Թուրքական եւ սիրիական պրագմատի՞զմ
2011թ. մարտի 8-ին ես երկու փորձառու լիբանանահայ քաղաքական գործիչների հայտարարեցի, որ շուտով ամեն ինչ կփոխվի Լիբանանի համար, որն ուղղակիորեն կազդի տարածաշրջանի իրադարձությունների վրա եւ սիրիական ազդեցությունը շուտով կավարտվի Լիբանանում, նա այլեւս չի կարողանա կենտրոնանալ Լիբանանի վրա, քանի որ Սիրիայում հեղափոխություն է սկսվելու: Երկու քաղաքական գործիչներն էլ համաձայն չէին իմ կանխատեսման հետ, նրանք իմ կանխատեսումը համարեցին չափազանց հավակնոտ: 2011թ. մարտի 15-ին Սիրիայում հեղափոխությունը սկսվեց, եւ բռնկվեց այնպիսի մեծ թափով, ցուցարարների թիվը հսկայական էր, եւ շուտով լայն տարածում գտավ սիրիական մի քանի նահանգներում, նույնիսկ հասավ մայրաքաղաք Դամասկոս, ես լիովին վստահ էի, որ հեղափոխությունը շուտով կհաղթի, ինչպես Եգիպտոսում, Թունիսում, իսկ ավելի ուշ՝ Լիբիայում, բայց ավելի փորձառու լիբանանցի քրիստոնյա քաղաքական գործիչը, որն իրականում սիրիական ռեժիմի խորը հակառակորդն էր, ինձ խորհուրդ տվեց. «Սիրիայի հարցը շատ ավելի բարդ է: Դեռ վաղ է ռեժիմի փոփոխություն տեսնել, նման սցենարի հասունացումը տարիներ կպահանջի»,- ասաց նա եւ նա ճիշտ էր: Չնայած այն հանգամանքին, որ հարյուր հազարավոր սիրիացիներ բողոքի կատաղի ցույցեր սկսեցին ընդդեմ իշխանության, եթե ոչ միլիոնավոր, հեղափոխությունը ցույց տվեց, որ սիրիացիների առնվազն 60%-ը պահանջում էր, որ Սիրիայում ռեժիմը թողնի իշխանությունը։ Ռեժիմը գոյատեւեց, որովհետեւ այն խորը, բարդ հավասարման մասն է, մի քանի տարածաշրջանային եւ միջազգային տերություններ կանեն ամեն ինչ, որ պահպանեն այս ռեժիմը, ոչ միայն դա, նույնիսկ շատերը: Նրա հայտարարված իբր հակառակորդներն այս ռեժիմը համարում են ամենահարմարը, նրանք ուրախ կլինեն տեսնել այն անառողջ, հիվանդ, թույլ, բայց երբեք շնչահեղձ: Իսկ այդպիսի ուժը Թուրքիան է:
Թուրքական վարչակարգն այն ռեժիմներից է, որոնք ակնհայտորեն վատ են տրամադրված ընդհանուր Սիրիայի նկատմամբ մի շարք պատճառներով, որոնց թվում՝ տարածքային վեճը, շատ սիրիացիներ Թուրքիային տրված Իսկանդարուն շրջանը համարում են Սիրիայի մի մաս։ Օսմանյան օկուպացիայի պատմական հիշողությունները վառ են արաբական Սիրիայում: Երկրորդ՝ Թուրքիան եւ Իսրայելը հաստատել են ռազմավարական եւ քաղաքական դաշինք: Չնայած այս բոլորին, Թուրքիան սիրիական Բաասի ռեժիմում տեսավ պրագմատիկ իրատեսական մոտեցում ցուցաբերող վարչակարգ: Սիրիան, որտեղ Քրդական աշխատավորական կուսակցությունը պաշտպանություն էր վայելում, սիրիական վարչակարգը քրդերի առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանին ստիպեց հեռանալ Սիրիայից 1998թ., երբ Էրդողանը եւ նրա կուսակցությունը եկան Թուրքիայում, նրանք հայտարարեցին 0- հակամարտություն շրջակա երկրների հետ քաղաքականություն եւ Էրդողանը, անկասկած, ընդգծված քաղաքական գործիչ է, նա մոտեցավ Սիրիային, իսկ նախագահ Բաշար Ասադը գրկաբաց ողջունեց այս նախաձեռնությունը:
Ոմանք ասում են, որ հենց դա իրական մահացու սխալն էր. թուրքական ֆիլմերը, մշակույթը, ազդեցությունը թափանցեցին Սիրիա, շատ սիրիացի մահմեդական սուննի քաղաքացիներ ողջունեցին այս մուտքը, Էրդողանը շատ խորամանկ խաղ խաղաց, նույնն արեց պաղեստինցիների հետ, կազմակերպելով բարձրագոչ քարոզչություն եւ խելացի թատրոն, որտեղ նա հակասում է Իսրայելին եւ դառնում Պաղեստինի իրավունքների ինքնահռչակ չեմպիոն, ելույթներում պաշտպանելով պաղեստինցիներին եւ գեղեցիկ խոսքերից բացի, ոչինչ չանելով, նա սկսեց հայտնվել արաբական աշխարհում, շատ մարդկանց համար, մուսուլմանների գերագույն հերոսը, մինչդեռ գործնականում ոչինչ չձեռնարկեց այս պնդումը եւ պաղեստինցիներին աջակցելու համար, նրա քարոզչությունը շատ հաջող էր:
Կարդացեք նաև
Ճակատագրի հեգնանքով, սիրիական ռեժիմը միամիտ էր այս ոլորտում, արդյունքում, նրանք նպաստեցին այս քարոզչությանը` ողջունելով Էրդողանի կեղծ մոտեցումը (Բաշար Ասադը եւ Բաասի ռեժիմի շատ առաջնորդներ պատկանում են մահմեդական ալավիական փոքրամասնությանը. սիրիացիների 80%-ը մուսուլման սուննիներ են, բազմաթիվ սիրիացի սուննիների համար նրանք Էրդողանին տեսնում էին որպես մուսուլման սուննի առաջնորդ, ով հավասարակշռություն եւ աջակցություն կբերեր մահմեդական սուննիներին դիմակայելու համար Իրանի շիա ազդեցությունը Սիրիայի ներսում, ոմանք ալավիներին համարում են շիաներին շատ մոտ կրոնական խումբ-Պ.Մ): Սփյուռքի եւ արաբական աշխարհի հայերս նույնպես չկարողացանք հակազդել նմանօրինակ քարոզչությանը, մեզանից ոմանք նույնիսկ ակամա նպաստեցին դրան՝ անհարկի հայտարարված համակրանքով Իրանի նկատմամբ, մինչդեռ շիա Իրանը սուննի արաբների կողմից դիտվում էր որպես թշնամի։
Թուրքիան, ներթափանցելով սիրիական միջավայր, դարձավ տրոյական ձին, որը դավադրեց եւ թաքնված սերմ ցանեց սիրիական հեղափոխության ներսում, որը սկսվեց որպես աշխարհիկ քաղաքացիական շարժում, որտեղ քրիստոնյա փոքրամասնությունները դրա մաս էին կազմում: Այնուհետեւ հեղափոխությունը ի վերջո «առեւանգվեց» ծայրահեղ իսլամական ջիհադիստների կողմից՝ Ալ-Նուսրան Ալ-Քաիդայի սիրիական ճյուղն է: Էրդողանին Սիրիայի հետ մերձեցման խթանող գործոնը կարող է լինել այն, որ թուրքական ընտրությունները մոտ են, եւ թուրքական ընդդիմությունը մեծ ճնշում է գործադրում կառավարության վրա՝ սիրիական ռեժիմի հետ ինչ-որ լուծում գտնելու համար, որպես սիրիացի փախստականների խնդրի լուծման միակ ճանապարհ:
Երեք շաբաթ առաջ Թուրքիայի արտգործնախարար Մեւլութ Չավուշօղլուի հայտարարությունները հանգեցրին բազմակողմանի փոթորկի, քաղաքական եւ զգացմունքային: Օգոստոսի 11-ին Մեւլութ Չավուշօղլուն հայտարարեց, որ ինքը զրույց է ունեցել Սիրիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆեյսալ Էլ Մեքդադի հետ՝ կոչ անելով «Սիրիական ռեժիմի եւ սիրիական ընդդիմության միջեւ ցանկացած տեսակի հաշտեցում»:
Այս վիճահարույց հայտարարությունից հետո, կարճ ժամանակ անց, Թուրքիայի նախագահ Էրդողանն ավելի առաջադեմ հայտարարություններ արեց՝ հայտարարելով, որ «Թուրքիան չի ձգտում Բաշար Ասադի պարտությանը, եւ որ Սիրիայի հետ պետք է ավելի առաջադեմ քայլեր ձեռնարկվեն՝ խաթարելու տարածաշրջանի դեմ ուղղված ծրագրերը եւ որ երկրների միջեւ բանակցությունները չպետք է լքվեն, եւ դրանք կարող են սկսվել ցանկացած պահի, եւ պետք է սկսեն»:
Շատ քաղաքական վերլուծաբաններ նույնպես կարծում են, որ Մոսկվան հսկա դեր է խաղացել այս զարգացումներում: Մոսկվան, մի կողմից, մեծ ազդեցություն չունի Դամասկոսի վրա, որպեսզի ճնշում գործադրի նրան փոխզիջումների գնալու եւ Անկարայի հետ ինչ-որ հարցերի լուծման համար, մյուս կողմից, Ռուսաստանին հաջողվել է Անկարային դրդել այս մոտեցմանը, այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանը վերջին երկու տարիներին հսկայական ներդրում է ունեցել Թուրքիայի տնտեսության մեջ: Բնականաբար, Ասադ-Էրդողան մերձեցման հնարավոր սցենարով դժգոհ եւ անհանգստացած երկու հիմնական կողմերը սիրիացի քրդերն են եւ սիրիական ընդդիմությունը։ Հյուսիսային Սիրիայում օգոստոսի 12-ին հսկայական ցույցեր տեղի ունեցան, Թուրքիայի արտգործնախարարի հայտարարությունների դեմ այն շրջաններում, որոնք գտնվում են սիրիական ընդդիմության զորքերի ռազմական հսկողության տակ, նույնիսկ այրվեցին թուրքական դրոշները: Սիրիական ընդդիմության մի քանի խմբակցություններ, բնականաբար, անհանգստանում են, որ Անկարան կհրաժարվի նրանցից եւ գործարք կկնքի Դամասկոսի հետ, ինչը կարող է հանգեցնել ճնշում գործադրելու այդ խմբակցությունների վրա, որպեսզի ի վերջո ճանաչեն Բաշար Ասադին Սիրիայում կառավարելու հետագան:
Ինչ վերաբերում է քրդերին, որոնք թուրքական ներխուժման դեմ սիրիական ռեժիմից աջակցության համար դիմելուց հետո, բնականաբար, կվախենան, որ այժմ թուրքերը կշարունակեն այս ներխուժումը եւ դա անելու ուղղակի կամ անուղղակի օրինականություն կստանան սիրիական պետության կողմից կամ առնվազն լուռ համաձայնություն եւ դիվանագիտական ու քաղաքական ընդդիմության բացակայություն: Եզրափակելով՝ որպես հայ, որպես լիբանանցի, անհանգստանում եմ, երբ Թուրքիան մոտեցավ Սիրիային, ռեժիմը ճնշեց սիրիահայերին Թուրքիայից իրենց ազգային պահանջներից: Տոտալիտար վարչակարգերն այդպես են վարվում: Ինձ ավելի շատ անհանգստացնում է այն փաստը, որ Մոսկվան, թվում է, թե ակնհայտորեն այս մոտեցման կազմակերպիչն է, հետեւաբար դա հանգեցնում է ավելի խորը Մոսկվա-Անկարա-Դամասկոս մեղսակցություն՝ ընդդեմ Հայաստանի եւ Լիբանանի:
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ
Լիբանանահայ բլոգեր
«Առավոտ» օրաթերթ
09.09.2022
