«2017 թվականին հանդիպել եմ պաշտպանության նախարար Տոնոյանի հետ, 2016 թվականի քառօրյա պատերազմից հետո նա ինձ ասաց, որ կանխատեսում է, որ գալիք պատերազմը լինելու է անօդաչու թռչող սարքի պատերազմ, ինչո՞ւ այդ ժամանակ ոչ մի քայլ չձեռնարկեց»,-մեր զրույցի ժամանակ ասաց Լիբանանի բանակի թոշակառու բրիգադային գեներալ Նարեկ Աբրահամյանը, որը եղել է 102-րդ օդադեսանտային գումարտակի հրամանատար, հատուկ նշանակության գնդի հրամանատար: Մեր զրույցը նրա հետ Արցախի, հայկական դիվանագիտության, այսօրեական մարտահրավերների մասին է:
– Ի՞նչ կարծիքի եք Արցախի եւ հայկական դիվանագիտության մասին:
– Ցավոք, մենք կորցրեցինք Արցախը մեր անպատրաստվածության պատճառով: Արցախը ռազմավարական Հայաստանի մաս է, բայց 30 տարի մեր դիվանագիտությունը չկարողացավ դա բացատրել աշխարհին, մենք որդեգրեցինք տրամաբանության հայեցակարգերը, որոնք հիմնված են «երկրների տարածքային ամբողջականության» հիման վրա, այո, աշխարհը ճանաչում է այս հայեցակարգը, բայց ինչու դա չարեց. Հարավսլավիայի դեպքում այս տրամաբանությամբ չէինք գործում եւ գործում էինք «ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի» հայեցակարգով, բայց մենք չկարողացանք ընդունել այս հայեցակարգը: Մենք չկարողացանք այնպես անել, որ միջազգային հանրությունը տեսնի, որ մենք իրավունք ունենք մեր պատմական հողերի նկատմամբ, եւ մենք դրանք կորցրինք միայն Լենինի ու Ստալինի դավաճանությամբ եւ Աթաթուրքի ցանկությամբ, աշխարհը միայն վերջերս ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը, բայց չպահանջեց, որ փոխհատուցի Հայաստանին:
Մենք պատրաստ չէինք 30 տարի եւ պատրաստ չէինք այս վերջին պատերազմին, 20 տարի առաջ ես գրել էի, որ Հայաստանի համար վճռորոշ է հաղթանակ տանել հաջորդ պատերազմում, քանի որ այս հակամարտությունը կլուծվի միայն պատերազմով, եւ մենք պետք է պատրաստ լինեինք. պատերազմից մյուսը՝ տնտեսական, ռազմական առումով երկրի քաղաքացիների թվաքանակով, եւ մենք ձախողվեցինք այս բոլոր ոլորտներում:
– Զորավար Նարեկ, շատերը նոր պատերազմ են կանխատեսում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ, ձեր ռազմական փորձով, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ռազմական հավասարակշռությունը, վերջերս լսեցինք, որ Հայաստանը Հնդկաստանից նոր զենք է գնել:
– Ես կխոսեմ սկզբունքային առումով, եթե մենք պետք է պաշտպանական մարտ մղենք, որովհետեւ մենք ասացինք, որ մենք պարզապես պաշտպանվում ենք, մենք պետք է պատրաստ լինենք, մենք պետք է լավ սպառազինված լինենք, մենք պետք է սպառազինվեինք երեսուն տարի առաջ, մենք խելացի ազգ ենք, ինչո՞ւ մենք չունենք այն անօդաչու սարքերը, որոնք ունեն Իսրայելը կամ Թուրքիան, եւ ինչո՞ւ ենք մենք միշտ հույսը դնում արտաքին մատակարարների վրա, ինչո՞ւ չունենք մեր սեփական ռազմարդյունաբերական արտադրությունը:
Կարդացեք նաև
Եթե մենք ունենանք նույն մակարդակի սպառազինությունը, ինչպես ադրբեջանցիները, կջախջախենք ադրբեջանական բանակը, հայ զինվորը հմուտ է: Ադրբեջանն ուներ գերազանցություն, միջազգային, տարածաշրջանային եւ սպառազինության առումով, բայց վերջին պատերազմը տեւեց շատ երկար՝ 44 օր, հատկապես առաջին 20 օրը մարտերը տեղի ունեցան Հադրութում, Ջեբրայիլում եւ Ֆիզուլիում, ազերիներից 20 օր պահանջվեց այս ճակատը ճեղքելու համար, ինչը նշանակում էր, որ հայկական բանակը տոկուն էր, որը կարող էր դիմակայել այս բոլոր գործոններին՝ անհատական մակարդակի հմտությունների շնորհիվ: Աշխարհը կանգնեց Ադրբեջանի կողքին, Թուրքիային թույլատրվեց ռազմական ավիաբազա ունենալ Գանձակում, սա նշանակում էր, որ նա կանաչ լույս ուներ աշխարհից եւ Ռուսաստանից: Սա նշանակում էր, որ Հայաստանը 30 տարի ձախողում էր դիվանագիտական մակարդակով, նույնիսկ Վրաստանը պատերազմի ժամանակ փակեց Հայաստանի հետ սահմանները, որպեսզի մենք չկարողանանք ռազմական օգնություն ստանալ։ Որտե՞ղ էր մեր դիվանագիտությունը, եւ մենք համոզում ենք մեր պատմական հարեւան Վրաստանին, որ իրեն այդպես չպահի, Ռուսաստանում միլիոնավոր հայեր կան, որոնք ուժեղ են եւ տնտեսապես, եւ քաղաքականապես, սակայն մենք չկարողացանք դրական մթնոլորտ ստեղծել Ռուսաստանում, որպեսզի տեսնեն, որ Ղարաբաղը եւ Նախիջեւանը հայկական հողեր են:
Մեր նախկին ղեկավարներն ընդունեցին Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության սկզբունքը, որը ներառում էր Արեցախը, մենք շարժվեցինք միջազգային հանրության այս տրամաբանությամբ, նայեք Իսրայելին, նա հրաժարվեց այդ հայեցակարգից եւ կարողացավ իր վերահսկողության տակ պահել սիրիական օկուպացված Գոլանի բարձունքները։ Պատերազմից հետո ես հարցազրույցի ժամանակ ասացի, որ պետք է հետաքննություն լինի եւ շատ ռազմական ու անվտանգության ղեկավարներին պետք է կոշտ հարցեր տալ, մենք գիտենք, որ գալիք պատերազմում լինելու է անօդաչու թռչող սարք, ինչո՞ւ պատշաճ միջոցներ չձեռնարկեցինք՝ ապահովել հակաօդային պաշտպանության համակարգեր եւ սպառազինություն: Եթե վարչապետից նման զենք են խնդրել, եւ նա հրաժարվել է կամ չի տրամադրել, ապա նրա կողմից նույնպես պատասխանատվություն կա: Սովորաբար նման պատասխանատվությունը ընկնում է հետախուզական ծառայության ուսերին, զինվորականներին, իսկ ես այս մասին շատ մանրամասներ չունեմ: Կարծում եմ, որ նախկին իշխանությունների եւ ներկայիս իշխողի միջեւ պատշաճ համագործակցություն չի եղել: Չեմ ուզում ասել, որ ես դավաճանություն եմ տեսնում, բայց կարծում եմ, որ եղել են թերություններ, պետք է վերանայել այս ամենը, որպեսզի խուսափենք այս բոլոր սխալներից եւ ավելի լավ պատրաստ լինենք հաջորդ պատերազմին: Առաջին հերթին մենք պետք է ապավինենք մեր սեփական ներուժին, սա թվային (Digital) պատերազմի դարն է, մենք խելացի ազգ ենք եւ կարող ենք պատրաստվել թվային պատերազմի:
– Ինչպե՞ս եք տեսնում մեր ենթադրյալ դաշնակից Ռուսաստանի դերը, ոմանք կոչ են անում որդեգրել արեւմտյան կողմնորոշում եւ փնտրել արեւմտյան դաշնակիցներ, իսկ մյուսները պնդում են, որ մենք մնանք ռուսական ճամբարում, ոմանք պնդում են, որ Ռուսաստանը մեզ ձախողեց եւ խաբեց։
– Նախ, ժամանակն է, որ այս փաստարկը հրապարակայնորեն քննարկվի, ո՞վ կարող է լինել մեր դաշնակիցը՝ Ռուսաստանը, Իրանը, Արեւմուտքը……
Մենք աշխարհաքաղաքական իրավիճակը պետք է ճիշտ կարդանք, եթե իրավիճակը մեզ ձեռնտու է, պետք է առավելագույնս օգուտ քաղենք դրանից, իսկ երբ դա մեզ ձեռնտու չէ, պետք է նվազագույնը տուժենք: Երեսուն տարի աշխարհաքաղաքական իրավիճակը մեր օգտին էր, բայց մենք ոչինչ չարեցինք դրանից օգուտ քաղելու համար եւ երբ դա հակասում էր մեր շահերին, մենք շատ կարճ ժամանակում հսկայական վնաս հասցրինք, պետք է խելացի լինենք եւ իմանանք. երկուսս էլ խելամտորեն ուղղորդենք աշխարհաքաղաքական օվկիանոսի ալիքների մեջ՝ միմյանց հրապարակայնորեն հարձակվելու փոխարեն: Այսօր, եթե ընդդիմությունը գա իշխանության, թուրքերի ու ադրբեջանցիների հետ նստելու խնդիր չի ունենա, նրանք երթով հողեր ազատագրելու չեն գնա, իսկ ասում են՝ թող վարչապետը գնա, մենք ղեկավարենք: Ժողովուրդը խոսեց, երկու ընտրություններում հաղթեց Փաշինյանը:
– Բայց թույլ տվեք ընդհատել եւ նշել, որ Փաշինյանի ժողովրդականությունը երկրորդ ընտրություններում 80%-ից իջել է 53%-ի, եւ որ ընտրողների գրեթե 49%-ը քվեարկել է միայն վերջին ընտրությունների ժամանակ, այսինքն՝ նրան ընտրել է միայն երկրի 27%-ը: Իմ վերջին հարցը, թեեւ դուք ինձ խոստացել եք ավելի շատ երկրորդ հարցազրույց այս մասին, ինչո՞ւ եք կարծում, որ Ռուսաստանը (որը հայտնի էր որպես գերտերություն) արդեն 8 ամիս է, ինչ չի կարողացել հաղթել Ուկրաինային եւ մինչ այժմ երկու կողմերը պայքարում են. հավասարակցական պայքար են մղում, որտեղ որեւէ մի կողմ չի գերազանցում:
– Վերադառնամ նույն սկզբունքին, երբ թշնամու դեմ պատերազմ ես գնում, պետք է թշնամուդ շատ լավ ճանաչես, որպեսզի իմանաս, թե ինչպես վարվել նրա հետ.
Նախ, սա ուկրաինա-ռուսական պատերազմի խնդիր չէ: Դա Ռուսաստան-Արեւմուտք հակամարտությունն է, որտեղ Արեւմուտքը միլիարդավոր դոլարներով օգնել է Ուկրաինային, նրանք զինել են Ուկրաինային ամենաառաջադեմ զենքերով, եւ 2014 թվականից, երբ ռուսները մտան Ուկրաինա, Ուկրաինան պատրաստվում է այս պատերազմին: Երկրորդ՝ ռուսական հետախուզությունը ձախողվեց, նրանք տեղյակ չէին Ուկրաինայի ռազմական հնարավորությունների մասին: 2014 թվականին ես ասացի, որ եթե փորձեն Ռուսաստանից հետ գրավել Ղրիմը, Ռուսաստանը կուղղվի միջուկային պատերազմի, քանի որ եթե դա հաջողվի, Ռուսաստանն այլեւս ռազմածովային ներկայություն չի ունենա, եւ ես կարծում եմ, որ այդ դեպքում Ռուսաստանի սահմանը կլինի միայն Մոսկվան, նա կկորցնի շատ շրջաններ, որոնց թվում է նաեւ Կովկասը, հիմա կարող է օգտագործել ռազմավարական միջուկային զենք, մարտավարական միջուկային զենք, եւ չգիտեմ, թե ինչպես Արեւմուտքը կարձագանքի, եւ մենք կարող ենք գնալ դեպի կործանում։
Հարցազրույցը՝
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻ
«Առավոտ» օրաթերթ
18.10.2022
