Երկխոսություն-էսսեն երկու ընկերներով գրել ենք Արցախում, ապա շարունակել Երեւանում: Մեր միտքը, սիրտը, հոգին ամբողջովին բառեր են դարձել … Արցախը շունչ է տալիս, գոտեպնդում, կյանքը նորովի իմաստավորում:
Վ. Ա. – Ես իմ գյուղ եմ գնում ծաղիկների միջով, որտեղով անցել են տարվա բոլոր եղանակները, բայց հետքեր չկան: Նորից նստում եմ ձորի պռնկին ու «եթե»-ներով խեղդում ինձ: Ոչ ոք չկա: Ճանապարհը կյանք է ուզում… Իսկ մարդիկ միայն լեռներում են գոռում, որովհետեւ ուրիշ տեղ նրանց չեն լսում:
– Եթե, եթե, թե… եթե…
Իմ բառերի հետ լույսը թեթեւ հարվածում էր մեծ-մեծ քարերին, որոնցից մամռահոտ էր գալիս: Իսկ ես նորից մորս տաք շալի մեջ երազում էի… երազում: Աչքերումս մեր գյուղի քարտեզն է՝ մարդկանցով, քարերով… քարե մարդկանցով, բամբակե հոգիներով, արծաթե աչքերով փոքրիկներ, միշտ մեր թաղում լսվող պապիկի զրնգուն ձայն: Ես քարե տիկնիկներ էի պատրաստում, որովհետեւ նրանք ամեն ինչ տեսել ու հասկանում էին: Քարերը շնչում էին… մարդկանց հետ ապրելով էլ քար չէին:
Կարդացեք նաև
Ռ. Հ. – Երեւանից մինչեւ Արցախ անվերջանալի թվացող ճանապարհ է… ճանապարհին կիսատ տներ են, կիսատ մարդիկ՝ մեծ երազանքներով: Ճանապարհին ծառերի սաղարթների նախիր էր, երկինք բարձրացող կանաչ նախիր: Բլուրների վրա կանաչով կարմիր է գրված… Բլուրի մեջքին երազանքների պատրանքներ են մնացել, կամ իրականություն, որ մի ժամանակ հաղթանակի անունն է ունեցել: Ճանապարհն ասֆալտապատ չէր, հող էր, սեւ հող, վրան երկինք քաշած:
Վ. Ա. – Չբացված արեւը երկնքից գլորվում ու կարմրադեղին ծխով ծածկում էր գյուղը:
Մի օր էլ անցավ: Մտքումս տոնածառ դարձած տներն են՝ լվացքի անհաշվելի պարաններով: Տատս ասում էր, որ շատ տարիներ առաջ գետի ափին էին լվացք անում, այնտեղ էլ փռում-չորացնում: Երբ արդեն լվացքի մեքենաները գյուղում ի հայտ եկան, մարդիկ սկսեցին հասկանալ՝ ինչ բան է ալարելը: Վախենալու ժամանակներ են: Ինչ իմանաս, մի օր էլ մարդիկ կդադարեն սիրել ու ինչ-որ սարք կստեղծվի սիրելու համար: Մարդիկ էլի ալարելու են… Ես այս ամենը շշուկով պատմում եմ քեզ, ընկերս, որ ծառերը չլսեն:
Ռ. Հ. – Արցախում հայրենիքը սիրելու ժամեր չկան, այդ ժամերը ժամացույցի սլաքներից կախված չեն: Այդ ժամերը մարդիկ իրենց ձեռքին չեն կապում: Այդ ժամերն ապրելու ժամերն են, իրար նայելու եւ ժպտալու ժամերն են, իրար սիրելու եւ պատասխան չսպասելու ժամերն են: Ժամեր են, որոնք պատից չեն կախում…
Վ. Ա. – Եվ նոր եմ հասկանում, որ մեր գյուղի մարդկանց բնավորությունը բնությունն է: Ես էլի շատ եմ վախենում, երբ ասում են՝ տարին լավ բերք չի տալու: Ախր բնությունը… խեղդվում է մարդկանց մեջ: Մարդիկ դադարում են շնչել եւ իրենց սերը ծառերի փչակում են թաքցնում ու հեռանում… ու հեռանում… մի օր նույն սերը կենդանացնելու հույսով:
Եվ սերը նստում է լուսաբացին… մայրամուտին… անձրեւին ու շոյում ինքն իր կոպերը, որտեղ հիշողություններն են թել-թել եղել: Իսկ արեւը… չբացված արեւը գլորվում է երկնքից, փաթաթվում զինվորի շնչառությանն ու խառնվում մի նոր գարնան լուսաբացի, որտեղ ծաղիկները չեն բուրում, խոսում են… անընդհատ խոսում են։ Անդադար խոսում են։
Ռ. Հ. – Արցախում արեւածագ է. քամին խուտուտ է տալիս նռնենիների ծաղիկներին:
Խաղաղ է… խաղաղ է ինչպես սկզբում էր՝ արեւածագից առաջ: Այդ խաղաղության մեջ մի ամպ չես գտնի. երեւի անձրեւ կգա… երեւի խաղաղ կլինի: Արցախում սպիտակ մազերով մարդիկ շատ են: Չէ, ծերության գույնը չէ, երկնքի գույնն է, որ խաղաղ լինելը մոռացել է. երեւի կանցնի:
Արցախը ժպտում է, եւ դա ամեն րոպե ապացուցում են փողոցներով քայլող մարդիկ, թշնամուց մի քանի մետր հեռու ապրող մարդիկ, թշնամուն հաղթած ու մեր երկրի տեր մարդիկ:
Հեռանում եմ Արցախից՝ ճանապարհին թողնելով կիսավեր տները, կիսաքանդ մեքենաները, մայթերին նստած սպասող մայրերին: Թողնում եմ հաղթանակած սպիտակ մազերով տղամարդկանց, թողնելով եղբայրական գերեզմանտան աննկատ վազող քամու սուլոցը, գնում եմ ու ճանապարհին ոչինչ չի փոխվում…
Արդեն կարոտում եմ քեզ, Արցա՛խ…
ՎՈՎԱ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ
ՌԱԶ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
28.10.2022
