Հասկացություններն ու անունները ճիշտ են ընկալվում միայն համատեքստի մեջ
Ո՞ր շախմատային քայլն է ամենալավը: Ո՞րն է լավագույն ավտոմեքենան կամ, ասենք, դաշնամուրը: Այդ հարցերն, ինչպես հասկանում եք, անիմաստ են: Որովհետեւ միլիոնավոր շախմատային պարտիաների մեջ կարող են լինել տասնյակ միլիոնավոր լավագույն քայլեր: Ճիշտ նույն ձեւով՝ մի դեպքում ավտոմեքենան կարող է լինել պիտանի, իսկ հարյուր այլ դեպքերում՝ անպիտան: Տվյալ դաշնամուրով դուք հաջողությամբ կարող եք նվագել որոշակի ոճի երաժշտություն, իսկ այլ ոճի ստեղծագործություններ այդ դաշնամուրով չեն հնչի:
Ցանկացած երեւույթ հասկանալու եւ գնահատելու համար այն պետք է դնել որոշակի միջավայրի մեջ, եւ որքան խորն է այդ միջավայրի մասին գիտելիքը, այնքան օբյեկտիվ է մեր գնահատականը: Լեզվաբանության մեջ դա կոչվում է համատեքստ (կոնտեքստ), բայց այդ հասկացությունը կարելի է տարածել նաեւ հասարակական այլ ոլորտների վրա: Սովորաբար ժամանակակից մարդիկ ո՛չ բավարար գիտելիքներ, ո՛չ էլ ցանկություն ունեն խորանալու համատեքստի մեջ. Նրանց դեմքը պայծառանում է, երբ լսում են «Լամբորջինի» անունը եւ դժգոհությամբ ծամածռվում է «06»-ի մասին լսելիս՝ առանց խորանալու, թե որտեղ եւ ինչ հանգամանքներում են երթեւեկում այդ մեքենաները:
Ցանկացած տեքստ կարելի է բաժանել նախադասությունների, եւ եթե նախորդ եւ հաջորդ նախադասությունները ընթերցողին հայտնի չեն, կամ նրանց մոտ գերիշխում են քարոզչական պատկերացումները եւ նախախաշարումները, ապա պատկերը խեղաթյուրվում է: Կարելի է, օրինակ, վերցնել «Լեռան քարոզը» եւ տիրոջ ամեն կոչը կամ ասույթը դարձնել սոցցանցային Hater-ների հարձակումների թիրախ: Երբեմն նման բաներ արվում են մանիպուլյացիաների, քարոզչության նպատակով, բայց շատ հաճախ դա ոչ բավարար գիտելիքների, իսկ ավելի պարզ ասած՝ տգիտության արդյունք է: Ինչպես հայտնի է՝ տգիտությունն ու քարոզչությունը հարազատ քույր ու եղբայր են: Մեկն առանց մյուսի չի կարող ապրել:
Կարդացեք նաև
Ոչ պատշաճ գիտելիքները դուրս են բերում երեւույթներն ու մարդկանց համատեքստից եւ հագեցնում են այն իմաստներով, որոնք ընդունված են հանրության մեջ: Վերջերս դիտեցի 1978 թվականի մի տեսագրություն, որտեղ Բրեժնեւը պետական մրցանակներ է հանձնում մի խումբ հայտնի մարդկանց, այդ թվում՝ Շեւարդնաձեին եւ Գորբաչովին (առաջինին, ի դեպ, համբուրում է, իսկ երկրորդին՝ ոչ): Եվ ես հիշեցի, թե կախված քաղաքական կոնյունկտուրայից, ինչպիսի պիտակներ էին կպցնում այդ մարդկանց՝ իրենց երկարատեւ քաղաքական կարիերայի ընթացքում: Բայց նրանց գործունեության օբյեկտիվ գնահատականը տալու համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել առնվազն երեք տասնյակների խորհրդային եւ հետխորհրդային իրականության համատեքստը:
Ոչ ոք, կրկնեմ, դրա ժամանակն ու ցանկությունը չունի: Իսկ համատեքստից դուրս նրանք հերոսներ են կամ հրեշներ՝ կախված նրանից, թե ինչ է «սրսկվել» գնահատող զանգվածին: Նույնքան «վերացական կերպարներ» են հայաստանյան գործիչները: Ամեն մեկը կապված է այս կամ այն առասպելի հետ, եւ բավական է դուք զանգվածին ասեք նրանց անունները կամ ցույց տաք նկարները, եւ մարդիկ, առանց վարանելու, ձեզ դեմ կտան պատրաստի բանաձեւերը. «Քանդել է Խորհրդային Միությունը», «Ժողովրդից 4 մլրդ է գողացել», «Հանձնել է Արցախը» եւ այլն: Արձագանքը նույնն է, ինչ «Լամբորջինիի» եւ «06»-ի դեպքում:
Առավել տագնապալի է, երբ համատեքստից հանվում են եւ բացասական իմաստներով են հագեցվում այնպիսի կարեւոր հասկացություններ, ինչպիսիք են «էլիտան», «մտավորականը», «կրթությունը»: Այդ հասկացություններն, իրականում, խորն ազգային եւ միջազգային համատեքստ ունեն: Սակայն այսօրվա իշխողներին ձեռնտու է դրանք ներկել մեկ՝ սեւ գույնով՝ տգիտության եւ ոչ կոմպետենտության հաղթարշավը շարունակելու համար:
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
18.10.2022
ճիշտ է ասել Լամբորգինի, ոչ թե Լամբորջինի