Վերականգնող մասնագետի ձեռքին հազարամյա պատմության բեկորներ են: «Պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի Թանգարանային առարկաների վերականգնման լաբորատորիայում այժմ մաքրվում, ամրակայվում և վերականգնվում են 1989-1991 թթ. ընթացքում Գեղարքունիքի մարզի Ներքին Գետաշեն գյուղի տարածքում գտնվող «Դեմերի» դամբարանադաշտից հայտնաբերված իրերը. Դրանք ավելի քան 500-ն են՝ խեցեղեն իրեր, բրոնզե կախիկներ, ապարանջաններ, ապակե և ծովախեցիներից ուլունքներ: Նյութերը պահվում են ՊՈԱԿ-ի Հնագիտության ֆոնդում:
Ներքին Գետաշենի դամբարանադաշտի գտածոներից այժմ վերականգնվում է 10 միավոր առարկա, որոնք եղել են բեկորային վիճակում։ Դրանք նախ առանձին-առանձին լվացվել են, մաքրվել, այնուհետև՝ սկսվել է հավաքման փուլը:
Աննա Բաղդասարյան- «Պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի վերականգնող ․«Որպեսզի պատկերացնեք ինչ աշխատանք ենք կատարում, նշեմ, որ օրինակ մեկ միավոր առարկա՝ ասենք կավե սափոր ամբողջական վերականգնելու համար հնարավոր է ամիսներ աշխատենք, որովհետև լինում է, որ ինչ-որ մասնիկ է բացակայում կամ այնքան էլ ամուր չի կպել կավը և այլն, իսկ մենք պետք է վերականգնենք այն այնպես ինչպես եղել է հազարամյակներ առաջ»:
10-ը առարկայից այս պահին հավաքվել է 3 ամբողջական և երկու թերի կավե անոթ, մնացածը՝ հավաքման փուլում է, հնագիտական նյութերի բացակա հատվածները լրացվում են գիպսով։
Ներքին Գետաշենի դամբարանադաշտում պեղված համալիրները վերաբերում են մ.թ.ա. XXII/XXI – VIII/VII դդ. և վկայում են, որ այն հաջորդաբար օգտագործվել է շուրջ 1500 տարի: Ըստ որում, պեղված նյութերում հանդիպում են թռեղք-վանաձորյան (մ.թ.ա. XXII – XIX դդ.), սևան-արցախյան (մ.թ.ա. XIX/XVIII – XVI դդ.), լճաշեն-մեծամորյան (մ.թ.ա. XV-IX դդ.) և Վանի թագավորության (մ.թ.ա. VIII-VII դդ.) շրջանի արտեֆակտեր:
Ներքին Գետաշենի դամբարանադաշտում տարբեր ժամանակաշրջաններում պեղումներ են իրականացվել. Առաջինը՝ 1905-1906 թթ. այստեղ պեղումներ է իրականացրել Երվանդ Լալայանը: 1960-ականներին՝ հնագետ Գեդեոն Միքայելյանը: 1989-1991 թթ. ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի նորակառույցների բաժնի հնագիտական արշավախումբը (ղեկավար՝ Աշոտ Փիլիպոսյան) դամբարանադաշտի պահպանված հատվածում պեղել է շուրջ չորս տասնյակ քարարկղային և հիմնահողային դամբարաններ, որոնցում հանդիպում են անհատական և խմբային թաղումներ:
Աշոտ Փիլիպոսյան – «Պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի գիտնական- քարտուղար ․
«Ներքին Գետաշենի տարածքում պեղված դամբարանների հնագիտական նյութի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ այստեղ թաղված են եղել տվյալ հասարակության սոցիալական վերնախավի ներկայացուցիչները և հիմնական հանգուցյալի հետ նույն դամբանախցում հայտնաբերվել են նաև զոհաբերված և տիրոջն անդրաշխարհ ուղեկցող մարդկանց խումբ՝ կազմված տարբեր տարիքի տղամարդկանցից, կանանցից և երեխաներից»:
«Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» պետական ոչ առեվտրային կազմակերպություն
