«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի «Դեմ առ դեմ» խորագրի հյուրն է Թեհրանի Իսլամական ազատ համալսարանի հայոց լեզվի եւ գրականության ամբիոնի վարիչ, Իրանի իրանագետների վարչության անդամ Անդրանիկ Սիմոնյանը:
-Պրն Սիմոնյան, խնդրում եմ պարզաբանել, թե արդյոք հայ-իրանական հարաբերությունների հարուստ պատմությունը համարժե՞ք է արտացոլված կողմերի պետական հարաբերություններում:
-Չէի ասի, թե պետական հարաբերությունները բխում են այդ հարուստ պատմությունից: 2017 թ. իմ հարցազրույցներից մեկում քննադատեցի փաստը, որ Հայաստանի ու Իրանի միջեւ ապրանքաշրջանառության ծավալը հասնում է ընդամենը 198 մլն դոլարի: Հայ-իրանական քաղաքական ու մշակութային հարաբերությունները շատ ավելի բարձր մակարդակի վրա են, ինչը, ցավոք, չէի ասի տնտեսական, գիտական եւ այլ կապերի մասին: Մյուս խնդիրը, որը, իհարկե, շատ ցավալի է, Իսլամական Հանրապետության դիրքորոշումն է Ադրբեջանի հարցում: Շատերն էին Իրանում պաշտպանում այդ երկրին: Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Վրաստանն այնտեղ համարվում են իրանական մշակույթի տիրույթ կամ, եթե այդպես չասենք, պարզապես ընդհանուր մշակույթի տիրույթ: Մշակութային ֆոնը նույնն է: Մյուս կողմից՝ չպետք է մոռանալ, որ Արաքսից հյուսիս Ադրբեջան գոյություն չունի: Այն հարավում է եւ Իրանի նահանգներից մեկն է: Իրանի ցանկացած շարժում սկիզբ է առնում Ատրպատականից, որն Իրանի պատիվն է ու հսկայական արժեք է ներկայացնում երկրի համար: Այն խարիսխ է իրանականության համար: Որոշ ուժեր փորձում են այնտեղ խնդիրներ ստեղծել՝ մարտահրավեր նետելով Իրանի տարածքային ամբողջականությանը, առաջացնելով ներքին վտանգ: Սակայն այդ բոլոր փորձերը, վստահ եմ, դատապարտված են ձախողման:
-Ադրբեջան պետությունը 1918 թ. հորինվեց Թուրքիայի կողմից՝ հետագայում Իրանին տարածքային պահանջներ ներկայացնելու համար: Զարմանալի է որոշ իրանցիների ադրբեջանամետ դիրքորոշումը:
Կարդացեք նաև
-1992-1993 թթ. իրանցի մի հրամանատար, ինչպես ինքն է խոստովանել, կռվել է հայերի դեմ՝ ադրբեջանցիների կողմից, եւ հայտարարում է, որ Սյունիքը «թուրանական միջանցք» է: Իսկապես, որոշ շրջանակներ սրտանց պաշտպանում էին Ադրբեջանին: Բայց Բաքվում այնպիսի վարչակարգ եկավ իշխանության, որ ոչ թե շիականության կամ իրանականության հետ է խզում հարաբերությունները, այլ անցյալից եկող ցանկացած հարցի հետ: Այո, 1918 թ. միտումնավոր է այդպիսի անվանմամբ պետություն ծնվել: Այս հարցում լրջություն չկա, կա քաղաքական աստառ, որն Իրանում չէր ընկալվում մինչեւ 44-օրյա պատերազմը: Դուք չեք պատկերացնում, թե այդ օրերին ինչպիսի ջանքեր ու էներգիա է խլվել այն մարդկանցից, ովքեր իրանական ազգային շահերի մասին են մտածում, որպեսզի ցույց տան, թե ինչ է կատարվում: Այնտեղ Թուրքիան է, այնտեղ ՆԱՏՕ-ն է… Ո՞վ է թույլ տվել Թուրքիային, որ ՆԱՏՕ-ի ուժերը, զորքերը, զինամթերքը, ռազմական ամենավերջին նվաճումներն օգտագործի Հայաստանի եւ Ղարաբաղի դեմ: Ինչպե՞ս դու կարող ես օգտագործել այն, ինչը քեզ պահ է տրված, եթե Կենտրոնը քեզ նման իրավունք չի տվել: Այսպիսով՝ կա այսպես կոչված Ադրբեջան, որը դուրս է եկել Հայաստանի դեմ ու 44-օրյա պարտադված պատերազմ վարել ՆԱՏՕ-ի երկրորդ ամենախոշոր բանակն ունեցող երկրի՝ Թուրքիայի դեմ, պատերազմ, որում ներգրավված էին Իսրայելն ու վարձկան-ահաբեկիչները: Իսկ նրանց հարցում Իրանը դիրքորոշում ունի: Այս ուժերը մոտենում էին Իրանի սահմանին ու կանգ առնում, եւ Թեհրանը ոչինչ չէր խոսում, այլ շնորհավորում էր ադրբեջանցիներին: Սա շատ էական ու շատ ցավալի բան է: Այդ օրերին բացատրական հսկայական աշխատանք էր կատարվում Թեհրանում, բայց չէ՞ որ այն շոշափելի չէր, չէ՞ որ ակներեւ չէր: Հետո ակներեւ դարձավ, հետո բոլորը տեսան, թե ինչպիսի զարգացումներ են տեղի ունենում: Սկսեցին խոսել «Զանգեզուրի միջանցքից», որը երբեք չի եղել: Ի՞նչ միջանցք, երբ հայերին պետք է թողնվեին Քարվաճառի ու Բերձորի շրջանները: Դա հետքայլ էր նախնական պայմանավորվածություններից: Խոսքը ճանապարհների ազատականացման, դրանց օգտագործման ազատականացման մասին է: Իհարկե, վերահսկմամբ, ինչը որեւէ միջանցքի գոյություն չի ենթադրում: Իսկ Ադրբեջանն ու Թուրքիան ուզում են Հայաստանից միջանցք կորզել: Բրիտանացիները, իրենց հերթին, խոստովանել են, որ ուզում են հասնել Կասպից ծովին: Նրանք գործ ունեն եւ Իրանի հյուսիսի, եւ Ռուսաստանի հարավի, եւ Կենտրոնական Ասիայի, եւ Չինաստանի հարավի հետ: Չինաստանի հարավում ժողովուրդներ կան, որոնք բավական խոշոր թիվ են կազմում: Արտաքին ուժերը, հասկանալով, որ տնտեսական մրցակցության մեջ դժվար թե հաղթեն, մեծ ցանկություն ունեն ներքին պատերազմներ թելադրել ու պարտադրել Ռուսաստանին, Իրանին եւ Չինաստանին:
-Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս հայտարարել են, որ «Զանգեզուրի միջանցք» գոյություն չունի…
-Որովհետեւ այն հարցականի տակ կդնի Հայաստանի անկախությունը, կկտրի Հայաստանը Իրանից, եւ արդեն չար լեզուներն ասում են, թե այն պետք է ընդգրկվի «Միութենական պետության» կազմի մեջ: Ինչո՞ւ: Մի՞թե Հայաստանը չի կարող ոտքի կանգնել: Երկիրը, որ Եռաբլուր ունի, մի՞թե չի կարող ոտքի կանգնել: Փախչող բանակը Եռաբլուր չի ունենում: Փախչող, կռվել չցանկացող, կռվելու թափ չունեցող ժողովուրդը Եռաբլուր չի ունենում: Եռաբլուր ունենում են այն ժողովուրդները, որոնց զավակները մոր կաթի հետ են ստանում հայրենի երկրի միլիմետրն անգամ կյանքի գնով պաշտպանելու գաղափարը: Կա այսպիսի երիտասարդություն ունեցող Հայաստան, եւ կա Իրան, որն արդեն ընկալել է, թե ինչ է կատարվում, թե դավադրությունը որտեղից ուր է հասնում: Երբ հայտարարվեց, որ միջանցք գոյություն չունի, դավադրություններն իրականություն դարձան Ուկրաինայում. պատերազմի մեջ ներքաշեցին Ռուսաստանին՝ հետագայում այլ ուղղություններով նույնպես նրան հարվածներ հասցնելու համար: Ես կարծում եմ, որ հիմա Իրանը, Հայաստանը, նաեւ Ռուսաստանն այնպիսի միջոցներ են որոնում, որ միջանցք չլինի, եւ չխաթարվի Հայաստանի անկախությունը: Երբ թշնամին նստում է Ջերմուկի գլխին ու տապալում առողջարանային քաղաքի կենսագործունեությունը, էական դերակատարություն են ստանում այն մոտեցումները, որոնք ցուցաբերում է Հայաստանի ղեկավարությունը: Ադրբեջանցին այժմ Ջերմուկից 4 կմ հեռավորության վրա է, ոչ իր տարածքում: Եվ ոչ թե պետք է նրան այնտեղից հանել, այլ վռնդել, պարզապես դուրս շպրտել: Որովհետեւ խաղաղության ձգտողը սահմանին զորք չի կենտրոնացնում, հարեւանի տարածք չի ներխուժում, պարզապես սահմանային փոքրիկ ստորաբաժանումներ է պահում՝ հնարավոր խնդիրները լուծելու համար:
Իշխան ՔԻՇՄԻՐՅԱՆ
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի այսօրվա համարում:
