Հայաստանում իշխանություններ միշտ էլ քաղաքականացրել են այս համաժողովները։ Երկրորդ, ցանկացած նման համաժողով, որպես ֆոլկլոր բնութագրելը կնշանակի խաթարել կամ նսեմացնել այս գիտաժողովին ներկա մասնակիցներին, ինչը ճիշտ չեմ համարում։
Ես կարողացա այս կոնֆերանսի միայն երկու ներկայացում դիտել առցանց, եւ կարող եմ վկայել, թե դրանք բարձրորակ ներկայացումներ էին, հետեւաբար, ամենակարեւոր հարցը հետեւյալն է. հիմա ի՞նչ. այս ամեն պանելները կայացել են, այս ներկայացումները, եզրակացությունները արվել են, բայց հիմա ի՞նչ։ Կարեւորը եզրահանգումների վրա շոշափելի քայլեր ու ծրագրեր կառուցելն է։ Թե արդյոք բոլորը, բոլոր հավանական դերակատարները ներառվա՞ծ էին, պարզ է, որ ոչ։ Ես այս խնդրին մոտենում եմ այն տեսանկյունից, ուզում եմ նշել, որ մեր ազգային ու առավել եւս պետական կարողականությունները սահմանափակ են՝ համեմատած մեր շրջապատի, միջազգային ուժերի, եւ մեր թշնամիների։
Կարդացեք նաև
Հետեւաբար, մենք պետք է առավելագույնս օգտվենք մեր ռեսուրսներից, եւ սփյուռքյան ռեսուրսները՝ դրանք լինեն հայ անհատների եւ հեղինակությունների տեսքով, թե գործող կազմակերպությունների տեսքով, ես ոչ մի խնդիր կամ արգելք չեմ տեսնում այդ բոլորն էլ հավաքագրելու մեջ։ Ես կարծում եմ, որ ազգի (պետություն եւ սփյուռք) սահմանափակ ուժերը նկատի ունենալով, մենք չպետք է շտապենք մեկ պարադիգմից մյուսն անցնել մեկ թռիչքով, ինչը կարող է վնասակար լինել։ Օրինակ, եթե մենք որոշել ենք չսահմանափակվել Սփյուռքի քաղաքական եւ եկեղեցական կառույցներով այսօրինակ համաժողովումներում, ավելի լավ կլինի դա անել աստիճանաբար, միեւնույն ժամանակ ներառելով նույն հեղինակություններն ու մասնագետները, որոնք մասնակցում էին այս վերջին համաժողովում։ Հիմա այլ հարց է, թե սփյուռքի նշված ուժերը հրավիրված լինեին, կմասնակցեի՞ն։ Եթե չեն մասնակցում, ապա իրենք կվերահաստատեն իրենց սկզբնական քննադատությունը այս համաժողովի վերաբերյալ, երբ ասում են, թե այն քաղաքական նպատակների է ծառայեցվում, քանզի բոյկոտելն ինքնին քաղաքական վերաբերմունք է ենթադրում։ Ես մեծապես կարեւորում եմ նման համաժողովների խորհրդանշական արժեքը, եւ խորհրդանշականը չեմ համարում գործնականը չեղարկող։ Ավելին, նման համաժողովը պիտի որ մասնագիտական լինի, պիտի որ գործնական խնդիրներ լուծի, բայց նաեւ պիտի միասնականության պատգամ պարտադրի՝ ինչքան էլ դա անհավանական թվա այս պահին: Համենայնդեպս, նույնիսկ, եթե միասնականության պատգամ չփոխանցի, հակառակը հաստատ, որ պիտի չանի։
– Դոկտ. Հովսեփյան, Հայաստանին շրջապատող տարածաշրջանը եռում է, Իրանը կանգնած է շատ ինտենսիվ ցույցերի առաջ եւ ռեժիմը կարող է տապալվել, Ռուսաստանը սուզվել է Ուկրաինայի ցեխի մեջ եւ բախվել բազմաթիվ դժվարությունների, եւ թվում է, թե Ուկրաինայում պատերազմը կշարունակվի։ Երկար ժամանակ, եւ առաջիկա 2-3 ամիսների ընթացքում ոչ մի կողմ չի հանգուցալուծելու պայքարը, պարզ է նաեւ, որ այս պատերազմից վճռական հաղթող դուրս չի գա Ռուսաստանի համար, որը մեծ պարտություն է, ի՞նչ եք կարծում, այս ամենն ինչպես կազդի Հայաստանի վրա:
– Մենք շատ փոքր խաղացող ենք գլոբալ զարգացումներում: Մենք պետք է օգտվենք քաղաքական դասերից եւ փորձենք մեր սեփական շահերի համար օգուտ քաղել ցանկացած զարգացումից։ Անկասկած, որ ուկրաինական պատերազմն ու դրանից բխող իրադրություններն ավելի ամրապնդեցին ռուս-թուրքական եւ ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունները, ինչը մեզ համար բարդություններ ստեղծեց։ Բայց, սա նաեւ հնարավորություն ստեղծեց, որովհետեւ Արեւմուտքը սկսեց ավելի շատ հետաքրքրվել տարածաշրջանով, Հայաստանով։
Նախկինում այդ հետաքրքրությունն արտահայտվում էր միայն ելույթներով ու տեսականորեն, իսկ հիմա ավելի լուրջ մոտիվացիա կա, որ Արեւմուտքը եւ ԱՄՆ-ը պատասխանատու դեր ստանձնեն տարածաշրջանում։ Արդյո՞ք այդ պոտենցիալ շահերը ինչ-որ կերպ ձեռնտու են հայկական շահերին։ Ժամանակը ցույց կտա, դա կախված է ԱՄՆ-ի այդ դերը ստանձնելու ցանկությունից եւ նաեւ՝ հայկական դիվանագիտությունից։ Իհարկե, Երեւանի արտաքին քաղաքականությունը կլինի հիմնական դերակատարը նման նոր ուղղություններ հարթելու գործում, բայց հայկական սփյուռքը նույնպես կարեւոր դեր ունի այս իմաստով, հայկական լոբբին եւ հայկական կազմակերպությունները պատասխանատվություն ունեն այս ուղղությամբ։
– Վերջերս մենք լսեցինք, որ Հայաստանը զենք է գնել Հնդկաստանից…
– Այո, ես նույնպես հետեւել եմ այդ լուրերին։ Ես ռազմական փորձագետ չեմ, բայց կարծում եմ, որ այսօր նույնիսկ զենք գնելն ունի իր գիտությունը եւ որ արդյունավետ ռազմավարություն չէ փորձել զենք մուրալ այստեղից-այնտեղից։ Ժամանակակից պատերազմում ռազմավարությունը հակառակորդին ոչնչացնելու փորձը չէ, այլ այն, որ հակառակորդին հասցվի այնքան վնաս, որ այս վերջինը հաշվարկի, թե արժի՞ պատերազմ սկսել կամ պատերազմը շարունակել։ Հետեւաբար, Հայաստանի համար խնդիր է առաջանում ստեղծել այնպիսի պաշտպանական կարողություններ, որոնք իրեն կտան կանխարգելիչ միջոցներ ադրբեջանական թշնամական հավակնությունների դեմ, եւ որոնք Բաքվին կստիպեն չափել ագրեսիայի հետեւանքով կրելիք կորուստները, մարդկային, տնտեսական եւ ենթակառուցվածքային մակարդակով։
– Պարոն Փաշինյանը հայտարարեց, որ Հայաստանն ունի անհրաժեշտ ֆինանսներ զենք գնելու համար, բայց որոշ երկրներ հրաժարվում են զենք վաճառել Հայաստանին եւ փորձում են ճնշել Հայաստանին, որ զենք չգնի այլ տեղից, նաեւ ռազմավարական դաշինքների խնդիր կա, դա հիմա ակնհայտ է. երբ հիմա Հայաստանը չի կարող հույսը դնել Ռուսաստանի վրա, որպես դաշնակցի, կամ ՀԱՊԿ-ի եւ մնալով ՀԱՊԿ-ի ներսում՝ չի կարողանում նաեւ նոր դաշնակիցներ փնտրել, ոմանք պնդում են, որ երաշխիք չկա, որ Հայաստանը այլ դաշնակիցներ կգտնի, բայց ես ասում եմ, որ այդպես է։ Քաղաքականության մեջ երաշխիքներ փնտրելը աբսուրդ է, շատ կուսակցություններ այսօր կոչ են անում Հայաստանին դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից, ի՞նչ կարծիքի եք:
– Երբ մենք սահմանափակ ռեսուրսներ ունեցող պետություն ենք, չենք կարող այս հարցին մոտենալ «կամ-կամ»-ի տրամաբանությամբ։ Այսինքն, այս հանգրվանում, տրամաբանական չեմ համարում ՀԱՊԿ-ի կամ Արեւմուտքի միջեւ կտրուկ ընտրություն կատարել։ Միգուցե կգա օրը, երբ ստիպված լինենք որոշել ընտրություն կատարել երկու բեւեռների միջեւ, սակայն այսօր դրա հարմար պահը չի։ Նաեւ պիտի ավելացնեմ, թե մինչ այժմս ԱՄՆ-Հայաստան հարաբերությունները եղել են քաղաքավարի եւ հիմնված են եղել Վաշինգտոնի կողմից հայության եւ ինքնաբերաբար՝ ՀՀ-ի հանդեպ ունեցած համակրանքի վրա, ինչը ռազմավարական լուրջ մակարդակների չի հասցված միջպետական կապերը, սակայն մի քանի ամիս է միայն, որ ականատես ենք լինում ավելի խորը մերձեցման։
Վերջին 30 տարում ԱՄՆ-ի եւ Հայաստանի միջեւ դրական դիվանագիտական հարաբերություններ եղել են, ցածր ինտենսիվության փոխանակումներ եղել են, բայց մինչ օրս կապերն այդքան էլ խորը չեն եղել, հիմնականում այն պատճառով, որ Երեւանի ղեկավարները վերջին երեսուն տարիների ընթացքում միշտ զգույշ են եղել, որպեսզի չվրդովեցնեն ռազմավարական դաշնակից Մոսկվային։ Մեր դիվանագիտությունը պետք է հասնի այն մակարդակին, որ մենք կարող լինենք Մոսկվային համոզել, թե Վաշինգտոնի հետ մեր դրական հարաբերությունները ուղղված չեն ռուսական շահերի դեմ, եւ թե ԱՄՆ-ի հետ մեր հարաբերություններից Հայաստանը որոշակի կարիքներ ունի բավարարելիք, որոնք Մոսկվան անկարող է բավարարել, կամ պատրաստ չէ բավարարել, հատկապես այսօր, հատկապես ուկրաինական պատերազմի ֆոնին, որտեղ Մոսկվան որոշակի շահեր ունի Անկարայից եւ Բաքվից։
Եզրափակելով՝ չեմ կարծում, որ սա ճիշտ պահն է ՀԱՊԿ-ից հեռանալու համար վճռորոշ քայլեր ձեռնարկելու։ Ես հասկանում եմ հիասթափությունը, եւ համաձայն եմ, որ Մոսկվայի վերաբերմունքն անընդունելի է եղել, եւ որ ե՛ւ Մոսկվան, ե՛ւ ՀԱՊԿ-ն մեզ հիասթափեցրել են։ Բայց ես չեմ կիսում ձեր միտքը, թե սա ճիշտ պահն է կտրուկ փոփոխության համար, ինչին նաեւ ԱՄՆ-ն կամ Արեւմուտքը եւս, կարծում եմ, լիովին պատրաստ չի։
-Գեներալ Նարեկ Աբրահամյանն ինձ հետ հարցազրույցում հետաքրքիր առաջարկ արեց, նա առաջարկեց մեր արտաքին ռազմավարությունը քննարկել ազգային -համազգայինի մակարդակով, ասեմ ավելին, այսօր խորհրդարանում կառուցողական քննարկումը փոխարինվում է մեծամասնության եւ ընդդիմության փոխադարձ մեղադրանքներով, մինչդեռ արտախորհրդարանականի հետ քննարկումները ես խորհրդանշական եմ համարում, ոմանք ասում են, որ արտախորհրդարանականի հետ հանդիպումները շատ լուրջ մակարդակի վրա են, ես կասկածում եմ, որովհետեւ, իմ համեստ կարծիքով, մեծամասնության պահվածքը վերջին 4 տարիների ընթացքում ցույց տվեց, որ արհամարհում է բոլորին, նույնիսկ իր նախկին դաշնակիցներին, եւ ոչ ոքի չի լսում: Կարծում եմ՝ հանդուրժողականության պակաս, պոպուլիզմ-դեմագոգիզմ-մանիպուլյացիան այսօր գերիշխող է հանրապետության ներսում, ոչ ոք մյուսին չի լսում, չե՞ք կարծում, որ մեզ պետք է ազգային երկխոսություն, գուցե սփյուռքը նախաձեռնում եւ առաջարկում է նման երկխոսություն:
– Ես համաձայն եմ ձեր բարձրացրած մի քանի կետերի հետ, թեկուզ ոչ բոլորի։ Այսօր մենք կարիք ունենք բազմակողմանի եւ տոկուն խոսակցությունների, բանակցությունների մեր ներազգային իրականության ներսում։ Ես խոսում եմ ոչ միայն ինչ-որ երկու կողմերի՝ իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսության մասին, այլ՝ բազմակողմանի եւ բազմամակարդակ խոսակցությունների մասին, որոնց արդյունքը կլինի ավելի առողջ ներազգային իրականություն։ Այստեղ, անշուշտ, որ սփյուռքյան ուժերը եւ դերակատարները նույնպես ունեն գլխավոր դեր, բայց իշխանությունները իրենք են, որ պիտի առաջացնեն հարմար հարթակն ու մթնոլորտը նման բազմակողմանի խոսակցությունների, մթնոլորտ, ուր մեկ կամ մյուս քաղաքական ուժի բոյկոտումով չի ազդվելու։
Այսօր պարզից էլ պարզ է, թե ժողովուրդը ընտրել է այս գործող իշխանություններին, բայց իշխանությունները հանձնառու են ողջ ժողովրդի համար, եւ այդ ընթացքում պիտի որ հարթակները ստեղծեն համբերությամբ լսելու։ Միասնությունը, այս չափազանց կրկնվող կարգախոսը, չի նշանակում ամեն խնդրով համաձայնվել, բայց անպայման, որ նշանակում է առնվազն առկա տարբերությունները հասկանալ, ընկալել ու հարգել։
Այսօր մենք քաղաքական դրդապատճառներով իրար չլսելու եւ չհասկանալու, եւ մանավանդ միմյանց անարգելու մշակույթ ենք թույլ տվել, ինչը համոզված եմ, որ ոչ մեծ վնաս է հասցրել ազգին եւ նրա առաջնահերթություններին։ Այսօր չլսելու մշակույթը սկսվել է հիմնավորումներ գտնել ու միմյանց մեղադրում ենք դավաճանության, մինչ այս մթնոլորտը հասել է ճգնաժամային մակարդակներ եւ իջել է հասարակության լայն զանգվածների մեջ՝ հայտնվել է արվեստում, գրականության մեջ, համալսարաններում, եւ սա բացարձակապես ապառողջ է։ Ես միշտ հույս ունեցել եմ եւ այսօր էլ ունեմ, որ գործիչների լայն շերտ կկարողանա հավաքվել եւ գաղափարախոսություն ձեւավորել, որը կսահմանի այն նպատակները եւ առաջնահերթությունները, որոնց շուրջ եթե ոչ բոլորը, առնվազն շատ-շատերը կհամաձայնվեն։ Ես խոսակից եմ շատ-շատերի հետ, իշխանական, թե ընդդիմադիր գործիչների հետ, եւ կարող եմ վկայել, թե համատարած կարիք է զգացվում տարրական միասնություն ստեղծելու։
Հարցազրույցը վարեց
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
18.11.2022
