Օրերս Հրանտ Դինք հիմնարկի եւ Եվրոպական միության աջակցությամբ «Կոմիտաս» մոնոներկայացմամբ Երեւան ժամանած «Յոլջու» թուրքական թատերախումբը եւ 1929 թ. Պոլսում հիմնադրված «Լուսավորիչ» հայկական երգչախումբը (40 անդամ, խմբավար՝ Հակոբ Մամիկոնյան) հայ հանդիսատեսի հետ պատմական հանդիպում ունեցան ՆՓԱԿ-ում:
Ներկայացման հիմքում Կոմիտասի հիշողություններն են (սցենարի հեղինակ՝ Ահմեդ Սամի Օզբուդաք), որոնց, ասես, որոնում է երաժիշտն իր մտապատկերի գառան ետեւից գնալով: Արդյունքում մեզ է ներկայացվում հովվի ու ոչխարի մի միստիկ ուղեւորություն՝ տարածության ու ժամանակի միջով:
Բեմական միջավայրի ձեւավորումը (ներկայացման ղեկավար՝ Էրսին Ումութ Գյուլեր) մեր խորհրդանիշների մի յուրօրինակ համակցում է՝ բեմը խաչի պատկերով հողածածկ է, վրան ապակյա մեծ տուփ, որը մեկ փոխակերպվում է աքսորավայրի, մեկ հոգեբուժարանի մահճակալի, որի վրա սարսափից ծվարում է Կոմիտասը, մեկ էլ՝ գերեզմանի: Ապակյա այդ տուփի ներսում կենաց ծառ է:
Կարդացեք նաև
Հանդիսատեսի ու Կոմիտասի դերում ներկայացող դերասանի (Ֆեհմի Քարաասլան) առաջին հանդիպումը դեռ ներկայացման մեկնարկից առաջ է: Նա բեմում է, սեւ սքեմով, Փ. Թերլեմեզյանի՝ 1913 թվականի Կոմիտասի նկարի նմանությամբ: Արտաքին հնարավոր նմանություն ու երաժշտական կրթություն ունեցող դերասան է ընտրված: Դժվար հանդիպում է, դերասանը իրապես հոգեբանական ծանր բեռի տակ էր: Նախ եւ առաջ նա հանդես էր գալիս թատերարվեստի ամենաբարդ ժանրում՝ մեկ դերասանի թատրոնի: Ժանրի առանձնահատկությունների մասին իմ տարբեր հոդվածներում ես նշել եմ, որ սա մասնագիտական փորձություն է, որն անցնում է դերասանը: Կամ հաջողում է, կամ ձախողում, քանզի նրան հանդիսատեսը, ասես խոշորացույցի ապակուց է դիտում: Թուրք դերասանի «Հով արեք…» եւ այլ հայերեն հաջողված կատարումները մոնոներկայացման առանցքային մասն են կազմում, ամբողջացնում կոմպոզիտորի կերպարը: Դերակատարը տեխնիկապես կարողանում է իր հերոսի գիտակցության մթագնումների տեսարաններում համոզիչ ներկայանալ: Մեկ ձեռքի ափով հարվածում է գլխին, մեկ նվվում ոտքի սուր ցավից, մեկ նվաղում ու կուչ գալիս, մեկ զրնգուն ծիծաղով այս ու այն կողմ նետվում:
Դերասանը կարողանում է հետաքրքրել նաեւ Կոմիտասի հորը կերպավորելու տեսարանում. փայտյա խաչը ձեռքին է, հանդիմանանք կա դեմքին: Մեկ այլ տեսարանում, երբ պետք է ներկայանար որպես փոքրիկ Սողոմոն, դերասանը հայերենով է ներկայանում: Դերակատարը ներկայացման ընթացքում հանդես է գալիս նաեւ Կոմիտասին շրջապատող կերպարների դերերով՝ ձայնի եւ բնութագրող իրերի օգնությանը դիմելով: Չնայած Լիոնի ու Փարիզի կոնսերվատորիաներում դերասանի ուսանելուն, թատրոնում եւ կինոյում հայտնի համբավին՝ նա հեշտությամբ է կորցնում հանդիսատեսի հետ կապը: Բեմադրիչն էլ իր մասնաբաժինն ունի դրանում, քանզի կարելի էր բեմադրության համար նյութ դարձնել Կոմիտասի հիշողությունների առավել էական ու բնութագրող, ճանաչողական նշանակության դրվագները: Ինչ խոսք, ամենին գումարվում էր նաեւ ֆրանսերեն չհասկացող, հանդիսատեսի ուշադրությունը կլանող հայերեն ենթագրերը, որոնք էլ իրենց հերթին հոգնեցնող դեր էին ստանձնում:
Բեմադրիչի ձեռքբերումներից են երգչախմբի՝ ներկայացման գործողության մեջ ընդգրկվելու տեսարանները: Բացի այն, որ երգչախմբի անդամները ներկայանում են վարագուրված, տեղ-տեղ «երկխոսության» մեջ են մտնում Կոմիտասի հետ: Օրինակ, մեկ ծափահարություններով են ներկայանում, մեկ խառնիխուռն երաժշտական ձայներ հանում՝ վարդապետի սաներին կերպավորելով, մեկ համախմբվում ու կատարում «Տեր ողորմեան»:
Գտնված վճիռ է նաեւ Կոմիտասի դերակատարի կողմից դեմքով դեպի երգչախումբը շրջված եւ հմուտ շարժումներով կատարումը վարելը: Ներկայացման մեջ տեղ-տեղ հաջողվում է նաեւ բեմի խորհրդանիշ իրերի գործողության մեջ առնելը, կերպավորելը: Պիեսի հեղինակի կողմից «Թող աշխարհը լսի մեր երգերը», «Ամեն հայ իր երգն ունի», «Իմ հայրենիքն եմ տեղավորել այս ճամպրուկում» մտքերի արծարծումը խոսում է նրա իրականացրած հետազոտության մասին:
Համացանցի շնորհիվ ծանոթանալով «Կոմիտասի» հետագծին՝ տեսնում ենք, որ ներկայացումը բեմադրել են Սուրբ Որդվոց Որոտման եկեղեցում: Գուցե նաեւ դա է պատճառը, որ առաջին իսկ պահից մի տեսակ խորհրդավոր զգացողություններով ես համակվում: Բեմադրիչը ինչ-որ տեղ, կարծում ենք, ի շահ դերասանի չի աշխատել: Օրինակ, նա կարող էր ամբողջությամբ կիրառել իր դերասանի երաժշտական ողջ կարողությունը, զինանոցը: Մինչդեռ գործողությունը զարգանում էր առավելապես խոսքի միջոցով: Իհարկե, կան բացթողումներ, դերասանի մասնագիտական սայթաքումներ, տեխնիկական ու բեմադրական թերություններ: Այնուհանդերձ, բեմադրությունը ստացված էր:
Ռուզաննա ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Թատերագետ
Լուսանկարները՝ թատրոնի կայքից
«Առավոտ» օրաթերթ
14.09.2022
