Եվրախորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների կոմիտեում սոցիալ դեմոկրատների քաղաքական խորհրդական Էլդար Մամեդովը ծավալուն հոդված է հրապարակել Resposnibel Statecrafts պարբերականում, որի թարգմանությունը ներկայացնում ենք ստորև.
Մինչ Եվրամիությունը փորձում է փոխհատուցել Ուկրաինայում Մոսկվայի ագրեսիայի հետևանքով ռուսական գազի կորուստը, Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լյայենը երկուշաբթի մեկնեց Ադրբեջան՝ մերձկասպյան էներգետիկ հարուստ երկիր, որը նաև հայտնի է մարդու իրավունքների լուրջ խախտումներով:
Նրա այցը, որի արդյունքում ստորագրվեց ԵՄ-ի և Ադրբեջանի միջև «էներգետիկ ռազմավարական գործընկերության մասին» փոխըմբռնման հուշագիրը, տեղի ունեցավ երեք օր այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը հարվածեց թագաժառանգ արքայազն Մուհամմեդ բեն Սալմանին, ում ժամանակին խոստացել էր «վտարյալ» դարձնել, իր սեփական դաժանության համար՝ որպես առանցքային մաս իրենց ջանքերի՝ Սաուդյան Արաբիային և Պարսից ծոցի մյուս երկրներին համոզելու մեղմել համաշխարհային էներգետիկ ճգնաժամը՝ զգալիորեն ավելացնելով իրենց նավթի և գազի արդյունահանումը:
Երկու նախագահների այցերն օգնեցին ցույց տալ նավթի և գազի համաշխարհային գներն իջեցնելու հարցում Արևմուտքի հուսահատությունը: Ֆոն դեր Լյայենն իր այցը Բաքու անվանեց որպես հիմնաքար Ադրբեջանի նման «վստահելի մատակարարի» հետ հարաբերություններում, որը կօգնի ԵՄ-ին ազատվել ռուսական վառելիքից իր կախվածությունից: Այդ ռազմավարությունը լիարժեք աջակցություն է ստանում ԱՄՆ-ից. ֆոն դեր Լյայենի և Բայդենի հունիսի 27-ի համատեղ հայտարարության առանցքային կետերից մեկով կոչ էր արվում «համագործակցել հանուն դեպի Եվրոպա էներգակիրների մատակարարումների դիվերսիֆիկացման»: Ադրբեջանը Բրյուսելում ակնհայտորեն դիտվում է որպես այս ռազմավարության կարևոր դերակատար:
Կարդացեք նաև
Սակայն Ադրբեջանի հետ հուշագիրը մեծ նշանակություն չունի։ Դրա հինգ էջերը ավելի շատ նման են «ջանքերի» երկար ցուցակի, այլ ոչ թե ամուր հանձնառությունների: Դրանք, մասնավորապես, ներառում են կլիմայի և վերականգնվող էներգիայի վերաբերյալ ընդհանուր նպատակների ուղղությամբ աշխատանք: Միակ տարրը, որը կարող է ձևակերպվել որպես կոնկրետ առաջարկ, հետևյալն է. «ձգտել աջակցել բնական գազի երկկողմ առևտրին, այդ թվում՝ Հարավային գազային միջանցքով դեպի ԵՄ գազի փոխանցումը մինչև 2027թ.-ը հասցնել տարեկան առնվազն 20 միլիարդ խորանարդ մետրի»: Դա ավելի քան կկրկնապատկի դեպի ԵՄ ադրբեջանական գազի արտահանման ընդհանուր ծավալը, որը 2021 թ. կազմել է 8,2 մլրդ խմ։ Բայց նույնիսկ այդ թիրախը արտահայտված է ոչ պարտավորեցնող բառապաշարով: Բաքուն պետք է միայն «ձգտի» կրկնապատկել իր գազի արտահանումը: Փաստաթուղթը նրան չի պարտավորեցնում իրականում դա անել:
Հուշագրի չպարտավորեցնող բնույթն ավելի է ընդգծվում վերջին կետով, ըստ որի՝ «Հուշագիրը չպետք է ստեղծի որևէ պարտադիր իրավական կամ ֆինանսական պարտավորություն» կողմերի համար:
Դա առաջացնում է հիմնարար հարց. արդյո՞ք Ադրբեջանն իսկապես կարո՞ղ է արդարացնել հայտարարված հավակնությունները: Ինչպես Eurasianet.org-ում նշում է էներգետիկ փորձագետ Դեյվիդ Օ’Բայրնը, Ադրբեջանը «սահմանափակ հնարավորություններ ունի արտադրության ավելացման համար և դեռ պետք է բավարարի իր ներքին պահանջները»: Այդ պահանջները բավարարելու համար այն կնքեց եռակողմ գազի փոխանակման պայմանագիր Իրանի և Թուրքմենստանի հետ։ Այնպես որ, ճակատագրի հեգնանքով, ԵՄ-Ադրբեջան գործարքի հաջողությունը որոշ չափով կախված է Իրանի հետ Ադրբեջանի սեփական գործարքի շարունակական իրականացումից, մի երկրի, որին Միացյալ Նահանգները ցանկանում է բացառել միջազգային էներգետիկ շուկայից իր ագրեսիվ պատժամիջոցների ռեժիմի միջոցով:
Ամենակարևորը, սակայն, ըստ Օ’Բայրնի, եթե նույնիսկ Ադրբեջանին հաջողվի մինչև 2027 թվականը կրկնապատկել իր արտահանումը մինչև 20 մլրդ խմ, նա դեռևս չի կարող որևէ նշանակալից դեր խաղալ առաջիկա ձմռանը ռուսական մատակարարումների 150 մլրդ խմ հնարավոր կորուստը շուտափույթ փոխհատուցելու համար:
Այսպիսով, չնայած ֆոն դեր Լյայենի ողջ խանդավառ հռետորաբանությանը, ստորագրված գործարքը չի կարող լրջորեն մեղմել ԵՄ-ի էներգետիկ դժվարությունները: Փոխարենը, դա ակնհայտ դիվանագիտական հաղթանակ էր Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի համար, որը Ուկրաինայում ռուսական պատերազմում տեսնում է իր երկիրը որպես ԵՄ-ի անփոխարինելի գործընկեր դիրքավորելու հնարավորություն: Բաքվի իշխանամետ մամուլը հեղեղված է Ադրբեջանի «աճող աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական ազդեցության մասին» հիպերբոլայով:
Որպես բոնուս Ալիևի համար՝ ֆոն դեր Լյայենը խուսափեց քննադատել Ադրբեջանի՝ մարդու իրավունքների վատ վիճակը և Հայաստանի հետ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում նրա ոչ ճկուն դիրքորոշումը, մասնավորապես, երբ հրաժարվում է Ղարաբաղի հայերի համար նույնիսկ սահմանափակ մշակութային ինքնավարությունից. Խնդիր, որը եղել է հակամարտության հիմքում մոտ երեսուն տարի: Այս հարցերի շուրջ ֆոն դեր Լյայենի լռությունը խստորեն քննադատվեց Եվրախորհրդարանի մի շարք պատգամավորների կողմից, որոնք դեռ մարտին ընդունել էին Ղարաբաղում հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացման Ադրբեջանի քաղաքականությունը դատապարտող բանաձև, որի օգտին քվեարկել էր ավելի քան 600 պատգամավոր, և դեմ՝ միայն 2-ը:
Այն, որ նման քննադատությունները վշտացնում են Բաքվին, ակնհայտ էր Ալիևի վերաբերմունքից Եվրախորհրդարանի պատվիրակության նկատմամբ, որը այնպես էր ստացվել, որ Ադրբեջան էր այցելել ֆոն դեր Լյայենի այնտեղ գտնվելու հաջորդ օրը: Ալիևը քննադատել է խորհրդարանականներին, թե իբր գործել են «հայկական լոբբիի» շահերից ելնելով:
Եվրահանձնաժողովը կարող է զերծ մնալ մարդու իրավունքներին առնչվող քննադատություններիս՝ որպես ռեալպոլիտիկի անխուսափելի, թեև ցավալի գին: Երբ մոտենում է ցուրտ ձմեռը, ո՞վ կարող է առարկել, որ Եվրոպայում տները տաքացնելը դիտվում է որպես առաջնահերթություն: Այնուամենայնիվ, եթե «եվրոպական արժեքները» պետք է զոհաբերվեն, ապա դա պետք է արվի գոնե մի երկրում, որը կարող է արդյունք տալ: Ադրբեջանը, իր առավելագույն պոտենցիալով իսկ չի կարող համարվել այդպիսին:
Ընդհակառակը, Իրանը, մեկ այլ էներգակիր երկիր, որն ունի մարդու իրավունքների ոլորտում սարսափելի հեղինակություն, կարող է շատ ավելի հետևողական դեր խաղալ՝ հաշվի առնելով գազի իր շատ ավելի մեծ պաշարները՝ մեծությամբ երկրորդն աշխարհում: Եթե 2015թ. միջուկային համաձայնագիրը չխախտվեր նախկին նախագահ Թրամփի կողմից, ԵՄ էներգետիկ հեռանկարներն այսօր շատ ավելի պայծառ տեսք կունենան:
Միջուկային համաձայնագրի կնքումից հետո ֆրանսիական Total էներգետիկ հսկան պարտավորվեց 4,8 միլիարդ դոլար հատկացնել Հարավային Պարսի զարգացմանը, որը համարվում է աշխարհի ամենամեծ ծովային գազի հանքավայրը: Այնուհանդերձ, այն ստիպված եղավ հրաժարվել իր ծրագրերից այն բանից հետո, երբ Թրամփը դուրս եկավ գործարքից և երկրորդական պատժամիջոցներ սահմանեց Իրանում ներդրումներ կատարող օտարերկրյա, այդ թվում՝ եվրոպական ընկերությունների նկատմամբ: Բայդենի վարչակազմի կողմից համաձայնագրին չմիանալը թույլ է տալիս Իրանի գազի առատ պաշարները շուկայից դուրս պահել՝ նվազեցնելով դրանք միայն այն ծավալների, որոնք կարող են արտահանվել Ադրբեջան Թուրքմենստանի հետ եռակողմ փոխանակման համաձայնագրի միջոցով:
Ահա թե ինչպես է ԱՄՆ-ը, չնայած ԵՄ-ի էներգետիկ անվտանգության նկատմամբ իր հանձնառությանը, իրականում խաթարում այն, իսկ ԵՄ պաշտոնյաները ստիպված են շրջագայել աշխարհով մեկ՝ անճոռնի ռեժիմներին լեգիտիմացնելու դիմաց գազի փշրանքներ փնտրելու համար:
Պատրաստեց Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
