Նիկողայոս Ադոնցն ուշադիր հետեւում էր հայ մամուլում տպագրվող նյութերին
«Վարք Մեծաց» շարքով լույս է տեսել բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ԳԱԱ թղթակից անդամ Աելիտա Դոլուխանյանի «Նիկողայոս Ադոնց» գիրքը, որը նվիրվում է նշանավոր բանասեր, հայագետ, բյուզանդագետի ծննդյան 150- ամյակին:
Գրքի լուսանկարները տրամադրել է Ն. Ադոնցի անվան Սիսիանի պատմության թանգարանը:
Գիրքը ներկայացնում է նշանավոր հայի գրական ժառանգությունը, նրա կյանքը:
«Երկու խոսք` ուղղված ընթերցողին» առաջաբանում հեղինակը ներկայացնում է Ադոնցի առաջին քայլերը. «Նա իր ժամանակի համար ստացել էր փայլուն կրթություն: Հավասարապես զգում եւ խոսում էր գրաբարով, արեւելահայերենով ու արմտահայերենով: Նրա համար գրոց լեզուներ էին ռուսերենը, ֆրանսերենը, անգլերենը, գերմաներենը: Նա հմուտ ուրարտագետ էր, ասորագետ, բյուզանդագետ»:
Կարդացեք նաև
Ն. Ադոնցը սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի երկու ֆակուլտետներում՝ ստանալով ոսկե պարգեւանշան: Նա մեծանուն հայ բարերար Ալեքսանդր Մանթաշյանցի հովանավորությամբ երկու տարուց ավելի սովորել եւ պարապել է Եվրոպայի նշանավոր քաղաքների` Փարիզի, Մյունխենի, Ստրասբուրգի, Վիեննայի, Վենետիկի համալսարաններում եւ մատենադարաններում, երկար տարիներ համագործակցել է հռչակավոր հայագետ, կովկասագետ եւ լեզվաբան Նիկողայոս Մառի հետ, ով նրա գիտական ղեկավարն էր:
Գիրքն առանձին բաժիններից է բաղկացած. նրա կենսագրությունը. Բռնակոթ, թիֆլիսյան տարիներ, Սանկտ Պետերբուրգ, ուսանող Ադոնցի՝ Եվրոպայում հետազոտական աշխատանքների սկիզբ, նրա գրական ժառանգությունը` «Հոդվածներ», «Միհրդատ Եվպատոր եւ Տիգրան Մեծ», «Նամականի», Ադոնցի` Եկեղեցու պատմության մեջ ունեցած դերի մասին:
Ներկայացված է կոթողային մենագրությունների ցանկը:
Հեղինակը տեղեկացնում է, որ «Նամականու» մեջ բազում են նամակները` ուղղված Ն. Մառին, Ն. Ակինյանին, Գ. Հովսեփյանին, Թ. Գուշակյանին, Կ. Զարյանին…
Ի դեպ, անդրադարձ կար 1929 թվականին ապրիլի 24-ին Փարիզում նրա նախաձեռնությամբ ու նախագահությամբ տեղի ունեցած Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի սգահանդեսի ժամանակ Ադոնցի ազդու ելույթին, ուր, մասնավորապես, ասել էր հայագետը հետեւյալը. «Չկա հաղթանակ՝ առանց պարտության: Երբ ծառի ճյուղերը կտրում են, նա թարմ ոստեր է արձակում: Ձեզնից յուրաքանչյուրը պետք է կատարի իր պարտականությունը` հանուն ազատության»:
Ա. Դոլուխանյանը գրում է. «Ադոնցի համար հույժ կարեւոր էր մասնագիտական գիտելիքներով զինված լինելը: Նա ուշադիր հետեւում էր հայ մամուլում տպագրվող նյութերին: Կոստան Զարյանին ուղղված նամակում նա խիստ քննադատում է «Յառաջ» թերթի լրագրողներին. «Մամուլը անպատրաստ մարդկանց ձեռքին է: «Յառաջը» զեռուների մի բույն է, անկիրթ ու տգետ լակոտներ, որոնց հետ խոսել եւ վեճի բռնվել՝ կնշանակե պատվել նրանց եւ նսեմացնել սեփական արժանապատվությունը»: Իսկ Արշակ Չոպանյանին ուղղված վերջինիս խնդրանքով Աբգար Պայազատի «Խալդերեն լեզվի բանալին» գրքի մասին հայագետի նամակից տեղեկանում ենք, որ նա գրքում տեսել է բազաթիվ վրիպակներ, «ինքնահնար» մեկնաբանումներ. «Նա Պայազատի որոշ լեզվաբանական գյուտեր համեմատում է հայ գեղջուկների պատմության հետ, ըստ որի՝ մինիստր բառը ռուսները վերցրել են հայերից. մինիստր նշանակում է մի նստիր, որովհետեւ մինիստրը իրավունք չունի նստել թագավորի առաջ»:
Այս գիրքը ձեռքբերողներին խորհուրդ կտայի ընթերցել հատկապես Ն. Ադոնցի` Հայաստանի պատմության մեջ եկեղեցու կատարած դերի մասին հատվածը: Այն ըստ հեղինակի՝ ընդգրկում է Գրիգոր Լուսավորչից մինչեւ 20-րդ դարի 30-ական թվականները: Չպետք է մոռանանք, որ Ադոնցի նախնիները եղել են հոգեւորականներ, նրա հայրը Սյունիքի Բռնակոթ գյուղի քահանան էր եւ Դավիթ-Բեկի զինակից Տեր Ավետիքի թոռը:
Ադոնցը քննադատել է այն հայ մտավորականներին, որոնք կրոնն ու ազգը տարբեր բաներ են համարում, հեղինակն այս առումով մեջբերում էր արել Ադոնցից, գրելով, թե այն կարծես գրած լինի այսօր. «Ամեն կողմից շրջապատված ենք հավատաորսկաններով, որոնք ձգտում են քայքայել հայության կրոնական-եկեղեցական շղթան: Երբ գայլերը մտնում են հոտի մեջ, եղբայրության աղերսներն անիմաստ են գայլի բերանում եւ եղկելի` ոչխարի բերանում, որ ուրիշ կերպ չէ հասկացվում, քան «եկ եւ կեր ինձ»: Պետք է թոթափել էժանագին ազատամտության հրապույրը եւ արհամարհել հետադեմ երեւալու քարոզը: Պետք է ուժեղ դիմադրություն ցույց տալ բոլոր նրանց, որոնք հոշոտում են մեր ազգային միությունն որեւէ կողմից, որեւէ մտքով»:
Ադոնցի կարծիքով, հեղինակի մեջբերմամբ, եթե մեծ ազգերն այդքան կառչած են իրենց կրոնին, ապա փոքր ու անուժ ժողովրդի համար եկեղեցին առավել կարեւոր է, այն եղել եւ մնում է ամրակուռ գոտի հայության մեջքին:
Գրքի հրատարակիչն է «Արեգ» հրատարակչությունը:
Ռուզան ՄԻՆԱՍՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
16.11.2022
