Կամ՝ թե ինչպես «Պյերետայի քողը» դարձավ ճակատագիր
Ժամանակակից թատերական արվեստն իրենից ենթադրում է անընդհատ փոփոխություններ, մասնագիտական նոր մոտեցումներով առաջնորդվելու եւ փորձարարությանը տրվելու համարձակություն։ Այն, որ դրամատուրգիական հիմքը կարեւոր է յուրաքանչյուր ներկայացման հաջողության համար, անքննարկելի է։ Եվ դրամատուրգիան է, որ իր պահանջներն է թելադրում, այդպիսով նաեւ որոշակիացնելով շատ ու շատ ստեղծագործական տարրեր։
Վերջին շրջանում Սոս Սարգսյանի անվան Համազգային պետական թատրոնի խաղացանկը, կարծես, բաժանվել է երկու մասի` բեմում խաղացվող ներկայացումներ եւ փորձասենյակում խաղացվող թատերականացված ընթերցումներ։ Եթե Էժեն Իոնեսկոյի «Դասը», Վիլյամ Սարոյանի «Թրեյսիի վագրը», Իսրայել Հորովիցի «Ռեմարկները», Դեյվիդ Այվզիի «Վեներան մուշտակով» թատերայնացված ընթերցումները կարող են տեղավորվել համաշխարհային թատրոնում գոյություն ունեցող բեմական ընթերցման ժանրում, ապա ավստրիացի դրամատուրգ եւ արձակագիր Արթուր Շնիցլերի «Պյերետայի քողը» (ռեժիսոր՝ Յուրի Կոստանյան, թարգմանությունը` Կարինե Ծատուրյանի) պիեսն ամբողջովին այլ տեսանկյունից է մատուցվում հանդիսատեսին։ Այստեղ բավականին հարգի է հեղինակի դերը։
Կարդացեք նաև
Հեղինակ, որ խոսքով է միջամտում գործողությանը (դերասանուհի Տաթեւ Ղազարյան)՝ առանձնահատուկ առոգանությամբ, կերպարներին հատուկ ձայնային երանգավորմամբ։ Հեղինակ, որ միաժամանակ գործող անձ է, մի կողմից էլ խիստ պայմանական է նրա ներկայությունը. նա գոյություն ունի հանդիսատեսի համար, բայց գործող անձինք նրան «չեն նկատում», իհարկե, մի քանի բացառություններով։ Երկու գործողություն, յուրաքանչյուրում հինգ տեսարան. չընդհատվող ընթացք, որը բարձրակետի վրա է պահում երիտասարդ դերասանախումբը։
«Պյերետայի քողը» պիեսը, որը գրվել է 1901 թ.-ին, թատրոնի հեղափոխական պիեսներից է։ Դրան ժամանակին անդրադարձել են Վ. Մեյերխոլդը («Կոլոմբինայի շարֆը») եւ Ա. Տաիրովը («Պյերետայի ծածկոցը»)։ Նշենք, որ 19-րդ դարում ոչ պակաս տարածված էր ինքնասպանության թեման։ Ինքնասպանությունը՝ որպես մոդայիկ ժեստ, կամաց-կամաց մտել է իրական կյանք։ Թեզերը հետեւյալն են՝ սիրելին գեղեցիկ երազ է, անհավատարիմ կին, արվեստն ավելի իրական է, քան կյանքը, սերը հավասար է մահվան։ Իսկ հարսի հարսանեկան քողը փեսացուի համար առնվազն կյանքի ծածկոց է։
«Պյերետայի քողում» թատերական առաջադրանքը բավականին լակոնիկ է՝ մնջախաղը ներկայացնել ոչ թե որպես էստրադային հնարք, այլ որպես դրամատիկ արտահայտչամիջոց։ Այսինքն` առանց խոսքերի խաղալ մի ամբողջական սյուժե։ Սա «շարժման թատրոնի» ձեւն է, որը պարի, մնջախաղի, անխոս դրամատիկական խաղի վերջնարդյունքն է։
Պիեսը, որն ամբողջությամբ մնջախաղային պատկերներով է հագեցած, հաջողությամբ վերարտադրվել է բեմում։ «Պյերետայի քողը» Համազգային թատրոնի երիտասարդ դերասանախմբի մատուցմամբ ինքնատիպ գործընթաց է դառնում, որտեղ նրանք անհատապես քեզ են վերադարձնում այն, ինչ ստացել են անձամբ՝ մտածողությունից մինչեւ ապրումներ, ընկալումից մինչեւ հետեւողականություն։ Այստեղ աֆեկտիվ գործողություններն ու վիճակները մնջախաղի համադրությամբ եւ պարային հատվածներով (պարերը՝ Աելիտա Գեւորգյան) են կառուցված, որն էլ որոշիչ է դարձրել պիեսի բեմական իրականացումը։ Պյերոյի (Անդրանիկ Միքայելյան), դրամատիկ Պյերետայի (Ժաննա Վելիցյան) եւ ճակատագրական Առլեկինի (Սարգիս Ռուստամյան) ողբերգական գիծը սկիզբ է առնում «Պյերոյի ընկերների» եւ «հարսանիքի հյուրերի» (Պյերետայի հայր` Ստեփան Ղամբարյան, մայր` Արմինե Անդրեասյան, Ֆրեդ` Հարություն Սարգսյան, Ֆլորեստան` Միշա Հակոբյան, Անետ` Աելիտա Գեւորգյան, Այլումետ` Մարիա Սեյրանյան, Ժիգոլո` Հայկ Պետրոսյան) գրոտեսկից։ Սա ողբերգակա՞ն գրոտեսկ է` դաժան աշխարհում սիրահարված հոգիների տանջանքների եւ նկարչի տառապանքների մասին, թե՞ իրական ու թվացյալ սիրո հավերժական եռանկյան մեջ հյուսված պատմություն: Այս դեպքում միանշանակություն չկա։
«Պյերետայի քողը» թատերայնացված ընթերցանությունը գրեթե ոչնչով չի զիջում մեծ բեմում խաղացվող ներկայացմանը. այստեղ պահպանված են բեմադրառեժիսորական նրբությունները, կա ժամանակի, գործողության եւ տարածության որոշակի սահմանափակում, որոշ պայմանականություններ, վառ արտահայտված կերպարներ՝ բնավորության գծերով, կյանքային պատկերներով, սիրո անհագ ցանկությամբ։
«Պյերետայի քողը» խոստովանություն է, գուցե՝ անհասանելի, բայց իր մեջ ունի կյանքի բազում խնդիրներ, որոնք ցայսօր արդիական են։
Սերը երբեք ժամանակավրեպ չի լինում, եւ շատ դեպքերում սերն էլ որպես խնդիր է դիտարկվում։ Բայց սերը մարդկային ու բարոյական նկարագրի հիմքն է… Մի բան, որը չեն կարող գողանալ, եթե ամուր ես պահում։
Վովա ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ
Լուսանկարները՝ Շանթ Սեւագի
«Առավոտ» օրաթերթ
05.10.2022
